Vísir - 15.08.1962, Blaðsíða 9

Miðvikudagur 15. ágúst 1962.
V'lSIR
9
— Ég tel ekki ráðlegt að
kenna öllum háskóla-
stúdentum heimspeki
eins og tíðkast m. a. í
Skotlandi, sagði prófess
or A. J. Ayre, víðkunn-
•
a s t i heimspekingur
Breta, að Bertrand Russ
el einum undanskildum,
er blaðamaður V í s i s
spjallaði við hann í gær.
Við sátum inni í stofu heima
hjá brezka sendiherranum Mr.
Boothby, að Laufásvegi 33 og
röbbuðum saman. Prófesor
Ayre hefir dvalizt hér á landi
að undanförnu ásamt konu
sinni, en hann og sendiherra-
hjónin eru gamalkunn og er
hann hér í boði þeirra.
Þjálfar hugann.
Prófessorinn kom víða við í
samræðunum eins og sönnum
heimspeking sæmir, þeim er
ekkert mannlegt óviðkomandi,
eins og kunnugt er. Meðal ann-
ars spjölluðum við nokkuð um
heimspekikennslu og þá gat
hann skoðunar sinnar, sem að
andi þrír prófessorar og um 40
kennarar í þeirri grein. Sá hátt'
ur er þar hafður á, að heim-
speki er kennd sem aukagrein
til háskólaprófs í allmörgum
greinum. M. a. verða allir þeir,
sem hagfræðiprófi ljúka frá
skólanum, að hafa sótt fyrir-
lestra I heimspeki. 1 ritum sín-
um hefir prófessor Ayre mjög
fjallað um samband heimspeki,
rökfræði og tungumáls, og
einnig hinn heimspekilega
grundvöll þekkingarinnar.
Fyrsta rit hans, sem út kom ár-
ið 1936 bar nafnið „Language,
Truth and Logic“. Bókin
„Thinking and Meaning" kom
út árið 1947 og 1956 gaf hann
út mikið rit sem ber nafnið
„The Problem of Knowledge".
Fyrirlestur sá sem hann hélt, er
hann tók við prófessorsemb-
ættinu í Oxford, kom út
prentaður 1960 og nefnist
„Philosophy and Language“.
Auk ritstarfanna hefir pró-
fessor Ayre með höndum leið-
sögn og kennslu þeirra, sem
koma til Oxford til framhalds-
náms í heimspeki og vinna þar
að undirbúningi doktorsrit-
gerða 1 fræðigreininni.
— Er vaxandi áhugi á
heimspeki í Englandi?
— Já, ég held að mér sé ó-
hætt að fullyrða það.
— Hver er ástæðan fyrir
vaxandi heimspekiáhuga á
þessari efnisöld?
Prófessor A. J. Ayre. (Ljósm.: Vfsir)
Heimspekingurinn
ofan greinir. En eins og allir
þeir vita, sem sótt hafa Háskól-
ann þá er hér sami kennslu-
háttur í heimspeki eða for-
spjallsvísindum og í Skotlandi.
Prófessor Ayre rökstuddi mál
sitt á þann hátt að kennslan
kæmi ekki að notum þar sem
Iesið væri fyrir stórum hóp.
Heimspeki væri fræðigrein sem
þjálfaði hugann, flestu öðru
fremur, en kostir hennar sem
slíkir kæmu ekki í ljós nema
unnt væri að koma á viðræðum
milli kennara og nemenda, rök-
ræðum og krufningum, en slíkt
væri útilokað í stórum stúd-
entahópum. Þvf væri hagstæð-
ast að kennslan færi fram í því
formi sem Bretar nefna „tutori
als" eða með fáeinum stúdent-
um. En skilyrði þessa er auð-
vitað að háskólinn búi svo vel
að hann hafi yfir fjölmennu
kennaraliði að ráða í heim-
speki, en ekki örfáum kennur-
um, eins og hér á landi og víð-
ar.
Grundvöllur
þekkinsarinnar.
Það er óhætt að fullyrða að
prófessor Ayre er einn fremsti
heimspekingur vestrænna
mennta í dag. Hann varð pró-
fessor f heimspeki við háskól-
ann f London 1946, eftir að hafa
lokið prófi f Oxford og kennt
þar heimspeki fyrir heimsstyrj-
öldina, en síðan barizt í
welsku hersveitunum á styrj-
aldarárunum. Árið 1959 var
hann síðan skipaður prófessor
f rökfræði við hinn gamla skóla
sinn, f Oxford.
í Oxford er aðal heimspeki-
setur Bretlands. Þar eru starf-
— Ég hygg að það sé að
nokkru að þakka meiri og betri
kynningu á því hvað heim-
speki f raun og veru er. Þar má
nefna allmargar bækur ritaðar
fyrir almenning um heimspeki-
leg efni og má m. a. geta þess,
að Penguin-útgáfufyrirtækið
gefur út flokk bóka, sem ég
ritstýri. Þá á BBC hér einnig
góðan hlut að máli. 1 þriðju
dagskré þess er alloft fjallað
um þessi efni. Og einnig í
brezka sjónvarpinu. (Hér má
skjóta því inn f, að prófessor
Ayre er sjálfur kunnur sjón-
varpsmaður í Bretlandi. Hann
var einn af þátttakendunum f
dagskrárliðnum „Brainstrust",
þar sem fjallað var um spum-
ingar frá hlustendum um allt
milli himins og jarðar.)
Ekki sammála
Russel.
— Teljio þér að heimspek-
ingurinn hafi sökum menntun-
ar sinnar meira til málanna að
leggja en aðrir, og fremur beri
að hlýða á skoðanir hans en
annarra?
— Heimspekingurinn er
engu vitrari en aðrir menn,
þótt sú skoðun sé enn furðu
mikið við lýði, að hann hafi
höndlað vizkusteininn — og
liggi á honum eins og ormur á
gulli. Hann er enginn alvitur
sjáandi. Hins vegar hafa þeir,
sem heimspeki stunda fengið
þjálfun í rökfræði og þeirra
starf er að fást við huglæg efni.
Að því leyti eru þeir kannski
færari en sumir aðrir til að
meta og dæma þau mál, sem
ofarlega eru á baugi f þjóðfé-
laginu. En barnfæddir „vitring-
ar“ erum við engir!
— Einn er sá heimspeking-
ur, sem mjög hefir látið alþjóða
mál til sín taka og talar þá
gjarnan sem raustin frá Delfí.
Það er Bertrand Russel. Hvað
segið þér um skoðanir hans og
baráttu?
— Ég er góður vinur hans og
mikill aðdáandi. Líklega hefir
enginn haft jafn mikil áhrif á
mótun skoðana minna sem
hann. Og nú fyrir nokkru veitt-
ist mér sú ánægja að gangast
fyrir afmælisveizlu þeirri, sem
þonum var haldin á nfræðis-
afmæli hans í London.
Hins vegar er ég ekki sam-
mála skoðunum hans í stjóm-
málum. Ég tel að við Bretar
eigum ekki að hverfa á brott
úr Atlantshafsbandalaginu. Með
þvf væri öryggi okkar ekki auk-
ið, heldur myndi styrjaldar-
hættan váxa. Og ég er þeirrar
skoðunar að við eigum ekki
einhliða að afsala okkur kjarn-
orkuvopnum. Ég er vantrúaður
á að slík breytni myndi hafa
þau áhrif á de Gaulle að hann
fetaði sömu slóð. En í raun-
inni er þetta ekki spurning um
afstöðu okkar Breta, heldur
fyrst og fremst spurningin um
það hvað Rússar og Banda-
ríkjamenn gera. Hvað er unnt
að fá Rússa til þess að ganga
langt i samkomulagsátt?
Þvf get ég ekki verið á sömu
skoðun og Russel. Hins vegar
hika ég ekki við að segja, að
ef ég væri sannfærður um
réttmæti málsstaðar hans
mundi ég telja rökrétt að hann
gengi jafn langt f þvf að berjast
fyrir honum eins og hann gerir.
Tveir
menningarheimar.
— Kenning C. P. Snow um
hina tvo menningarheima hef-
ir vakið nokkra athygli hér á
landi sem annars staðar. Hvert
er yðar álit á hinni umdeildu
hugmynd þess ágæta rithöf-
undar?
— Ég held að grundvallar-
hugmynd hans sé rétt en nokk-
uð ýkt, eins og hún er sett fram
af honum. Víst er það satt að
unnt er að tala um hina tvo
menningarheima. Annars vegar
heim þeirra sem húmanísk fræði
iðka, hins vegar heim raunvfs-
indamannanna, stærðfræðinga,
eðlisfræðinga o. s. frv. Og satt
er að raunvísindamennirnir vita
of lítið um starf og strauma
meðal hugvfsindamannanna og
þeir um störf raunvísinda-
mannanna.
En við verðum að gæta að
því að veröldin verður æ sér-
hæfðari. Átjánda öidin var öld
fjölfræðinganna. Þá gat vel
menntaður maður spannað bæði
vísindi hugar og handar. Það
er ekki hægt lengur. Að vísu
eiga raunvísindamennirnir hér
miklu hægara um vik, að forð-
ast einhæfingu starfs síns og
halda sálargluggunum opnum.
Þeir geta auðveldlega fylgzt
með þvf nýjasta í skáldsagna-
gerð, listum og öðrum slíkum
efnum. Aftur á móti er erfiðara
fyrir okkur að brjóta til mergj-
ar flókin eðlisfræðileg og stærð
fræðileg lögmál, leyndarmál at-
ómsins o. s. frv. — nema með
mikilli undirbúningsmenntun.
En stærðfræðingur á líka erfitt
með að ræða um lögmál heim-
spekinnar. Því held ég að þessi
klofningur sé óhjákvæmilegur,
þótt æskilegt sé að hann sé
sem minnstur. Og hér má ekki
yfirdrífa. Það er rangt að þessir
tveir heimar talist ekki við, a.
m. k. í Englandi. Engir af beztu
vinum mínum eru heimspek-
ingar, heldur menn annarra
fræðigreina, Vera má þó að
skilin séu mun meiri f Banda-
ríkjunum en Evrópu. Þar getur
sérhæfingin gengið of langt.
Ný kynslóð.
Talið berst nú að Rússlands-
för prófessors Ayre, en til
Moskvu var honum boðið fyrir
nokkru og flutti hann fyrir-
lestra við háskólann þar. För
hans vakti mikla athygli f
Moskvu, ekki síður en ummæli
hans eftir heimkomuna.
Jafnaldrar mfnir f Rússlandi,
menn milli fimmtugs og sex-
tugs, hafa alið langan aldur
undir Stalinismanum, segir
Ayre og þeir báru þess merki.
Hins vegar komst ég að þvf,
áð yngri kynslóðin f Rússlandi
er mjög fróðleiksfús og forvitin,
eins og æskumenn eiga að
vera, og þeir ungu Rússar sem
ég hitti höfðu brennandi áhuga
á því að fregna um hverjir væru
helztir menningarstraumar í
Vestur- Evrópu. Ég hygg að
andlegt frelsi sé að aukast í
Sovétríkjunum og ný kynslóð
að vaxa upp sem metur það
mikils.
Knattspyrna og
fílósófía.
Sendiherrahjónin brezku og
frú Ayer bætast nú f hópinn og
tei er hellt f bolla. Frú Ayer
er bandarfskrar ættar, blaða-
kona, sem skrifar greinar í
Lundúnablaðið Daily Herald og
safnar hér efni frá Islandi.
Talið berst að landsleiknum
f knattspyrnu við Ira. Menn eru
á einu máli um að Sigurður út-
varpsþulur hafi haft á réttu að
standa er hann sagði, að svo
lítið tap væri raunverulega
sigur!
1 Ijós kemur að prófessor
Ayre á fleiri hugðarefni en
fílósófíuna og hennar völundar-
hús. Hann hefir brennandi á-
huga á knattspyrnu og lætur sig
sjaldnast vanta á völlinn, þegar
lið hans, Tottenham Hotspur,
keppir til úrslita.
- Ég hefi fylgzt með þeim
f 40 ár segir hann og brosir.
Það er ein mfn bezta skemmtun.
Knattspyrnan hvflir hugann,
maður gleymir sínu daglega
starfi um stund, rétt eins og f
skák eða á spennandi kvik-
mynd.
B-