Vísir - 02.06.1962, Blaðsíða 10

I
10
V SIR
Vísa, sem Páll J. Árdal Ieikskáld sendi Guðrúnu leikkonu Indriðadóttur.
öllum éekymanleg ■
Framh. af bls. 9.
leikrit á þessum árum?
— Já, en Ur þessu fóru þau
að koma, kringum 1910, og ann-
ar áratugurinn varð einmitt
langsamlegas' gróskumesta
tfmabilið í íslenzkri leikritagerð
og fjöldinn hinna nýju tekin og
leikin nærri jafnóðum og höf-
undar sendu þau frá sér. Af hin-
um nýju skáldum skal fyrst
telja Jóhann Sigurjónsson, Bónd
inn ' Hrauni var leikinn á 2.
jóladag 1908 og svo var Fjalla-
Eyvindur frumsýndur í Iðnó ná-
kvæmlega þrem árum síðar. Aðr
ir nýir höfundar, sem komu
fram á þessu tímabili, voru Guð-
mundur Kamban, Hadda Padda
var frumsýnd á jólum 1915, og
ég fékk aðalhlutverkið. Einn
hinna ungu manna, sem gáfu sig
að leikritagerð á öðrum áratugn
um var Páll Steingrímsson.
Hann varð seinna maðurinn
minn. Fyrst var leikið eftir hann
Þórólfur í Nesi, í febrúar 1911,
og ég fór með hlutverk í því.
Önnur leikrit hans, sem leikin
voru á þessum áratug, voru
Skuggar (1919), Bónorð Semings
og Dagsetur, (1918). En það þýð
ir ekki að telja upp öll þau ís-
lenzku leikrit, sem fæddust á
fjalirnar á þessum árum. Og
þeim var öllum mjög vel tekið.
Fólkið þyrsti í íslénzk leikrit og
því var þetta góðúr tími fyrir
leikskáldin.
Fyrir hvaða hlutverk hafið
þér fengið mest lof um dagana,
og hvert þykir yður vænst um
og mest tii koma?
— Ég held mér hafi verið
mest hrósað fyrir Höllu í Fjalla-
Eyvindi, Bersebu (Hrafnabjarga-
mærin), Glory Quayle (John
Storm) og Heiðbláin (Nýársnótt-
in). Mér þykir sjálfri erfitt að
gera upp á milli hlutverka
minna, en samt held ég að þessi
hlutverk séu meðal þeirra, sem
mér þykir einna vænst um.
— En hvað finnst yður nú um
Laugardagur 2. júní 1962.
og stsð
reyndir umkrabba
Engilráð tekur í nefið úr pontunni sinni (Bónorð Semings
eftir Pál Steingrímsson).

leikritin og leiklistina £ Reykja-
vík á seinni árum?
— Það er gleðileg framför.
Stór draumur rættist, þegar Þjóð
leikhúsið tók til starfa og gott
að okkar gamla Leikfélag
Reykjavíkur starfar einnig enn
og áfram af fullu fjöri. Ungir
leikarar sýna mikinn dugnað, fá
bæði góða kennslu hér heima og
leita framhaldsmenntunar er-
lendis, svo að þetta lofar góðu
um framtíð leiklistarinnar á Is-
landi. Hitt er annað mál, að
ekki felli ég mig við hin nýj-
ustu leikrit. Þetta eru sjálfsagt
að sumu merkilegar tilraunir, en
efni þeirra margra fellur mér
ekki í geð. Samt hef ég dáðst
að leik okkar ungu leikara I sum
um þeim sömu leikritum. I fáum
orðum sagt þykir mér leiklist
okkar vera á framtíðarvegi. En
löng er orðin biðin á góðum nýj
um íslenzkum leikritum.
G. B.
Hinn efnilegi ••••
Framh. af bls. 13.
í hámæli.
Það var fyrst nú fyrir nokkr
um vikum, að sá grunur vakn-
aði, sem varð hinum unga fé-
glæframanni að falli. I Pecos,
heimaborg Sol Estes eru gefin
út tvö dagblöð. Stærra blaðið
sem hann hafði keypt heitir
Daily News, hitt, samkeppnis-
blað hans, fylgir republikönum
að máli og heiti rPecos Inde-
pendent and Enterpries.
Fyrir nokkru komst blaða-
maður við þetta andstöðublað
að því að Estes hafði „selt" 30
þúsund ammoníak geyma í einu
héraði og var útilokað að þörfin
á ammonfak-geymum væri
nema Iítið brot af þessu magni.
Blaðamaðurinn tók að kanna
málið og loks sprakk sprengjan:
— Hérað þetta sagði blaðið er
áburðar-paradís heimsins — en
aeins á pappírunum.
Strax og fréttin af þessu grun
samlega fyrirbæri birtist í blað ^
inu sendu bankastofnanirnar
sem fé höfðu lánað í ammoníak-
geymana fulltrúa sína á staðinn
til að rannsaka þetta og þar
Danskur yfirlæknir, B. Jörgsholm,
hefur svarað nokkrum algengum
spumingum um krabbamein í tíma-
ritinu HELSE.
1 \ Vmsir ætla, að krabbamein
geti haldist tiltölulega vægt,
verði ekkert til að opna því
leið?
Sannleikurinn er sá, að í flest-
um tilfellum byggist slík skoðun á
því, að menn hafi gengið með mein
ið án þess að leita læknis fyrr en
„eitthvað gerðist". Til dæmis að
taka getur krabbaþrimill vaxið hæg
fara lengri eða skemmri tíma, en
svo kemur að því, að sár myndast
og blæðingar byrja og þjáningar,
sem benda til þess að vöxtur meins
ins og útbreiðsla sé hraðari. Byrji
lækningin fyrst á þessu stigi fellur
aukning meinsins og lækningin á
sama tíma og lækningaraðgerðun-
um ef til vill kennt um hinn öra
vöxt.
O) Getur útdráttur á tönn orð-
r ið til þess, að krabbamein
brjótist út?
Nei, tannútdráttur leiðir í sjálfu
sér ekki til krabbameins eða að
krabbamein breiðist út, en krabba-
mein í nálægð tannar getur leitt
til að tannsjúkdómseinkenni komi
í ljós, sem verða orsök tannútdrátt-
ar, og það leitt til þess að sár
myndast, sem ekki var þar fyrr, og
fceinir athygli að krabbameininu.
Krabbamein í munnholinu er hins
vegar sjaldgæft.
O \ Er hægt að lækna krabba-
mein algerlega, og án þess
að þess sjáist nokkur merki
eftir á?
Sannleikurinn er sá, að ýmis
konar krabbamein, til dæmis í hör-
undi má lækna algerlega, án þess
sjáist nokkur merki. Önnur læknast
en ör myndast, smá eða stór, eftir
uppskurð eða geislalækningu. Þá
getur krabbamein læknast, en ekki
án afleiðinga. Til dæmis getur
krabbamein læknast, af uppskurði
á konum, en haft þær afleiðingar
að hormónaframleiðsla eggjastokk-
anna hættir. Að því er yngri konur
varðar hefur það þau áhrif, að um-
skiptatíminn (overgangsperioden) £
Iffi þeirra byrjar fyrr og þær geta
ekki átt börn. Hjá eldri konum
verða afleiðingarnar að sjálfsögðu
minni. Annað dæmi má nefna um
læknisaðgerð með afleiðingum eftir
á, og það er aðgerð vegna krabba-
meins i endaþarminum, þ e. enda-
þarmurinn er færður fram. Þetta
kann að láta óþægilega £ eyrum, en
í flestum tilfellum venjast menn
hinu breytta ástandi ótrúlega fljótt.
/J\ Er rétt, að krabbamein sé
r algengara i sumum ættum
en öðrum?
Það er rétt, að krabbamein er
algengara i sumum ættum en öðr-
um, en annars mun vart um margar
ættir að ræða, þar sem krabba-
mein er óþekkt.
Er það rétt, að tóbaksreyk-
' ingar séu hættulegri í bæj-
unum (með tilliti til krabba-
meins) en fólki í sveitunum?
Vart, en þó ber að taka fram,
að í stóru bæjunum að minnsta
kosti, verða lungnapipurnar fyrir
meiri ertingu af reyk og óhreinind-
um og veikir mótspyrnuna gegn á-
hrifum tóbakstjörunnar, en hér ber
að nefna, að sigarettureykingar eru
miklu útbreiddari í bæjunum en
með var draumurinn búinn.
Þar með er furðulegum glæfra
ferli lokið. Billie Sol Estes lokar
sig inni í lúxus-villu sinni í
Pecos en verður að mæta ein-
stöku sinnum fyrir rannsóknar-
nefnd. Hans bíður nú margra
ára fangelsisdómur.
7)
sveitunum og það hefur sín áhrif.
\ Hve margar sígarettur má
reykja á dag áhættulaust?
Fleira en sigarettureykingar hafa
áhrif, sem stuðla að lungnakrabba,
og því geta menn ekki alveg girt
fyrir hættuna með því að reykja
ekki, en hættan af að reykja fer —
samkvæmt fræðilegum athugunum,
sem gerðar hafa verið — að auk-
ast ef menn reykja yfir fimm siga-
rettur á dag, en svo ber einnig að
taka fram, að venjulega verður
lungnakrabba ekki vart fyrr en 20
til 30 árum eftir að vanareykingar
byrja.
Er þáð rétt, að því eldri,
sem menn verða, því meiri
sé áhættan að menn fái
krabbamein?
Já, krabbamein er alveg fortaks-
laust frekast sjúkdómur efri ár-
anna, þótt fyrir komi, að jafnvel
börn og ungt fólk fái krabbamein.
— Hækkun meðalaldurs á síðari
áratugum hefur og sitt að segja og
kann að vera til nokkurrar skíring-
ar á að krabbameinstilfelli eru
fleiri á þessu æviskeiði. Menn
verða því að vera við þvi búnir, að
því meira sem meðalaldur hækkar
því meira fjölgi krabbameinstilfell-
um, en vona ber jafnframt, að fram
för í lækningum á krabbameini
verði hraðari en þessi þróun.
O ) Er líklegt, að í náinni fram-
7 tíð verði hormóna-læknis-
aðgerðum beitt við lækn-
ingu á krabbameinsbólgu?
Hormónar hafa árum saman ver-
ið notaðir mjög mikið við meðferð
á vissum tegundum krabbameins,
svo sem krabbameini í blöðruhálsi
og við brjóstkrabba. Ekki má búast
við algerri lækningu af þessari með
ferð, en hún getur í mörgum tilfell-
um haldið krabbameinsvextinum í
skefjum eða knúið hann til undan-
halds. Áhrifin geta náð til margra
ára.
Q) Er það rétt, að krabbamein
hafi breiðst út með menn-
ingunni?
Það er kunnugt um frumstæð-
ar þjóðir, þar sem lítið eða ekki
ber á krabbameini og ýmsar fréttir
eru birtar um frumstæðar þjóðir,
sem ekkert hafa af krabbameini að
segja, En staðhæfingar í þessu efni
byggjast hvorki á ýtarlegum rann-
sóknum eða skýrslum, því að hvor
ugt eru sjaldnast fyrir hendi. Að
minnsta kosti hafa rannsóknir á
síðari árum meðal blökkumanna í
Afríku sýnt, að vissar tegundir
krabbameins eru algengari hjá
þeim en hjá okkur, en önnur sjald-
gæfari. Þó má segja — almennt
talað, — að krabbameinið sé sjúk
dómur sem sé í tengslum við menn-
inguna, en útbreiðsla vissra krabba
meinstegunda afleiðing menningar-
lífs venja, sbr. það sem sagt var
um sigarettureykingar. Krabba-
mein er í vissum tengslum við
heilsufar og mótstöðuafl manna, og
við aðra sjúkdóma og áhrif þeirra,
lífsvenjur, mataræði o. fl. getur allt
haft sin áhrrif.
1A) Eru til lyf, sem uppræta
' krabbamein eða eyða
krabbameinsvefjum án þess
að valda tjóni á líffærakerf-
inu?
Nei, þrátt fyrir miklar og víð-
tækar rannsóknir um allan heim
að kalla, og að þúsundir efn^ hafi
verið reyndar á mönnum og dýrum,
hefur ekki enn heppnazt að finna
neitt kemiskt efni, sem getur eyði-
lagt krabbameinsfrumurnar, án
þess að eyðileggja eða hafa skað-
leg áhrif á aðrar frumur. — Það
hefur ekki enn tekizt að lækna var
anlega neitt krabbamein einvörð-
ungu með notkun kemiskra efna.