Tölvumál - 01.09.1993, Qupperneq 38

September 1993
Ur júragarðinum
Gurmlaugur Jónsson
Á miðju ári 1959 var stofnuð ný
deild hjá Sambandi íslenskra
samvinnufélaga, sem nefndist
Skýrsluvéladeild SÍS. Ég lenti í
því af tilviljun að starfa í þessari
deild. Ég ætla nú að reyna að
rifja upp eitthvað um skýrslu-
vélarnar sem notaðar voru og
hvernig þær voru notaðar. Ég er
fyrir löngu búinn að týna öllum
prentuðum leiðbeiningum og
lýsingum áþessum vélum, þannig
að það sem ég skrifa er eingöngu
eins og mig minnir að þetta hafi
verið.
Vélarnar voru allar frá IBM,
svokallaðar "Unit Record" vélar.
Þetta voru stór tæki, þær stærstu
yfir 1 tonn að þyngd. Þær unnu
með 80-dálka gataspjöld, sem
nrargir muna efalaust eftir eða
hafa heyrt um. Á þessum tíma
voru Skýrsluvélar ríkisins og
Reykjavíkurborgar búnar að hafa
svona vélar í fáein ár, en ekki
aðrir hérlendis, ef ég man rétt.
Fræðslu um vélarnar var því helst
að fá hjá vönum mönnum hjá
SKÝRR eða úr handbókum. Að
vísu þurfti ekki mikla fræðslu til
að keyra vélarnar. Það fólst helst
í því, að ganga með spjaldabunka
um vélasalinn milli hinna ýmsu
véla og mata þær á spjöldunum.
Fingralangir (íbókstaflegri merk-
ingu) stóðu þar vel að vígi og ég
minnist þess að ég öfundaði
félaga minn, sem hafði þúsund
spjalda lúkur. Þetta er auðvitað
mikil einföldun. Það þurfti ná-
kvæmni og vakandi athygli við
þessa vinnu. Til dæmis þurfti að
stokka spjöldin vel, svo að þau
böggluðust ekki í vélunum og
alls ekki mátti missa þau í gólfið.
Ennfremur var höfuðsynd að
víxla spjaldabunkum. Því má
skjóta hér inn strax, að heitin sem
notuð voru um vélarnar sjálfar
og ýmislegt annað, sem laut að
þessari starfsemi, voru oftast
ensku nöfnin með íslenskum
framburði og beygingum. Ég
minnist þess, að einu sinni sem
oftar átti ég erindi til SKÝRR og
þá höfðu "óperatorarnir" verið
óvenju lengi inni í kaffistofunni.
Forstjórinn vildi lýsa vanþóknun
sinni á þessu með því að fara
sjálfur að mata vélarnar, en
ruglaðist auðvitað á spjalda-
bunkum. Hann hefur þó fljótlega
áttað sig á þessu og lét sig hverfa
inn á skrifstofu sína. Þegar við-
komandi "óperator" kom loks
fram í vélasal, skildi hann hvað
hafði skeð og bölsótaðist yfir
þeim asna sem þarna hafði verið
að verki, svo hárri röddu að
heyrðist um allt húsið. Þetta kom
víst ekki fyrir aftur.
Ég ætla nú að lýsa stuttlega helstu
vélunum. Götunarvélar voru
notaðar til skráningar og voru
þær á ýmsum stöðum í fyrir-
tækinu. Þó var yfirleitt einn gatari
í vélasal til að gera við spjöld,
sem skemmdust í vinnslu. Venju-
lega þurfti að raða spjöldunum
sem bárust áður en þau fóru í
frekari vinnslu. Vélar til þess
kölluðust einfaldlega raðarar.
Það var aðeins hægt að raða á
einn dálk í einu og var því mjög
tímafrekt að raða á stór númer,
og reyndar þurfti tvær umferðir á
dálk ef raðað var á bókstafi. Of
langt mál væri í þessu greinarkomi
að fara nánar út í þetta. Ef maður
hafði tvær spjaldaskrár í sömu
röð á eitthvert ákveðið lykil-
númer, þá var hægt að "mergja"
þeim samaní "kollator" (collator).
Þetta verkfæri, sent kallaðist
samraðari ef rnenn vildu vanda
sig, var með inntak fyrir spjöld á
tveimur stöðurn og sameinuðust
skrárnar í einn vasa út. Auk þess
hafði hann fleiri vasa og var hægt
að beina spjöldum með sérstök-
unt einkennum í þá. Þess má geta
hér að á þeim tíma senr SIS hafði
þessar vélar (um það bil 5 ár að
mig minnir), þá þróuðust þær
flestar og var oftar en einu sinni
skipt um sumar þeirra. Ein vélin
var kölluð "interpreter". Hún
prentaði á spjöld það sem var
gatað í þau og var notuð til að
búa til læsilegar spjaldskrár.
Svokallaður "repródjúser" (repro-
ducer) var meðal annars notaður
til að afrita spjöld og var þá hægt
að velja ákveðin svið og setja
þau á annan stað í nýja spjaldinu
en þau voru á því gamla. Einnig
var hægt að tengja "repródjús-
erinn" við útskriftarvélina og láta
hann gata í spjöld summur úr
teljurum hennar.
Útskriftarvélin (IBM nafnið var
Accounting Machine, að mig
minnir) v ar náttúrulega aðal vélin.
Hún var næstunr alltaf kölluð
"tabúlator" í daglegu tali. Öll
útprentun á pappír átti sér stað í
tabúlatornum. Hann hafði dálítið
minni, að vísu hlægilega lítið á
nútíma mælikvarða, en nóg til
38 - Tölvumál