Tölvumál - 01.10.1989, Blaðsíða 8

Tölvumál október 1989
Helga Jónsdóttir:
Sjálfvirkni í
þýðingum
Höfundur er cand. mag. í
íslensku og veitir
forstööuþýöingarstöð
Orðabókar Háskólans og
IBM.
Uppistaðan íþýðingarforritinu er
stórt textasafn þar sem
orðasambönd eru þýdd afeinu máli
á annað. Þessi aðferð gagnast að
sjálfsögðu best á staðlaða, einhœfa
texta en er lítt vænleg á
fagurbókmenntir.
í þessari grein verður fjallað um
sjálfvirkni í þýðingum og lýst
ýmsum þáttum í þýðingarforriti sem
notað hefur verið í Þýðingastöð
Orðabókar Háskólans og IBM við
þýðingu forrita fyrir AS/400
tölvuna. Hér verður ekki fjallað um
þýðinguna sjálfa. Þeim sem hafa
áhuga á því starfi er bent á grein
undirritaðrar, Þýðingar á
tölvuleiðbeiningum, í tímaritinu Orð
og tunga 1 1988, en það er gefið út
af Orðabók Háskólans. Tekið skal
fram að undirrituð hefur ekki kynnst
mörgum forritum sem sérstaklega
eru ætluð til að þýða hugbúnað.
Greininni er einungis ætlað að
benda á þau þægindi sem hægt er að
hafa af öflugu þýðingaforriti.
Um forritið
Forritið sem hér er einkum fjallað
um er frá IBM og hefur verið
allmörg ár í þróun þar. Það er notað
til að þýða tölvutækan texta forrita
af ensku yfir á eitthvert annað mál.
Það skilur í sundur þýðanlegan texta
og sjálfan forritstextann þannig að
þýðendur þurfa ekkert að vita af
þeim hluta sem skrifaður er á
forritunarmáli. Þannig er öryggi
viðkvæmustu hluta forritsins tryggt.
Forritið býr þýðandanum þægilegt
umhverfi, sem felst m.a. í því að
frumtextinn er yfirleitt sýnilegur á
skjánum ásamt þýdda textanum eða
hægt er að bregða honum upp með
lítilli fyrirhöfn.
Á stóran hluta textans er hægt að
nota sjálfvirka þýðingu, þannig að
ekki þarf að frumþýða tilteknar
textaeiningar nema einu sinni. Þetta
flýtir mjög fyrir þýðingunni og léttir
einhæfri vinnu af þýðandanum.
Foritinu tengist orðalisti sem hægt
er að bregða upp hvenær sem er
meðan verið er að þýða. Þá kemur
upp listi yfir þýðingar þeirra orða
sem eru á skjánum í það sinnið og
eru til í orðalistanum. Önnur orð
eru ekki birt. Þetta stuðlar að
samræmi í tækniorðaforða.
Stafsetningarorðasafn fylgir
forritinu og léttir það prófarkalestur
mikið.
Mjög vel er tryggt að nýr og
breyttur texti komist til skila og
sömuleiðis að eldri texti nýtist
áfram þó að breytingar verði
einhvers staðar í skrá eða skrárhluta.
Auðvelt er að nálgast alls konar
skýrslur og yfirlit um skrár. Þannig
er hægt að fá lista yfir skrár og
skrárstök eftir efnisþáttum, lista yfír
það sem hefur verið þýtt í fyrri
útgáfum, allt nýtt efni í tiltekinni
útgáfu o.fl. Þegar ný sending (nýjar
skrár með breytingum) er felld
saman við eldri verða sjálfkrafa til
listar yfír allar breytingar á texta.
Þetta auðveldar mjög yfirsýn
verkstjóra og þýðenda.
Útskriftir þýdda textans fást með
ýmsu móti, t.d. enski og innlendi
textinn saman, eingöngu nýr texti,
eingöngu nýr og breyttur texti og
svo mætti lengi telja. Þá er hægt að
prenta skjámyndir með því sniði
sem þær birtast í á skjánum og
prenta ensku skjámyndina við
hliðina á þeirri þýddu.
Vélrænar þýðingar-
aöferöir
Menn hafa lengi verið að bjástra við
vélrænar þýðingar og miðað heldur
hægt. Hér verður ekki rakin sú
saga, en þó bent á atriði sem hafa
fælt menn frá að beita vélrænum
þýðingum. Fyrst og fremst er það
sú staðreynd að merkingar- og
setningafræði tungumála er svo
ílókin að þýðing orð fyrir orð getur
ekki gengið.
Þess vegna hafa menn brugðið á það
ráð að þýða heil orðasambönd og
jafnvel efnisgreinar í einu.
Uppistaðan í þýðingarforritinu er þá
stórt textasafn þar sem
orðasambönd eru þýdd af einu máli
á annað. Þessi aðferð gagnast að
sjálfsögðu best á staðlaða, einhæfa
texta en er lítt vænleg á
fagurbókmenntir.
Forritið sem þýðingastöðin notar
vinnur á svipaðan hátt og hér var
lýst. Þegar textinn berst hefur
honum verið skipt í einingar sem
geta verið allt frá einu orði, jafnvel
einum staf og upp í 5 textalínur.
8