Vísir - 31.08.1962, Blaðsíða 9

Föstudagur 31. ágúst 1962.
V'ISIR
9

Myndin sýnir Soblen fyrir rétti í Lundúnum. — Hann er bæði veikur
maður.
Njósnarinn
sem strauk
i tvo mánuði hefur
Bandaríkjastjórn stað-
ið í einkennilegum reip-
drætti við ríkisstjórnir
tveggja vinaríkja sinna,
ísraels og Bretlands.
Deiluefnið er í sjálfu sér ekki
merkilegt, það er krafa um fram
sal njósnarans dr. Roberts So-
blens, sem var dæmdur í fyrra-
sumar í ævilangt fangelsi fyrir
áratuga njósnir i Bandaríkjun-
um í þágu Rússa.
Honum tókst að strjúka úr
landi í Bandaríkjunum þann 26.
júní sl. þar sem hann hafði feng-
ið að ganga laus gegn peninga-
tryggingu. Komst hann til ísra-
els og eftir að hann var rekinn
úr landi þaðan hafnaði hann í
Bretlandi, þar sem hann liggur
nú í sjúkradeild Brixton-fangels
isins í Lundúnum og drepur tím
ann með því að lesa bækur um
sálfræði, enda e r hann sálfræð-
ingur að menntun.
í fyrstu var um að kenna hand
vömm bandarískrar löggæzlu
hve auðvelt honum reyndist að
strjúka úr landi. Síðan hefur
bandarískum sendimönnum tek-
izt að flækja málið enn meir
með klaufaskap og er einkenni-
legt að Bandaríkjastjórn skuli
þrátt fyrir öll þessi axarsköft
halda áfram að herða á málinu
og drífa framsalið í gegn. Þegar
það bætist ofan á að vitað er að
Soblen er sjúkur maður, þjáist
af hvítblæði og mun ekki eiga
langt eftir ólifað, virðist sem
það væri sæmra fyrir Bandaríkja
menn að láta málið falla niður.
íyreð eftirgangsmunum sínum
1 við stjómir ísraels og Bret-
lands hefur Bandaríkjastjórn
valdið þeim raunum og erfiðleik-
um og stappaði jafnvel nærri,
að ísraelska stjórnin yrði að
segja af sér.
1 Bretlandi hefur Soblen-málið
komið nýjum innanríkisráðherra
í vanda, Henry Brooke, sem tók
við embætti í stjórnarbreyting-
unni miklu í sumar, Hefur hann
varla vitað í hvorn fótinn hann
átti að stíga í þeim lagalegu
flækjum sem upp hafa komið f
þessu máli og hlotið álitsspilli
vegna mótsagnakenndra yfirlýs-
inga og aðgerða í málinu. Nú
síðast hefur málið staðið fyrir
enskum dómstólum og má bú-’
ast við að það komi að lokum
fyrir lávarðadeildina, sem fer
með æðsta dómsvald í Bretlandi.
Má þá búast við heitum um-
ræðum og deilum um Soblen-
málið þar.
TJobert Soblen er Gyðingur,
*■ ættaður frá Eystrasaltsrik-
inu Lithauen. Hann ,,flúði“ land
skömmu eftir að Rússar höfðu
hernumið Lithauen 1940 og flutti
vestur um haf, þar sem hann
gerðist bandarfskur ríkisborgari.
Það var ekki fyrr en tveimur
áratugum síðar að það komst
upp, að sjálfur Lavrentii Beria
hafði sleppt Soblen og ýmsum
skyldmennum hans úr landi
gegn því að hann stundaði njósn
ir fyrir Rússa í Bandaríkjúnum,
og það loforð við Beria efndi
Soblen dyggilega og vann banda
rískum hagsmunum mikið tjón
með njósnastarfí sínu.
í fyrrasumar dæmdi undirrétt-
ur í New York-borg Soblen í
ævilangt fangelsi. Hann áfrýjaði
máliriu til Hæstaréttar og var
honum, þessum stórnjósnara þá
sleppt lausum gegn 100 þús.
dollara tryggingu. Eiginkona
hans lagði fram 40 þús. dollara,
en félagasamtök söfnuðu þeim
60 þúsundum sem á vantaði. En
það furðulega var að bandaríska
ríkislögreglan hafði síðan ekkert
eftirlit með honum, svo að hann
hefði jafnvel getað haldið áfram
að stunda njósnir.
Cvo gerðist það í lok júní að
Hæstiréttur Bandarlkjanna
kvað upp dóm í málinu og stað-
festi dóm undirréttar um ævi-
langt fangelsi. En þegar lögregl-
an ætlaði að handtaka njósnar-
ann að nýju og láta hann afplána
dóminn, var fuglinn floginn.
Brottförin reyndist honum á-
kaflega auðveld. Hann hafði í
höndum kanadískt vegabréf
bróður síns, Beras Soblen, sem
látinn var fyrir nokkrum árum,
breytti eftimafninu í Goble. Síð-
an gekk hann inn í banka í New
York, tók út úr sparisjóðsbók
er hann átti 1600 dollara. Gekk
því næst með peningana í af-
greiðslu franska flugfélagsins
Air France og keypti sér farmiða
til Israels. Það sama kvöld steig
hann upp í flugvél á Idlewild-
flugvelli og stefndi austur yfir
haf £ átt til fyrirheitna landsins.
Segir ekki af för hans fyrr en
hann gekk út úr flugstöðvar-
byggingunni í Tel Aviv, veifaði
til leigubíls og ók til næsta gisti-
húss. Þar leyndist hann í þrjá
daga unz ísraelskir lögreglu-
menn börðu að dyrum hótelher-
bergis hans og handtóku hann.
l?n með þeirri handtöku hafði
ríkisstjórn Ben Gurions
strax ratað í mikinn vanda. Þar
í landi em í gildi lög um það
að Gyðingur sem kominn er til
ísraels verði ekki framseldur
vegna pólitísks afbrots. Hins
vegar mátti búast við hörðum
gagnráðstöfunum Bandarfkj-
anna, ef njósnari fengi griðland
í Israel.
En Ben Gurion fann milliveg
úr þessum vanda. Vegna þessara
sérstöku laga var ekki hægt að
framselja Soblen. Hins vegar var
hægt að vísa honum einfaldlega
úr landi, þar sem hann hefði
komizt inn á fölsuðu vegabréfi.
Þetta var gert og Soblen var
fluttur um, borð í flugvél ísra-
elska ‘ílugféíagsins E1 A1 sem
lagði af stað í áætlunarflug til
Bandarlkjanna að kvöldi 1. júlí.
Þannig hefði málið átt að vera
úr sögunni, ef ekki hefðu komið
fyrir ófyrirsjáanleg atvik.
J fyrsta lagi gerðist það eftir að
Soblen var stiginn upp I flug-
vélina og setztur I sæti sitt, að
starfsmaður bandaríska sendi-
ráðsins í Israel, James Mc Shane
gekk inn f flugvélina og settist
við hliðina á njósnaranum. Hér
var auðvitað ekki um neina til-
viljun að ræða, bandarísk yfir-
völd vildu fylgjast með njósn-
aranum á leiðinni vestur um haf.
Fyrir stjórn ísraels var þessi „til
viljun" hins vegar mjög óheppi-
Ieg, því að þegar þetta varð
uppvíst, var erfitt að líta á
þetta öðruvfsi en beint framsa!
mannsins.
1 öðru lagi fór svo illa fyrir
hinum bandaríska „eftirlits-
manni“ að hann sofnaði á verð-
inum f sæti sínu við hliðina á
njósnaranum. Þetta gerði það að
verkum, að þegar flugvélin var
yfir Vesturströnd Evrópu gat
hinn sofandi leynilögreglumaður
ekki séð að Soblen tók beittan
borðhníf og skar sig á púlsinn
undir ullarábreiðu. Þegar olóðið
rann út og litaði ábreiðuna
rauða, veitti flugfreyja þessu at-
hygli og flugvélin var neydd til
að lenda í London svo að hægt
væri að veita manninum læknis-
hjálp.
Nú vaknaði eftirlitsmaðurinn
Mc Shane upp og hrópaði til
enskra lögreglumanna sem
Fösiudagsgreinin
komu út í flugvélina: — Hann
er fangi minn. Mótmælti hann
því að Soblen yrði fluttur til
sjúkrahúss og krafðist þess að
gert yrði að sárum hans á flug-
vellinum. En læknir úrskurðaði
að hinn særði yrði að komast í
sjúkrahús.
Tjessi atburður skapaði þvílík-
ar lagaflækjur og deilur að
enn er ekki séð fyrir endann á
þeim. Stjórnmálamenn í Israel
þóttust nú sjá að hér hefði verið
um leynilegt og ólöglegt framsal
að ræða og hófust hatrammar
deilur um málið f ísraelska þing-
inu, þar sem Ben Gurion átti
mjög í vök að verjast. Eftir
nokkurra daga sjúkrahúsvist var
Soblen aftur orðinn ferðafær og
krafðist brezka stjórnin þess nú,
að ísraelska flugfélagið E1 A1
tæki aftur við honum og flytti
hann áfram vestur um haf. Allt
var undir það búið að setja hann
að nýju um borð f fsraelska flug-
vél.
En þá tilkynnti E1 A1 flugfé-
lagið að flugvélin hefði því mið-
ur bilað. Allar næstu áætlunar-
flugvélar E1 AI flugfélagsins
„biluðu“ og sátu Bretar nú uppi
með njósnarann meðan flugsam-
göngur milli Israels og Bretlands
lágu niðri. ísraelsmenn vildu
ekki brenna sig á þvf að stofna
til nýrra æsinga með því að taka
við njósnaranum að nýju. Innan-
ríkisráðherra Breta, Brooke gaf
hins vegar út margar yfirlýsing-
ar um að maðurinn kæmi Bret-
um ekkert við, hann hefði ekkert
landvistarleyfi fengið í Bret-
landi, heldur væri hann þar að-
eins í „transit", eða stuttri við-
komu og yrði að halda förinni
áfram með sömu vél og hann
hefði komið með. Stóð í löngu
stappi um ' tta með ótal orð-
mörgum orðsendingum milli
London og Tel Aviv.
Loks sneri Brooke innanrfkis-
ráðherra alveg við blaðinu og
gaf út sérstakt landvistarleyfi
fyrir Soblen.
Þar með var málið farið „að
koma Bretum við“, en ekki voru
þeir lausir við hann, þvf að nú
varð framsalsbeiðni Bandaríkj-
anna að fara fyrir brezka dóm-
stóla og þar hefur áfram staðið
í stappi og getur enn liðið nokk-
ur tími þar til endanleg ákvörð-
un næst. Ekki gæti það þó talizt
mikill sigur fyrir Bandarfkja-
stjórn þó hún ynni þetta dóms-
mál.
Elzta Piper Cup vélin
TF-KAK flugvélin frá flug-
skólanum Þyt, sem skemmdist
uppi í Mosfellssveit í byrjun vik-
unnar, var elzta og fyrsta Piper
Cub vélin, sem kom hingað til
lands. Það var Jón Pálsson flug-
virki sem keypti vélina nýja
úti i Bandaríkjunum 1945. Var
hún flutt hingað heim í kassa og
sett saman. Henni var flogið
fyrst í apríl 1946. Var það flug-
klúbbur sem átti hana og kenndi
Jón félögum sínum að fljúga á
hana.
Hinir í klúbbnum voru Einar
Pálsson leikari bróðir Jöns, Hall-
dór Magnússon, Ragnar Kvaran,
Bjarni Jensson, Óskar Guð-
mundsson og Þorleifur Þorleifs-
son.
Árið 1948 seldu þeir félagar
flugskólanum Þyt vélina. Hún
hefur alltaf verið hin mesta
happaflugvél og á hana hefur
þorri fslenzkra atvinnuflu:
manna lært að fljúga.