Vísir - 09.10.1962, Blaðsíða 4

4
V í S I R . Þriðiudagur 9. október 1962.
Því miður er þetta algeng sjón meðfram þjóðvegum víðsvegar um landið.
'E'rá alda öðli hefur borgum og
bæjum verið valinn staður
við árósa, £ fjarðarbotni eða við
krossgötur á bökkum stóránna.
Þannig standa margar af kunn-
ustu borgum Evrópu við ár eða
fljót. London við Thamesá, París
við Signu, Hamborg við Elbu og
Köln við Rín. Einu sinni voru
þessar ár hin fegurstu náttúru-
fyrirbæfi, margrómaðar og dáðar
í ljóðum og söngvum. Sá tími er
löngu iiðinn. Nú eru þær hroðaleg
skólpræsi. Þær flytja draf stór-
borganna til hafs. Þær mora af
banvænum bakteríum og gerlum
og því öðru, sem venjulegum
skólpræsum fylgir.
Það er sama sagan um allan
heim og sama vandamálið. Fjölg-
un fólksins og vöxtur borganna
er hraðstígari en allar öryggis-
ráðstafanir. Skammsýni og kæru-
leysi stundarhagsmuna á einnig.
sinn þátt í óförunum, og þar sem
verst er komið, liggur yið borð,
að mannskepnan eitri sig út úr
tilverunni, ef ekki finnast ný ráð.
I Bandaríkjunum er ástandið
jafnvel ennþá verra en í Evrópu.
Um 1500 kílómetrar af austur-
strönd iandsins eru að heita má
samfellt þéttbýli, bæir, þorp og
stórborgir. Skólpið frá híbýlum
þess ótrúlega mannfjölda, sem
þarna býr, litar nú sjóinn með
allri þessari strönd og það meira
að segja langt til hafs. Fjörurnar
verða þeframmari og hættulegri
íbúunum dag frá degi og borg-
irnar halda áfram að vaxa. í
Miðríkjunum er eitrun stórvatn-
anna hrópandi vandamál. Þar
stendur Chicago á bökkum
Michiganvatnsins. Skólpeyðingar-
stöð Chicago er eitt af mestu
mannvirkjum veraldarinnar. —
Reynt er þar að eyða eituráhrifum
skólpsins með gerlum, síun og
súrefnisáhrifum. Þrátt fyrir ótrú-
legan tilkostnað hefur yfirvöld-
um borgarinnar ekki tekizt að
ráða við vandamálið og blasir
nú yið gjöreyðing alls fiskistofns
vatnsins og eitrun stranda þess,
ef ekki fæst að gert.
Þannig hópast að mönnum
ægileg vandamál fólksfjölgunar-
innar í heiminum jafnframt því,
sem menn sækjast eftir að búa
í þéttbýli.
^yið skoðun þessara mála er
vert að renna huganum að
þvf, hvar við erum á vegi staddir
hér heima og hvers við höfum
þar að gæta. Vonleysisaðstaðan,
sem ýmsar aðrar þjóðir búa við
í þessum efnum, er hér ekki til
staðar enn sem komið er og við
negum ekki láta hana verða til.
Við þurfum að halda íslandi
hreinu. Fátækt liðinna alda átti
Þórir Baldvinsson:
sinn þátt í því, að við ‘tókum við
því hreinu úr höndum feðra okk-
ar. Við vorum bændaþjóð, lifðum
eins og hirðingjar að ýmsu leyti,
skildum eftir fá eða engin merki
mannvirkja, er sett gátu varan-
legan svip á umhverfi til góðs eða
ills. Við unnum með náttúrunni.
Hús og fátækleg mannvirki voru
reist úr efnum jarðvegsins og
hurfu til hans aftur að loknu
hlutverki sínu. 1 fátækt okkar
urðum við að nýta allt, hirða allt,
geyma allt svo að grípa mætti tii
þess, ef á þyrfti að halda. Engu
var fleygt. Engri fjöl eða spýtu,
engum nagla eða járni. Sorphaug
ur í eiginlegri merkingu var ekki
til á íslandi af þeirri einföldu á-
stæðu, að um ekkert sorp var að
ræða. Matarleifar og matarúr-
gangur, sem jafnan var harla lít-
ið um, var notað sem fóður
hunda eða gefið búpeningi.
Svo gekk ný öld í garð. Fjár-
ráð fólksins tóku að aukast.
Hirðusemin og nýtnin virtist f
fljótu bragði ekki eins nauðsyn-
leg og áður. Loks urðu íslend-
ingar svo ríkir, að þeir eignuðust
sorphauga.
Það undarlega er, að vfsindi
og tækni hafa um gjörvallan
heim verið þrotlausir veitendur
sorphauganna. Þau sjóða saman
alls konar efni, sem náttúruöflin
eiga oft óhægt með að tortíma,
þótt tækið úr þessu sama efni
hafi oft raunaléga litla endingu.
Þetta heyrir stundum undir
hentuga verzlunarhætti og þýðir
lítið um að fást.
Á ísland vaxa nú upp bæir,
þorp og borgir. Þéttbýlið
vex og með því umgengnisvanda-
málin og hætturnar. Vandamál
okkar er að fyrirbyggja þessar
hættur, áður en þær vaxa okkur
yfir höfuð og spillingin og viður-
styggðin verður óviðráðanleg eða
óbætanleg. Við eigum að geta
lært af óförum annarra og mis-
tökum okkar sjálfra.
Hér er þó við ramman reip að
draga. Við íslendingar erum í
rauinni ennþá bændaþjóð, og við
erum viðvaningar í borgarlífi.
Ýmsir uppeldishættir okkar og
umgengnishættir sýna þetta ljós-
lega. Okkur lærist með tfmanum,
en meðan það tekst ekki til fulls,
hlýtur ýmislegt að fara forgörð-
um. Fyrst i. að gera sér þetta
ljóst og þá er frekar hægt úr að
bæta.
Það verður að segja það hér,
hvort sem mönnum líkar það
betur eða verr, að hirðuleysi og
sóðaskapur er ákaflega áberandi
þáttur í fari þeirrar kynslóðar,
sem nú byggir landið. Það skai
þó viðurkennt, að það er eins
með sóðana og þá, sem valda óró
á mannfundum, þeir koma óorði
á heildina, þótt þeir séu raunar
f minnihluta. Fálæti um sóðaskap
af háifu þeirra manna, sem
kjörnir hafa verið til að ráða fyr-
ir heildina, er að vísu sóðaskap-
ur á sinn hátt, ef ekki fákænska
eða skammsýni. Ef til vill mætti
líka flokka allan sóðaskap undir
greindarskort, í hvaða mynd sem
hann birtist.
]Y|'erki um íslenzkan sóðaskap
eru fleiri en svo, að upp
verði talin. Þau eru mest áber-
andi f þéttbýlinu. I flögum og
rnelbörðum, skurðum, gryfjum
og sjávarbökkum f umhverfi
smábæja og þorpa hafa grunn-
hyggnir vandræðamenn losað úr
kirnum sínum, kerrum eða bílum
og þar blasir ósóminn við, járna-
rusl, sementsdras!, spýtnabrak,
dósagums og annar viðbjóður. Ár
eftir ár hrópar þetta að gestum
og gangandi úr sama barðinu eða
sama meinum að viðbættum nýj-
um heiðursstöðum fyrir þetta
góðgæti. í sjávarþorpum eru fjör-
ur oftast löðrandi af rusli eða
sorpi og færist sá varningur æ
lengra og lengra um nærliggjandi
fjörur. Það, sem ekki sekkur
endanlega eða brest til hafs, er
svo ýmist að taka út eða skolast
á land á ný. Það þvælist þarna
árum saman með árlegum við-
bótarskerf hinna grandvöru
borgara. Ekki er sýnilegt að yfir-
völd viðkomandi staða geri neitt
til að fjarlægja þennan menn-
ingarvott heimkynna sinna.
En — við skulum ekki hafa hátt
— segir f vísunni. Og þó. Hvern-
ig er ástatt f sjálfri höfuðborginni
í þessum efnum? Það er víst bezt
að segja það eins og er. Fyrir-
myndin er vægast sagt ekki góð.
Einhverjir hinna vísu feðra borg-
arinnar hittu á það snjallræði á
liðinni tíð að flytja allt skarn
borgarinnar á fjörusand vestur á
Seltjarnarnesi. Þar malar nú sjáv-
araldan um fjörukamba úr reyk-
vísku sorpi. Hún ber það inn á
höfnina. Hún dreifir því um allar
nærliggjandi fjörur suður um
Álftanes og norður um Kolla-
fjörð og þótt hætt sé nú að nota
þennan stað til móttöku á sorpi,
er þar skelfilegasta náma spill-
ingarefna, að til hrollvekju má
telja. Það er raunar óskiljanlegt,
að bæjaryfirvöldin, sem að ýmsu
leyti hafa sýnt dugnað að því er
varðar hreinlæti og fegrun borgar
innar, skuli láta óaðgert í þessu
efni enn þann dag í dag.
7'J'örmuleg er oft umgengni á
fögruni stöðum eftir hópsam-
komur. Ég hef séð Húsadal í Þórs
mörk eftir eina verzlunarmanna-
helgi í svo herfilegu ástandi, að
hægt var að fyrirverða sig fyrir
að vera íslendingur. Tjaldfólk
það, sem skildi þar eftir drafið f
bælum sínum, hefði heldur átt að
velja sorphaugana á Seltjarnar-
nesi fyrir tjaldstæði sín en græna
lundi Þórsmerkur. Það er erfitt að.
skiija, hvers vegna sú mannteg-
und, sem alltaf þarf að saurga
umhverfi sitt með sóðaskap, skuli
yfirleitt fara á fagra staði.
Stórvítaverður er sá háttur
manna að kasta flöskum, bréfum
og pappahylkjum út úr bifreiðum
á þjóðvegum. Geta má nærri,
hvernig umhorfs verður þá er
stundir líða ef slíku heldur áfram.
Raunar geta kauðalegir söluskúr-
ar við þjóðvegi einnig heyrt undir
eins konar sóðaskap, og þyrfti
þar eitthvert eftirlit. Ætti ekki að
vera leyfilegt að reisa slíka skúra
nema með samþykki vegamála-
stjóra og viðkomandi sveitar-
félags. Hið sama ætti að gilda
um brúsapalla.
Misjöfn er mjög umgengni f um
hverfi sveitabýla. Þar er ný hætta
vegna ónýtra véla og tækja úr
stáli og járni, sem oft virðist skil-
ið eftir utangarðs í haga eða und
ir bæjarvegg og liggur þar stund-
um árum saman, ryðgað og grett.
Slíkir gripir setja furðulegan ó-
hirðubiæ á svejtabæina og merkja
þá sínu marki. Ömurlegt er einnig
að sjá alls konar reiðskap, vélar,
tunnur og tjasl í reiðuleysi um
bæjarhlað og það eins, þótt f
notkun sé. Er slíkt alltaf óþarft.
Sorpið á sveitabýlunum hefur
reynzt ýmsum vandamál, og má
sjá þess leiðinleg merki. Aðrir
hafa leyst þetta á ofur einfaldan
hátt. Þeir grafa djúpa gryfju á
hverju vori á afviknum stað.
Þessi gryfja er höfð nægilega stór
fyrir eins árs sorp. Næsta vor
er gryfjan vandlega byrgð og ný
grafin og þannig koll af kolli.
Hin rétta leið er alltaf auðveld.
Erfiðari er ráðstöfun skólps og
affalls salerna. Lengst af hefur
tíðkazt að veita því í læki, ár
eða sjó, en svo sem áður var getið
hefur dýrÉeypt reynsla annarra
sýnt, að þetta má^ekki gera.
J Reykjavík hefur öllu skólpi
verið veitt skemmstu leið í
sjóinn frá fyrstu tíð. Skólpleiðsl-
urnar ná háskalega stutt út í
fjöruna og leggur oft ramman þef
til iands. Þeir sem fara um Skúla-
götuna á vetri eða hausti geta
átt á hættu að fá á sig úðann af
saurblöndnu sjávarlöðri, ef hann
blæs skarpt á norðan. Sjálfsagt
væri sæmilega auðvelt að fram-
lengja klóökin svo að verulegu
næmi, og væri það til bóta f bráð.
Þvf fer þó víðs fjarri, að það sé
endanleg lausn. Sá tími kemur
fyrr en varir, að við verðum að
safna skólpinu í höfuðborginni til
hreinsunar, áður en því er sleppt
lausu í hafið. Það verður ómetan-
legt tjón, ef það verður látið drag
ast að samræma skólpkerfi bæjar-
ins þeim möguleika. Og það sem
gildir hér í þessum efnum, gildir
og um smærri bæi. Eitrun strand-
arinnar og vatnanna er alltof dýr,
alltof hættuleg og alltof viðbjóðs
leg til þess að verða liðin til lengd
ar af fólki, sem er einhvers megn-
ugt..
Á hverjum degi bætast við nýj-
ar hættur. Austur við ölfusa er
að rísa upp dálítil borg uppi í
landi. Öllu skólpi þessa bæjar er
veitt' f ána. Selfoss vex mjög ört,
og þess verður ekki langt að bíða
að laxinum í ánni mun súrna sjáld
ur f augum. Allt laxveiðisvæði
ofan Ölfusár verður þá dauða-
dæmt, en áin eitruð og fúl til
sjávarósa.
í sveitum og smábæjum er
hægt að leysa þetta vandamál
með sæmilegu móti, með því að
Framh. á bls. 6.