Vísir - 14.12.1960, Side 126

á síðastliðnum 50 árum átt sér stað mjög stór-
felldar tækniframfarir hér á landi. Þróunin
á sviði peninga- og fjármála hefur hinsvegar
ekki verið jafn hagstæð. Verðbólga, fjármagns-
skortur og gjaldeyrisskortur hafa lengst af
verið erfið vandamál. Er þetta að nokkru
afleiðing hinnar öru uppbyggingar. Á fyrri
heimsstyrjaldarárunum fór verðlag mjög hækk-
andi, þannig að i bkt. 1920, er verðlagið náði
hámarki var það um það bil 4% sinnum hærra
en í júií 1914. Eftir það lækkaði verðlag að
vísu til muna aftur og náði lágmarki árið
1933, en þá var vísitala framfærslukostnaðar
226 miðað við 100 i júlí 1914. Verðfallið og
kreppan eftir fyrri heimsstyrjöldina olli at-
vinnuvegunum miklum erfiðleikum, en árin
1924—29 var verzlunarárferði hinsvegar lengst
af hagstætt, og var afkoma yfirleitt góð á
þeim árum. Haustið 1929 hófst hinsvegar
heimskreppan mikla, en hér á landi fór áhrifa
hennar þó ekki að gæta að mun fyrr en 1931.
Kreppan, sem stóð fram að byrjun heims-
styrjaldarinnar siðari, olli miklu verðfalli á
útflutningsvörum landsmanna auk þess sem
söluörðugleikar bættust við. Gjaldeyrisskortur
var mikill, bæði vegna markaðsörðugleika og
óhagstæðrar gengisskráningar fyrir útflutnings-
framleiðsluna. Á þessu tímabili var beitt ströng-
um innflutningshöftum, en þrátt fyrir þau fór
skuldasöfnun erlendis sívaxandi. Til þess að
róða bót á fjárhagsörðugleikum útflutnings-
atvinnuveganna var gengi íslenzku krónunnar
fellt um 18% vorið 1939.
Haustið 1939 hófst svo seinni heimsstyrj-
öldin og gjörbreytti hún skjótt þeim viðhorfum
sem verið höfðu i markaðsmálunum. Var hag-
stætt verð á útflutningsafurðum öll stríðsárin
auk þess sem landsmenn höfðu miklar gjald-
eyristekjur vegna dvalar erlenda herja hér-
lendis á stríðsárunum. Þetta leiddi til þess
að verulegar gjaldeyriseignir söfnuðust og
námu þær nær 600 millj. kr. á miðju ári 1945.
Verðlag hækkaði hinsvegar ört á styrjaldar-
árunum, einkum framan af, þannig að í des.
1942 var visitalan 272 stig miðað við visitölr
fyrir jan. — marz 1939 = 100. Siðustu styrj-
aldarárin tókst hinsvegar að halda visitölunni
nokkuð í skefjum með sérstökum opinberum
ráðstöfunum, þannig að i stríðslok, eða
i júni 1945 nam hún 275 stigum.
Eins og getið hefur verið um hér að framan
i sambandi við þróun hinna ýmsu atvinnu-
greina, var mikið átak gert í því efni að endur-
nýja og auka framleiðslutæki landsmanna
fyrstu árin eftir styrjöldina. Vegna þessara
framkvæmda og mikillar gjaldeyriseftirspurnar
til annars, gengu gjaldeyrisinnstæðurnar til
þurrðar á skömmum tima. Viðskiptakjör breytt".
ust einnig í óhag eftir styrjöldina, og þar sem
verðlag hafði á striðsárunum hækkað meira á
íslandi en i helztu viðskiptalöndum okkar,
bjó útflutningurinn við óhagstætt gengi, þannig
að af leiddi taprekstur. Þegar kom fram á árið
1947 var orðinn gjaldeyrisskortur, sem mætt
var með skömmtun og ströngum innflutnings-
höftum, en fjárhagsvandamál útgerðarinnar
var reynt að leysa með uppbótum úr ríkissjóði
á útfluttar afurðir. Ekki nægðu þær ráðstafanir
þó til þess að koma í veg fyrir taprekstur
í útgerðinni og sívaxandi gjaldeyris- og
vöruskort.
Árið 1950 var gengi islenzku krónunnar
fellt um 42% og var þá ætlunin að afnema
uppbótakerfið, skömmtunina og innflutnings-
höftin, þannig að gefa mætti verzlunina frjálsa.
Vegna áframhaldandi óhagstæðrar verðbólgu-
þróunar nægðu þær ráðstafanir þó ekki til
þess að skapa rekstrargrundvöll fyrir útgerð-
ina, og var þvi tekið upp hið svonefnda
bátagjaldeyriskerfi veturinn 1956—57. Hins
vegar tókst að aflétta skömmtuninni og slaka
mjög á innflutningshöftunum. Verðlag hækkaði
mjög fyrst i stað af völdum geingislækkunar-
innar, svo og af völdum Kóreustriðsins er
hófst sumarið 1950, þannig að vísitala fram-
færslukostnaðar var 162 i okt. 1952 miðað við
100 i marz 1950. En siðan hélst verðlag stöðugt
til vorsins 1955. Þá hófst hinsvegar víðtæk
vinnustöðvun sem lyktaði með þvi að samið
var um 10—15% allsherjar kauphækkanir.
Af þessum kauphækkunum leiddi röskun
þess jafnvægis i verðlagsmálunum, sem haldist
hafði þá um skeið, þannig að gera þurfti
nýjar ráðstafanir til þess að forða stöðvun
úlflutningsframleiðslunnar. Á næstu árum voru
livað eftir annað hækkaðar uppbætur til út-
vegsins án þess að nægðu þó til þess að forða
taprekstri. Gjaldeyrisaðstaða landsins fór
versnandi ])rátt fyrir miklar lántökur erlendis
og vaxandi skuldasöfnun. Á yfirstandandi ári
hafa svo, sem kunnugt er, verið gerðar við-
tækar ráðstafanir i efnahagsmálum i þvi skyni
að aflétta uppbóta- og haftakerfinu og koma á
eðlilegu jafnvægi i gjaldeyrisverzluninni. Verð-
ur sú saga ekki rakin nánar liér.
Dagblaðið Vísir hóf göngu sína á morgni
hins mesta framfaraskeiðs, sem orðið hefur
i sögu þjóðarinnar. Árangur þeirra framfara
í bættum lífskjörum hefur vissulega orðið mjög
mikill. Hið sjúka fjárhagskerfi, sem þjóðin
lengst af liefur búið við hefur þó hamlað þvi
að árangurinn hafi orðið jafn mikill og ella.
Þjóðin hefur verið tregari til þess að tileinka
sér aukna þekkingu á sviði fjárhagsmálefna
en á hinu tæknilega sviði. En það, að þetta
tvennt megi haldast i hendur má þó telja
meginskilyrði þess að tækniframfarirnar nái
aðaltilgangi sinum, þeim að bæta lífskjör
almennings i landinu.
LEIÐRÉTTING:
í greininni „Litið um öxl“ eftir Pál V. G.
Kolka, hefur misprentast ártal á bls. 36, ofar-
lega í 1. dálki.
Þar stendur að kúabólusetning hafi fyrst
verið framkvæmd hér á landi árið 1892. —
Á að vera 1802.
Jónsson & Júlíusson
TRYGGVAGÖTU 8, REYKJAVÍK
ICELAND
Telegrams: NORDIK REYKJAVIK
WHOLESALE MERCHANTS
COMMISSION AGENTS
Importers of deeb sea fishing gear and
equipment for the fishing industry.
Correspondence invited with
firms desiring agents in Iceland.
Hjörtur Hjartarson
Bræðraborgarstíg 1. — Sími 14256.
Matvörur,
Nýlenduvörur,
Hreinlætisvörur,
Glervörur,
Citur á ull Snyrtivörur,
silki og gardinur. Smávörur o. m. fi.

Hvíta Listskauta No 35—41 kr. 691.00
Hocky skautar No 37—46 kr. 657.00
Skautar til að skrúfa á venjulega skó kr. 169.00

E RZLUN
126
VÍSIR 50 ÁRA
Afmælisblað VÍSIS