Vísir - 14.12.1960, Qupperneq 117

Lækjargata, sumarið 1908.
En sagan er ekki nema hálfsögð og tæplega
t>að. Hús spretta ekki upp af sjálfu sér nema
i teiknimyndum Walt Disney’s. Til þess
að byggja hús þarf peninga. Fyrstu húsin i
Reykjavík, innréttingar Skúla Magnússonar,
voru byggð fyrir kóngsins fé, eða réttara
sagt, fyrir sáralitla vexti af þeim blóðpeningum,
sem dönsk nýlendukúgun og einokun liafði
haft af öllu landinu fram til þess, en nú var
skilað aftur í þessu formi. Dönsku kaupmanns-
húsin frá fyrri hluta 19. aldar voru fá en vel
byggð bindingsverkshús timburklædd að utan
-og tjörguð, þar sem ekki hentaði veðráttunnar
vegna, að múrsteinninn væri ber í bindings-
grindinni eins og altitt er í Danmörku og á
Skáni. Þessi hús voru vitaskuld byggð fyrir
verzlunararðinn. Einstaka embættismenn gátu
Tjyggt yfir sig hús ef þeim hafði safnast fé
"fyrir erfðir eða þeir grónir í embættinu. Þessi
hús kaupmanna og embættismanna á fyrri
Tiluta 19. aldar eru sem óðast að hverfa eða
þeim hefur verið breytt svo að litið er eftir
af fyrstu gerð þeirra. Góða hugmynd um
þægindi þessara húsa og húsaskipan gefur
litla húsið, sem stóð bak við Dómkirkjuna,
Smiðshúsið, sem nú hefur verið flutt í minja-
safnið á Árbæjartúni.
í árdaga Reykjavíkur bjó allur almenningur
í þeim hýbýlum, sem komið liafði verið upp
fyrir handaflan einan. Það voru tómthúsin,
torfbæirnir, sem útlendir ferðamenn á öld-
inni sem leið liafa helzt um að segja, að séu
til óprýði fyrir umhverfið. Úr tómthúsunum
eru samt ættir komnar, sá dugmikli stofn,
sem reisti bæinn að nýju upp úr aldamótunum
þegar möguleikarnir til sjálfsbjargar marg-
földuðust með þilskipaútgerðinni.
Um aldamót voru gerð út frá Reykjavík
31 þilskip og 10 opnir bátar. Aflinn, sem kom
á land var 4500 tonn, en af þeim voru 110
tonn á opnu bátana. Hér má sjá i hendi sér,
hverjir aflamöguleikarnir voru þegar þilskip
þekktust ekki. En aflinn tvöfaldaðist á næstu
tiu árum. Þó hefur þilskipum aðeins fjölgað
um eitt, þó að sum árin hafi þau verið fleiri.
Fyrsti togarinn kemur 1906, en 1910 eru þeir
orðnir 6 og afli þeirra einna 4020 tonn af
samtals 9400 tonnum, sem kom á land það
órið. Það eru fyrst og fremst þessar tölur,
sem lesa verður i tekjudálkinum, þegar skýra
þarf hina geysilegu fjárfestingu á fyrsta ára-
tua aldarinnar, og það eru þessar tölur, sem
renndu stoðunum undir tiltrúna til Reykja-
víkur sem bæjarfélags og þeirra mannvirkja,
sem bærinn þurfti að hrinda í framkvæmd
um og eftir 1910 til þess i raun og sannleika
að geta náð vexti og viðgangi, orðið stór.
Og hér þurfti að taka hendinni til margs.
,,Ef vatnið kemur ekki til bæjarins verður
hærinn að flytja til vatns“, hafði Guðmundur
Björnsson landlæknir sagt skömmu eftir alda-
mót. Neizluvatn fyrir 5—7 þús. manns var
s°tt í fáeina brunna. Óþægindin og umstangið
'ið vatnsburðinn lenti mest á kvenfólkinu
og það hafði verið ótrúlega þolinmótt. Eins
var með eldsneytið, sem hjá öllum almenningi
var mestan part mór, að öflun þess, mótakan
sjálf, kom að verulegu leyti niður á kven-
fólki og unglingum, auk eldamennskunnar.
Það verður að segja stjórn bæjarins til verð-
ugs hróss, að fyrstu stórframkvæmdirnar, sem
hún ræðst í, var að létta þessum byrðum
af kvenfólkinu. Vatnsveitan frá Gvendarbrunn-
um kom til bæjarins 1908 og gasstöðin veitti
suðugasi um bæinn í fyrsta skipti haustið
1910. Stórlán á þess tíma mælikvarða höfðu
verið tekin til þessara framkvæmda. Þau eru
að sönnu greidd upp fyrir löngu og Gasstöðin
lögð niður fyrir skömmu, þegar enn betri
hitunar- og Ijósamöguleikar voru fyrir hendi.
En rétt er að hafa í minni, að varla er þess-
IJr gömlnm
Vestur-íslendingar
sigra á Olympíuleikunum.
íslenzki hockey-flokkurinn frá Winnipeg,
sem nýlega var getið ítarlega hér i blaðinu,
hefur unnið fyrstu verðlaun i hockey-leiknum
i Antwerpen og eru það gleðileg tiðindi.
Frank Frederickson foringi hockey-sigurveg-
aranna íslenzku og hinn fræknasti þeirra kom
hingað með e. s. íslandi i gær. Hann er annars
fluglautinant úr brezka hernum frá þvi í strið-
inu og er ráðinn hingað i þágu Flugfélagsins
til þess að stjórna flugi í sumar, ef eitthvað
verður úr því, sem vonandi verður.
Vísir hitti hann að máli og spurði hann
frétta úr leiðangrinum til Antwerpen. Hann
sagði, að það hefði verið hin veglegasta og
skemmtilegasta för fyrir þá „Fálkunga“. Þegar
þeir höfðu sigrað aðra hockeyflokka i Kanada
þá voru þeir sendir af hálfu þess lands, til að
keppa á Olympíuleikunum í Antwerpen í april.
— Kepptu margar þjóðir um verðlaunin í
þessari íþróttagrein?
— Alls sjö, þ. e. Kanada, sem fékk 1. verð-
laun, Bandaríkin (2. verðlaun), Tékkóslóvakia
(3. verðlaun), Svíþjóð, Sviss, Belgia og Frakk-
land.
—■ Vakti leikurinn mikla athygli?
— Já, svo var að sjá og við fengum mjög
lofsamleg ummæli fyrir fimleik og leikni. Og
siðast þyrptust menn að okkur og vildu kaupa
af okkur helzt allt, sem við gátum losað við
okkur til þess að hafa til minja.
— Vissu menn þá nokkuð annað en þið
væruð réttir og sléttir Kanadamenn?
— Já, við héldum þvi allsstaðar á lofti, að
um tveim mannvirkjum lokið fyrr en ráðist
er í enn stærra.
Þrátt fyrir vaxandi útgerð og aukinn skipa-
stól, var Reykjavik hafnlaus. Umræður um
höfn höfðu farið fram alltaf annað kastið
frá því Stillhof skipstjóri lagði út duflinu á
Akureyjar-rifi 1854. Kostnaðurinn við hafnar-
gerð hafði alltaf vaxið mönnum í augum og
við ráðagerðir og áætlanir einar sat. Við svo
búið mátti ekki standa. Hin unga höfuðborg
axlaði þessa byrði ein og óstudd af lands-
stjórninni, enda þótt hún væri með fullar
hendur fyrir. Höfnin kom svo 1912, en saga
hennar og sagan af stærri og stærri átökum
við aðrar framkvæmdir seinni tíma svo sem
rafmagns- og hitaveituframkvæmdir eru utan
ramma þessarar greinar.
Vísisblöðum
við værum íslendingar þótt við værum Kan-
adaborgarar, og vakti það hvarvetna mikla
undrun og var helst að sjá sem mönnum kæmi
almennt á óvart, að Islendingar litu út eins
og aðrir menn, hvað þá að þeir sköruðu fram-
úr í nokkru. Vona ég, að þar sem menn sjá
getið um þennan leik, þá leiðréttist þessi mis-
skilningur.
— Hvað varð um félaga yðar?
— Þeir lögðu af stað heimleiðis og munu
um það bil að koma heim nú.
— Haldið þér að það mætti iðka hocky hér?
— Það held ég efalaust. Mér líst vel á tjörn-
ina og er hún tilvalinn staður, ef haldið er vel
við ísnum á henni. Hockey virðist einmitt
vera leikur fyrir íslendinga.
Svo fórust Mr. Frederickson orð. Nú verður
hann hér næsta vetur að öllum líkindum og
virðist hann þá sjálfkjörinn til að kenna unga
fólkinu þessa íþrótt. Gæti það orðið til að
hleypa fjöri í skautaíþróttina, sem hér er í
niðurlægingu.
Mr. Frederickson er mjög efnilegur maður
að sjá, 24 ára að aldri og hinn hraustlegasti á
velli. Hann er fæddur í Winnipeg og aðal-
tungumál hans er því enska, sem vænta má.
En með því, að bæði eru foreldrar hans íslenzk-
ir og svo hefur hann umgengist íslendinga tals-
vert mikið, þá talar hann íslenzku og hefur
mikinn hug á að fullkomna sig í henni. Hann
kvaðst lengi hafa haft hug á að líta land feðra
sinna og hann sjái þegar að sér muni ekki
bregðast vonir sinar, þótt tíðarfarið sé nokkuð
kalt.
Mikla trú segist hann hafa á notkun flug-
véla hér. (20. og 21. maí 1920).
Afmælisblað VÍSIS
VÍSIR 50 ÁRA
117