Vísir - 14.12.1960, Blaðsíða 132

Siglingar
í 50 ár.
M. s. Selfoss.
Landnámsmenn höfðu með sér skip sín er
þeir komu til landsins. í fyrstu voru sam-
göngur við landið því all góðar, en er fram
liðu aldir og þrengja tók að hag landsmanna,
fór fjarlægð landsins að segja til sin, og þá
fór svo stundum, að engin sigling var til
landsins heil sumur. Viðir voru engir til hér,
er nothæfir væru til skipasmiða, og því var
þar undir erlendum mönnum komið, hversu
tókst að draga í bú þær nauðsynjar er fá
varð erlendis frá.
Er íslendingar gengust Noregskonungi á
hönd, var það gert að skilyrði, að séð yrði
fyrir því, að siglt yrði til landsins með nauð-
synjavöru á hverju ári. En þrátt fyrir það,
fundu íslendingar alltaf til fjarlægðar sinnar.
Þótt samgöngur yrðu síðar greiðari á dögum
einokunarverzlunarinnar liélzt það svo, að ís-
lendingar sjálfir réðu minnstu um það hve
gáðar samgöngur liéldust við landið.
Það var ekki sizt að furða, er landsmönnum
ist að því að koma sjálfir upp visi að kaup-
skipaflota. En það liðu rúm þúsund ár frá þvi
er fyrstu landnámsmennirnir stigu liér fæti,
þar til fyrsta islenzka skipafélagið varð til.
Fyrstu íslenzku kaupskipin komu til lands-
ins árið 1916 og var aðdragandi þess sá, að
nokkrir af efnaðri og áræðnari mönnum þjóð-
arinnar komu saman hér á leynilega fundi
og lögðu drög að stofnun Eimskipafélags ís-
lands. Er leið á undirbúningsstarfið söfnuðust
fleiri menn til starfa, og loks var svo komið;
að liægt var að stofna félagið með almennri
þátttöku, ungra og gamalla, ríkra og fátækra.
Heimstyrjöldin fyrri var í algleymingi er
landsmenn eignuðust Gullfoss og Goðafoss.
Af heimstyrjöldinni leiddi margvislega örðug-
leika, sem félagsstjórninni tókst þó að yfir-
stíga. Fjárhagsleg afkoma var góð, og þannig
var lagður frekari grundvöllur að auknum
skipastól og um leið bættri aðstöðu sjálfs
Eimskipafélagsins.
Auk millilandasiglinga, var lialdið uppi
strandferðum, og naut félagið til þess rikis-
styrks, enda var sá hluti rekstursins ætið
fjárfrekur og stóð ekki undir kostnaði. En
samt var strandsiglingum haldið áfram, enda
taldi stjórn félagsins sér skylt að veita alla
þá þjónustu við landsmenn, sem unnt væri, og
fóru þar saman óskir félagsins og vilji ríkis-
valdsins.
Fjórum árum eftir stofnun Eimskipafélags-
ins voru 10 fastir viðkomustaðir i millilanda-
siglingum á vegum félagsins, Iíaupmannahöfn,
Hull, Hamborg, Antwerpen, London, Grimsby,
Aberdeen, Gautaborg, Stettin, Álaborg og auk
þess var komið við i Færeyjum. Síðan hefur
mikil hreyting orðið á, og með auknum skipa-
stól á seinni árum, og auknum viðskiptum,
hefur viðkomustöðum verið fjölgað, og er nú
auk ferða til Evrópuhafna haldið uppi reglu-
bundnum siglingum vestur um haf.
Það var gert að meginreglu við stofnun
Eimskipafélags íslands, að skipastóll félagsins
skyldi endurnýjaður á 20 ára fresti. Þeirri
reglu tókst þó ekki að fylgja, og lieiztu ástæð-
urnar er lágu til þess, voru fjárskortur, gjald-
eyrisskortur o. fl. Þrátt fyrir það fjölgaði
skipunum smátt og smátt, og voru þau ætíð
smíðuð eftir ströngustu kröfum á hverjum
tima.
Á stríðsárunum var erfitt með endurnýjun
skipastólsins, en strax að styrjöldinni lokinni
var hafizt lianda að nýju, og hefur mikið skref
verið stigið í samgöngumálum þjóðarinnar af
Eimskipafélagi íslands á þeim árum sem sið-
an eru liðin. Til dæmis má geta þess, að á
árunum 1947—48 jókst skipastóll félagsins um
200%, miðað við brúttólestafjölda. Félagið á
nú 10 skip, auk leiguskipa er það notar.
Eins og ætlazt var til i upphafi, hafa bæði
yfirmenn og hásetar verið íslendingar. Að vísu
var á sínum tima ráðinn til framkvæmda-
stjórnar, danskur maður, skipstjórnarmaður-
inn Emil Nielsen, en hann hafði verið aðal-
skipstjóri danska Thore félagsins. Hann var
mörgum íslendingum að góðu kunnur vegna
siglinga sinna hingað. Auk þess var talið, að
á þeim tima, væri enginn maður á íslandi með
reynslu og þekkingu til að taka við svo um-
fangsmiklu starfi sem byrjunarstjórn Eimskipa-
félagsins var. Nielsen starfaði sem fram-
kvæmdastjóri félagsins fram til ársins 1930,
en var siðan ráðunautur þess. Fyrsti formaður
Eimskipafélags íslands var, sem kunnugt er,
Sveinn heitinn Björnsson, síðar fyrsti forseti
islenzka lýðveldisins.
En er riðið liafði verið á vaðið með stofnun
íslenzks skipafélags, vaknaði hugur fleiri að-
ila til svipaðra framkvæmda, jafnframt því
sem siglingarþörf landsmanna jókst. Þörfin
fyrir strandferðir jókst einkum, og var þá
ráðizt í stofnun Skipaútgerðar ríkisins. Telst
hún stofnuð með reglugerð, sem gefin var út
seint á árinu 1929. Átti útgerðin að annast
siglingar umhverfis land, auk varðgæzlu í
landhelgi. Skipaútgerðin eignaðist þannig
nokkur skip, Esju hina eldri, vitamálaskipið
Hermóð hinn eldri, elzta Óðinn og Ægi, en
hin tvö siðastnefndu voru varðskip. Árið 1930
bættust tvö skip í hópinn, strandferðaskipið
Súðin og varðskipið Þór. Átta árum síðar
eignaðist Skipaútgerðin Esjuna, vinsælt skip
og farsælt.
Starfsemi Skipaútgerðar ríkisins jókst mikið
á styrjaldarárunum siðari. Voru þá m. a. tekin
á leigu mörg smáskip. Ástæðan var aðallega
sú, að Eimskipafélag íslands stefndi öllum sín-
um skipum i millilandasiglingar.
Eftir styrjöldina samdi skipaútgerðin urn
smiði strandferðaskipanna Herðubreiðar,
Skjaldbreiðar og Heklu. Árið 1947 var oliu-
skipið Þyrill fengið úr búi bandaríska varnar-
liðsins. Nú i ár bættist svo strandferðabátur-
inn Herjólfur i hóp farkostanna.
Rekstur strandferðaskipa við ísland liefur
ætið reynzt hagnaðarlaust, ef ekki vanþakkað,
þjónustuhlutverk við landsmenn. Þó verður
ekki dregið úr þýðingu þessa hlutverks, sér-
staklega á vetrum, er samgöngur á landi eru
erfiðar, og samgöngur í lofti háðar hinu dag-
lega veðurfari.
Árið 1958 fluttu strandferðaskip útgerðar-
innar tæplega 20 þús. farþega og 40 þús. tonn
af stykkjavöru, en flutningur lýsis og oliu í
tönkum nam 75 þús. tonnum. Skip útgerðar-
innar komu að staðaldri á um 50—-60 hafnir
og alls voru viðkomustaðir um 3000 það ár.
Á undanförnum áratugum hafa ýmsir ein-
staklingar stofnað til skipakaupa, en sum þau
félög sem þannig hafa til orðið, hafa þó siðar
lagt niður rekstur. Þau sem enn starfa eru
auk Eimskipafélags íslands og Skipaútgerðar
rikisins, Skipadeild SÍS, stofnuð árið 1946,
Eimskipafélag Reykjavikur, stofnað 1932, Jökl-
ar h. f., stofnað 1945 og Hafskip h. f. sem er
yngst félaganna, stofnað fyrir tveimur árum.
óx fiskur um hrygg, þótt liugur þeirra beind-
■

.
M. s. Gullfoss (eldri).
132
VÍSIR 50 ÁRA
Afmælisblað VÍSIS