Vísir - 10.10.1962, Blaðsíða 7

VlSIR . Miðvikudagur 10. októbei 1962
Andrew Camegie, sem fluttist barn að aldri frá Skotlandi, þar sem
foreldrar hans höfðu búið við þröngan kost, á heiðurinn af að
hafa komið hreyfingu á fjármagn fjölda auðjöfra.
Ameríski auðjöfurínn
Andrew Camegie hafði
að einkunnarorðum þetta:
„Sá andast án miskunn-
ar, sem andast efnaður!“
Hann má teljast faðir góð
gerðastarfsemi banda-
rískra auðmanna, því að
þeir hafa gefið milljarða
dollara til ýmissa nyt-
samra málefna.
Aristoteles sagði einhverju
sinni: „Eigi er eins auðvelt og
virðast kann að gefa fjármuni!"
og þessi orð munu þeir skilja
betur en flestir aðrir, er gefið
hafa þá 5000 sjóði, sem starfandi
eru í ýmsum tilgangi í Banda-
rfkjunum.
Og þeir munu hafa enn rikari
skilning á þessu fyrir þær sakir,
að þeir býrjuðu fiestir með tvær
hehdur tómar, en tókst með elju
og útsjónarsemi að afla sér auðs,
er þeir gáfu síðan og þjónar nú
öiiu mannkyni á margvísiegan
hátt.
Þessir bandarisku sjóðir ráða í
sameiningu ýfir milljörðum doll-
ara, en fáir einir eru svo stórir,
að áhrifa þeirra gæti utan tak-
markaðs sviðs. Tæplega hundrað
þeirra hafa höfuðstól, sem er
miiljón dollarar eða meira, en um
það bil tveir tugir ráða yfir fjár-
hæðum, sem nema meira en 50
milljónum dollara, og hafa þeir
þess vegna getað verið til stuðn-
ings málefnum eða lausnar
vandamálum, sem mönnum hvar
vetna á jörðinni eru mikilvæg.
Cárnegie á
mestan heiðurinn.
Andrew Carnegie, sem fæddist
í Skotlandi og fluttist barn að
aldri til Bandaríkjanna, á heiður
skilinn fyrir að vera upphafsmað-
ur að nýjum þætti góðgerða-
stárfsemi. Um aldamótin var
hann orðinn einn helzti iðjuhöld-
ur Bandaríkjanna, og sakir þeirr-
ar sannfæringar sinnar, að „sá
andast án miskunnar, sem andast
efnaður", stofnaði hann sjóð
með 135 dollara höfuðstól, er
hafa skyldi að markmiði að auka
þekkingu og skilning með þjóð-
um Bandaríkjanna og brezka
samveldisins. Nú ræður sjóður-
inn yfir 221 milljón dollara, og á
þeim fimmtíu árum, sem liðin eru
frá stofnún hans, hefir hann út-
hlutað 304 milljónum dollara til
ýmissa framfaramála víða um
heim.
Einn af góðvinum Carnegies
var auðjöfurinn John D. Rocke-
feller. Hann hafði sömu afstöðu
tij peninga og Carnegie og skrif-
aði honum einu sinni á þessa
leið: „Ég vildi óska, að fleiri auð-
menn færu eins með peninga sína
og þér. Þér getið verið viss um,
að fordæmi yðar mun verka sem
innblístur, og sá tími mun koma,
þegar mi' ’u fleiri auðmenn munu
hafa hug á að nota auð sinn öðr-
um til gagns.“
„Rockefeller
Foundation“.
Árið 1913 stofnaði Rockefeller
stofnun þá, sem borið hefir nafn
Henry Ford.
hans síðan, og framlög hennar
hafa verið til ómetanlegs gagns
fyrir vísindastörf viða um heim.
Runnu framlög hennar bæði til
einstaklinga og stofnana, og
Rockefeller-stofnunin hefir alls
veitt um þrjá milljarða dollara
til framfaramála í nær öllum
löndum heims. Geta má þess hér,
að Rockefellerfé var á sínum
tíma lagt til stöðvarinnar að
Keldum við Grafarvog, og ein-
staklingar héðan hafa einnig not-
ið góðs af starfi Rockefeller-
stofnunarinnar.
Þessi gjöf Rockefellers var um
skeið stærsti góðgerðasjóður í
heimi, en nú er Fordstofnunin
stærst. Hún var stofnuð miklu
síðar eða á fjórða tug aldarinnar
með þeim stórauði, sem Henry
Ford lét eftir sig. Stuðningur
’ Ford-stofnunarinnar hefir einnig
miðazt fyrst og fremst við menn-
ingarmál, og hefir sjóður þessi
þegar varið hundruðum milijóna
dollara í þeim tilgangi. Höfuð-
stóll Ford-stofnunarinnar er nú
hvorki meira né minna en 2,5
milljarðar dollara.
Allt er breytingum
undirorpið.
Það er eitt, sem vekur sérstaka
athygli í sambandi við þessa
bandarísku sjóði — starfsemi
þeirra er sveigjanleg og fjarri
því að vera rígbundin við ákveð-
in verkefni. Þeim hefir. ævinlega
tekizt að hegða sér eftir þörfum,
aðstæðum og hlutverkum, sem
hafa verið sérstaklega aðkallandi
vegi.a breyttra aðstæðna, Og
engan stofnanda þessara banda-
rísku sjóða skorti forsjálni til að
gera sér grein fyrir, að sveigjan-
leiki væri nauðsynlegur, þegar
um hjálparstarfsemi væri að
ræða.
Carnegie skrifaði í stofnskrá
sjóðs síns, að „allt er breyting-
um undirorpið hér á jörðu. Þess
vegna er óhyggilegt að gera þá
kröfu, að fjármunum sjóðsins
skuli einvörðungu varið í á-
kveðnu skyni og engu öðru. Ég
veiti stjórnendum fulla heimild
tii að breyta reglunum og beita
dómgreind’ sinni — með því
munu þeir fara að óskum mín-
um.“
Carnegie-aðstoð
við bókasöfn.
Eitt verkefna þeirra, sem sjóði
Carnegies var sett í upphafi, var
að koma á fót almenningsbóka-
söfnum, og nú er svo komið, að
þakka má stofnun og viðgang
2500 safna í Bandaríkjunum,
Kanada, Ástralíu, Nýja Sjálandi
og öðrum enskumælandi löndum
framlögum frá sjóði Carnegies.
Menn telja nú, að þetta verkefni
hafi verið unnið til fullnustu að
verulegu leyti, og þess vegna
hefir sjóðurinn snúið sér að því
að koma á fót skólum til að
kenna bókasafnsfræði. Síðasta
framlag vegna þess nam 85,000
dollurum og rann til fyrsta bóka-
safnsskóla í Mið-Afríku, en hann
John D. Rockefelier.
verður starfræktur í Ibadan í
Nigeríu.
Carnegie-sjóðurinn hefir fylgzt
með þróuninni í hinum nýju ríkj-
um í Afrfku af miklum áhuga, og
hann hefir til dæmis verið frum-
kvöðull áætlunar ,sem gerir ung-
um Afríkumönnum kleift að
stunda nám við bandarískan há-
skóla. Fyrsti hópurinn, sem er
24ra manna hópur frá Nígeríu,
var innritaður í bandaríska há-
skóla 1960, og munu þeir verða
þar við nám þar til 1964, Þar að
auki stendur sjóðurinn straum af
kostnaði við að mennta 300
svertingja í ýmsum æðri mennta-
stofnunum Bandaríkjanna.
Háskóli handa
alþýðu rnanna.
Þegar þess var minnzt á síð-
asta ári, að sjóðtirinn hafði starf-
að í fimmtíu ár, var einkum bent
á eitt atriði, sem hann hefir unn-
ið. Minnzt var á stuðning þann,
sem sjóðurinn hefir veitt St.
Francis Xavier-háskólanum í
Nova Scotia í Kanada. Stuðning-
urinn varð þess valdandi, að ger-
breyting varð á Nova Scotia, sem
alltaf hefir átt við fátækt að
stríða.
Carnegie-sjóðurinn kom því
nefnilega svo fyrir, að komið var
á fót alþýðuháskóla, þar sem -í
búar héraðsins ,— fiskimenn,
'námamenn og bændur — gátu
sótt fræðandi fyrirlestra. Fræðsla
sú, sem almenningur naut með
þessu, varð til þess, að menn
komu auga á ýmsar Ieiðir til að
bæta hag sinn, komið var upp
nýjum skólum og bókasöfnum,
stofnuð samvinnufélög, lánastofn
anir og þess háttar. Þessi þróun
gerbreytt ekki aðeins öllu félags-
lífi og efnahag héraðsbúa, heidur
varð þarna um fordæmi að ræða.
sem víða hefir verið fylgt.
Erindrekaskólar í
ýmsum löndum.
Við Carnegie-sjóðinn hefir
verið komið á fót ýmsum stofn-
unum, sem hafa á hendi stjórn
fjármuna hans. Eip þeirra er
friðarstofnunin eða Carnegie
Endowment for International
Peace, sem hefir 22,5 milljónir
dollara til umráða. Þótt fjármagn
sjóðs þessa sé takmarkað, hefir
hann látið margt gott af sér leiða.
Árið 1959 gekkst hann til dæmis
fyrir námskeiðum í Bandaríkjun-
um og Evrópu fyrir stjómarer-
indreka annarra þjóða en vest-
rænna. Rockefeller-stofnunin
kom þar einnig til liðs, því að
hún veitti hálfa milljón dollara
til námskeiðanna.
í beinu framhaldi af þessu
benti Rockefeller-stofnunin ný-
lega á, að mjög tilfinnanlegur
skortur væri hvarvetna á mönn-
um,'sem byggju yfir þeirri þekk-
ingu, athugunargáfu og dóm-
greind, sem nauðsynlegt er f sam
skiptum við aðrar þjóðir. Aðeins
fáar hinna nýju þjóða hafa í
þjónustu sinni þjálfaða menn til
að gæta hagsmuna sinna út á
við. Sjóðurinn bauð fram fé til
að þjálfa slíka starfsmenn og
hafa stjórnir margra landa —
svo sem Burma, Filippseyjar,
Ghana, Indónesía, Jórdanía,
Kamerún, Kýpur, Laos, Marokko,
Pakistan, Togo og Vietnam —
þegið tilboð um þjálfun fulltrúa
sinna.
Menntun og
heilbrigði.
Fjármunum Rockefeller-stofn-
unarinnar hefir einnig verið varið
í ríkum mæli til ýmissa fram-
faramála í öðrum löndum. Á síð-
asta ári úthlutaði stofnunin 24
milljónum dollara í Bandaríkjun-
Framhald á bls. 10.
í þessari byggingu hefir friðarstofnun Carnegie-sjóðsins aðsetur
sitt og þaðan er miklum fjármunum veitt út um heiminn.