Vísir - 14.12.1960, Blaðsíða 121

Vísir - 14.12.1960, Blaðsíða 121
Olafur Björsson Þróun efnahagsmála ísland Á þeim 50 árum sem liðin eru frá þvi að dagblaðið Visir hóf göngu sina liefur orðið gjörbreyting i íslenzkum atvinnuháttum. Álirifa hinna miklu tæknilegu framfara, sem tóku að ryðja sér til rúms með hinni svonefndu iðn- byltingu i Englandi á seinni hluta 18. aldar tók ekki að gæta, hvað snerti islenzka fram- leiðsluhætti, fyrr en á seinni helmingi 19. ald- ar og þá raunar i smáum stil. Stofnun togara- útgerðar hér á landi upp úr aldamótunum 1900 var fyrsta stóra skrefið í þá átt að lands- menn tækju nútímatækni i þjónustu atvinnu- vega sinna. Þróunin var þó hægfara fyrstu tvo áratugi aldarinnar, enda olli fyrri heims- styrjöjdin og afleiðingar hennar nokkrum afturkipp. Á þriðja áratugnum urðu hinsvegar miklar framfarir en aftur dró úr þeim á fjórða tug aldarinnar af völdum heimskreppunnar miklu. Seinni heimsstyrjöldin olli að visu nokk- urri stöðnun í uppbyggingu atvinnuveganna, en hagstæð viðskiptakjör á styrjaldarárunum gerðu okkur kleift að safna nokkrum inn- stæðum í erlendum gjaldeyri, sem skópu grund- völl fyrir stórfelldum tæknilegum framförum á nær öllum sviðum atvinnulifsins að styrj- öldinni lokinni. Hefur sú þróun haldizt óslitið til þessa dags, þótt nokkrir afturkippir hafi komið um sinn vegna óhagstæðs verzlunar- árferðis og óheppilegrar fjármálaþróunar inn- anlands. Verða hér á eftir í stuttu máli raktir nokkrir mikilsverðustu þættir efnahagsþróunarinnar á þessu 50 ára skeiði. Fólksfjöldi og atvinnuskipting. Á því 50 ára timabili, sem hér er um að rseða hefur íbúafjöldi hér á iandi rúmlega tvöfaldast. Árið 1910 var ibúatalan 85 þús. manns, en í lok 1960 mun íbúatalan verða um 177 þús. Hefur fólksfjölgunin einkiim orðið ör síðan 1940, en frá þeim tima hefur hún numið um 2% á ári. Orsök hinnar miklu fólksfjölgun- ar er fyrst og fremst lægri dánartala en áður var, einkum minni ungbarnadauði. En jafnframt fólksfjölguninni hefur orðið mikil röskun á skiptingu fólksfjöldans milli landshluta og einkum skiptingunni. Árið 1910 bjó aðeins tæpur þriðjungur þjóð- arinnar i kaupstöðum og kauptúnum með 300 íbúum eða fleiri, en árið 1959 nálægt %. íbúatalo Reykjavíkur var árið 1910 11,6 þús. eða tæplega 15% af íbúatölu landsins, en árið 1959 71 þús. eða rúmlega 40%. Þessi mikli vöxtur þéttbýlisins á kostnað sveitanna hefur orðið samhliða þeirri þróun atvinnuskiptingarinnar, sem átt hefur sér stað á tímabilinu. Árið 1910 var landbúnaðurinn langstærsti atvinnuvegur þjóðarinnar, þannig að 57% liandsmanna höfðu þá framfæri sitt af honum, en 1950, sem er síðasta árið, sem upplýsingar liggja fyrir um atvinnuskiptingu, lifðu aðeins 19,9% þjóðarinnar af landbúnaði. Má þó telja víst, að sú tala hafi lækkað siðan. Þótt undarlegt kunni að virðast, hefur sá hluti þjóðarinnar, sem lifir af fiskveiðum, á sama tímabili lækkað úr 18,7% í 10,8% Skýr- ingin á þessu er að nokkru leyti sú, að full- i 1910-60 komnari skip og tæki hafa sparað mannafla við fiskveiðar, og að nokkru sú, að störf við fiskverkun, sem áður töldust til fiskveiða, teljast nú iðnaðarstörf. Þær atvinnugreinar, sem liinsvegar liafa verið i vexti á þessu tímabili, eru fyrst og fremst iðnaðurinn, en í öðru lagi verzlunin og störf við samgöngur. Hefur hundraðstala þeirra, sem vinna að iðnaði, hækkað úr 8,3% í 32,5% og þeirra, er stunda störf við verzlun og samgöngur úr 8,3% i 17,9%. Þær atvinnu- greinar, er einkum hafa verið í vexti á tíma- bilinu, eru að jafnaði staðsettar i kaupstöðum og stærri kauptúnum, þannig að náið samband er milli þeirra breytinga, sem orðið hafa á búsetu landsmanna og þróun atvinnuskipting- arinnar. Þróun landbúnaðarins. Um síðastliðin aldamót voru íslendingar bændaþjóð, þar sein meira en helmingur þjóð- arinnar iifði af þeim atvinnuvegi. En þótt landbúnaðurinn hafi siðan dregist svo saman, sem raun er á, bæði að því er snertir tölu þeirra, er við landbúnað starfa og i enn rikara mæli að þvi ei' snertir Jiann hluta þjoðarinnar, er stundar landbunaðarstörf, þa fer Jivi fjarri, að landbúnaðarframleiðslan liafi minnkað á þessu árabili. Aðalbúgreinar íslendinga liafa sem kunnugt er frá aldaöðti verið nautpeningsrækt og sauð- fjárrækt. En þrátt fyrir fólksfækkunina í sveitum landsins hefur nautpeningseign lands- manna um það bil tvöfaidast á umræddu tíma- bili en sauðfjáreignin aukist um nær 50%. Aukning landbúnaðarframleiðslunnar er þó meiri að tiltölu en aukningu bústofnsins nem- ur, þar sem betri fóðrun og hirðing búpenings leiðir til aukningar þeirra afurða, er hann gefur af sér, þannig mun kýrnyt nú t. d. um 50% meiri en fyrir 50 árum. Heyfengur á ræktuðu landi hefur á þessu tímabili 5—6-faldast, þannig að enda þótt útheysfengur sé nú aðeins helmingur á við Jiað, sem þá var, er um stórkostlega afraksturs- aukningu að ræða á þvi sviði. Landbúnaðarframleiðslan hefur þannig auk- izt verulega þrátt fyrir fólksfækkunina i sveit- unum, og er slíkt árangur þeirra miklu fram- fara, sem orðið hafa i landbúnaðinum á þessu timabili, sökum aukinna ræktunarframkvæmda, betri hirðingar og fóðrunar búfjár og síðast en ekki sízt vélvæðingar landbúnaðarins. Jarða- bætur i sináum stil hófust þegar á seinni hluta 18. aldar, en öll framþróun i þelm Ólafur Björnsson. efnum var þó mjög liægfara til loka 19. aldar- innar og raunar fram á 3. tug þessarar aldar. Milli 1880—90 voru stofnaðir 4 búnaðar- skólar hér á landi, sinn i hverjum lands- fjórðungi, og hefur starfsemi þeirra síðan haft ómetanlega þýðingu fyrir menntun bænda- efna og annað er til framfara mátti horfa fyrir landbúnaðinn. Um siðustu aldamót var Búnaða/félag íslands stofnað og skömmu siðar Ræktunarsjóður íslands. Hafa báðar Jiessar stofnanir ásamt bændaskólunum verið mikil lyftistöng framfara i iandbúnaðinum. Þröng- ur fjárhagur bænda var þó enn Þrándur í Götu meiri háttar átaka i búnaðarframkvæmd- unum, þótt nokkrir styrkir befðu að visu verið veittir öðru hverju í þessu skyni af hálfu Jiess opinbera allt frá þvi á ofanverðri 18. öld, að ríkissjóður Dana tók að veita nokkur verðlaun Jseim bændum er fram úr sköruðu um athafnir á sviði jarðabóta. Með jarðræktarlögunum frá 1923 voru fram- lög hins opinbera til jarðabóta hinsvegar mjög aukin, jafnframt þvi að fastari skipan var komið á slikar styrkveitingar en áður. Fóru jarðabótaframkvæmdirnar mjög i vöxt eftir setningu jarðræktarlaganna, Jiannig að tala unninna dagsverka að jarðabótum óx úr 102 þús. að meðaltali árin 1921—23 i 494 þús. árin 1925—30. Árin 1931—35 nam sú tala 638 þús. Árið 1936 voru sett ný jarðræktarlög, sem höfðu i för með sér nokkra hækluin fram- laga i þessu skyni frá Jiví sem áður var, jafn- framt þvi að sú breyting var gerð á fyrir- komulagi styrkjanna að Jieir voru framvegis miðaðir við afköst en eigi tölu dagsverka, svo sem áður hafði verið. Þrátt fyrir hækkun styrkja til jarðafcóta samkvæmt hinum nýju jarðræktarlögum jukust jarðabótaframkvæmdir þó ekki á næstu árum fram að heimstyrjöldinni síðari. Hefur það áfall, sem landbúnaðurinn varð fyrir um þetta leyti vegna sauðfjársjúkdómanna, er um Jiað leyti bárust til iandsins, óefað valdið hér mestu. Á seinni beimsstyrjaldarárunum varð verulegur samdráttur i jarðabótaframkvæmdum vegna örðugleika af.völdum styrjaldarinnar, Jsótt hag- ur bænda færi að öðru leyti batnandi á þvi tímabili, sökum hagstæðara afurðaverðs. Eftir seinni heimsstyrjöldina hófst hinsvegar mesta framfaraskeið, sem orðið hefur á skömm- um tima í sögu islenzks landbúnaðar. Hefur það 15 ára timabil, sem siðan er liðið, ein- kennzt af þeirri öru þróun vélvæðingar í iandbúnaðinum, sem siðan hefur átt sér stað. Vélvæðingin hefur gert það kleift að auka framleiðsluafköst 'í landbúnaðinum, enda þótt veruleg fólksfækkun hafi þar átt sér stað. Jafnframt hefur sökum vélvæðingarinnar, verið unnt að auka mjög ræktunarframkvæmdirnar. Má þar til nefna árangur þann, er náðst hefur með þvi að taka i notkun hinar stórvirku skurðgröfur. Árangur þessarar Jiróunar er sá, að nú fer mestöll heyöfiun bænda fram á ræktuðu landi. Fyrir 50 árum var heyfengur landsmanna um 1% millj. hesta, þar af þriðjungur, eða um Vi millj. hesta, töðufengur. Árið 1957 var hey- Afmælisblað VÍSIS VlSIR 50 ÁRA 121
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132
Blaðsíða 133
Blaðsíða 134
Blaðsíða 135
Blaðsíða 136
Blaðsíða 137
Blaðsíða 138
Blaðsíða 139
Blaðsíða 140
Blaðsíða 141
Blaðsíða 142
Blaðsíða 143
Blaðsíða 144
Blaðsíða 145
Blaðsíða 146
Blaðsíða 147
Blaðsíða 148
Blaðsíða 149
Blaðsíða 150
Blaðsíða 151
Blaðsíða 152

x

Vísir

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Vísir
https://timarit.is/publication/54

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.