Vísir - 15.10.1962, Blaðsíða 9

VÍSIR . Mánudagur 15. október 1962.
9
— .... ...
Frú Barbara Árnason.
Hallgrímur Pétursson:
f Passíusálmar, 209 bls.
Passíumyndir:
Barbara Árnason.
Menningarsjóður 1961.
T trúarlegum skáldskap fslend-
inga eftir kristnitöku ber
hæst þrjú ljóð. Hið fyrsta þeirra
er Sólarljóð, sem sennilega er
ort um 1200 eða í byrjun 13.
aldar og bregður upp eftir-
minnilegri mynd af trúarhug-
myndum manns á fyrsta tíma-
bili íslenzkrar kristni. Þá er
Lilja bróður Eysteins Ásgríms-
sonar í Þykkvabæ frá miðri 15.
öld öndvegiskvæði hins ka-
þólska tímabils og loks eru svo
Passiusálmar Haligríms Pét-
urssonar sem ortir voru um
miðbik 17. aldar. Öll skipa þessi
ljóð verðugan sess í bókmennta
sögunni og verður vart upp á
milli þeirra gert en eitt þeirra
hefur þó umfram hin sungið
sig inn í hjarta þjóðarinnar og
verið borið fram af vörum fólks
ins í landinu sem lifandi eign
þess og óaðskiljanlegur hluti
af lífinu. Þetta eru Passíusálm-
ar Hallgríms Péturssonar,
kvæðið sem oftar hefur komið
út en nokkur önnur bók á fs-
landi eða alls 64 sinnum.
Á rið 1651 fékk Hallgrímur
veitingu fyrir Saurbæ á
Hvalfjarðarströnd og hófst þá
f egursta
á Islandi
bezta tímabilið á erfiðum ævi-
ferli hans. Á þessum tíma
orti sr. Hallgrímur Pétursson
flest sín beztu ljóð og þar á
meöal Passíusálma sína sem
hann hóf að yrkja 1656 og lauk
1659. Þegar hann hafði lokið
við sálmana skrifaði hann þá
upp i nokkrum eintökum, senni
lega 6—7 og er hið elzta þeirra
talið vera frá þvi I marz 1660,
en hið yngsta frá þvl I janúar
1661.Er það hið eina þeirra,
sem varðveitt er og sennilega
hið sama eintak og hann sendi
Ragnheiði Brynjólfsdóttur í
Skálholti til huggunar I sálar-
kvölum hennar. Það má því
segja að þessi 64. útgáfa Pass-
íusálmanna sé gefin út réttum
metinn ólærður klerkur í Hval-
firði færðist I fang það ofur-
mannlega verk að yrkja ódauð-
legt kvæði um pínu og dauða
Jesú Krists. Hallgrimur fékkst
um þessar mundir við að yrkja
sálma um Samúelsbækur Biblí-
unnar, en snögghættir við þá
og tekur þá nær strax til við
Passíusálmana. Ástæðan fyrir
þessum skyndilegu umskiptum
hefur verið skýrð á tvo vegu.
Próf. Magnús Jónsson telur I
riti sínu um sr. Hallgrím, að
hann hafi þá þegar kennt holds-
veikinnar. Að vlsu má segja að
einstaka vers I Passíusálmunum
geti bent til þess að þetta væri
rétt, t.d. I 15. versi 1. sálms og
í lokaerindi 7. sálms. Hins veg-
Barbara Árnason: Ponteus Pílatus þvær hendur sínar.
þrem öldum eftir að íslenzk
kona fékk I fyrsta skipti að
handleika þessa dýru sálma f
óvandaðri, handritaðri gerð.
passíusálmar Hallgríms Pét-
urssonar eru ekki aðeins
einn af hátindum Islenzkrar
bókmenntasögu heldur einstakt
afrek á sínum tíma þótt jafnað
sé til allrar heimsbókmennta-
sögunnar. Og þá hlýtur að
vakna sú spurning, hvernig á
því stóð að snauður og lítils
ar mun almennt álitið að hann
hafi ekki tekið holdsveikina
fyrr en um 10 árum síðar. En
árið 1655 var prentaður I fyrsta
sinn Pfslarsaltari sr. Jóns Magn-
ússonar I Laufási og er talið
líklegt að sr. Hallgrlmur hafi
fengið þessa sálma I hendur og
fundið þá til þess hversú Sam-
úelssálmarnir voru miklu ó-
merkilegra yrkisefni.
Ánnars er tæpast staður né
stund til að fjalla ýtarlega
BÆKUR 0G HOFUNDA
——«u—i——nm

u
i i
, i .í

;.m Passíusálmana að þessu
sinni. Þeir eru flestum Islend-
ingum kunnir. En við megum
gjarnan minnast þess og draga
af nokkurn lærdóm að þessu
mesta trúarskáldi okkar var
ekkert sérlega vel tekið þegar
hann hóf prestsstörf sín. „Allan
andskotann vígja þeir,“ var sú
kveðja er hann hlaut. En dóm-
ur mannanna er ekki alltaf end-
anlegur og tveim öldum slðar
orti annað trúarskáld, Matthías
Jochumsson, þannig til sr. Hall-
grlms:
Trúarskáld þér titrar helg og
klökk
tveggja alda gróin ástarþökk,
niðjar íslands munu minnast
þín
meðan sól á kaldan jökul skfn.
i~kg það er einmitt þessi minn-
ing sem liggur að baki þeim
viðhafnarbúningi sem 64. út-
gáfa Passíusálmanna hefur ver-
ið færð I. Ég á þar ekki fyrst
og fremst við hinn vandaða frá-
gang bókarinnar, heldur hitt að
nú höfum við I fyrsta skipti
eignazt íslenzkar passfumyndir,
þótt sú kona sé útlend að upp-
runa er þær gerði. Frú Barbara
Árnason hefur með passíumynd-
um slnum gefið okkur þvllfkan
listafjársjóð að við fáum aldrei
goldið að fullu. Myndir Barböru
eru gerðar af fágætum yfir-
burðum. Þær eru ekki aðeins
óvenjulega fagrar I þeim bún-
ingi sem þær birtast okkur
heldur býr einnig að baki þeim
sérstakur skilningur á þvl sem
er að gerast og óviðjafnanleg
hæfni til að setja hann fram á
táknrænan hátt. Við getum tek-
ið þá mynd sem þessari grein
fylgir sem eitt lítið dæmi um
snilld listakonunnar. Það er
ekki einasta að hún sé afburða-
falleg I einfaldleika sínum held-
ur kemur þar fram mikill áhrifa
máttur I oddhvössum vatns-
dropum sem hrynja af höndum
Ponteusar Pílatusar og stingas\
eins og spjót niður í fagur-
skyggðan spegil mundlaugar-
innar.
IVTenningarsjóður á miklar
þakkir skildar fyrir að hafa
ráðizt I útgáfu þessarar veglegu
bókar. Því hefur stundum verið
haldið á lofti að bækur væru
hér síður vandaðar en annars
staðar, en þessi útgáfa Passíu-
sálmanna ásamt passíumyndum
frú Barböru er einhver fegursta
bók sem gefin hefur verið út á
íslandi.
Njörður P. Njarðvík.
Útskúfunarkenningin
og Ólafur huglæknir
Vikublaðið „Fálkinn" birti
fyrir nokkru samtal við nafna
tvo að norðan, þá Ólaf Tryggva
son huglækni og Ólaf Baldurs-
son.
I samtalinu spyr greinarhöf-
undur: „Hvað ' um útskúfunar-
kenninguna?"
Þessu svaraði Ó. Tr. þannig,
segir I greininni: „Hún er bæði
ósönn og hættuleg. Við eigum
að mótmæla henni með lífi
okkar og starfi... Ég er lika
viss um, þótt Kristur talaði um
eilífan eld, hefur hann ekki
boðað postulum sfnum helvíti
þar sem allt brennur og frýs I
senn. Hætt er við, að ýmislegt
hafi skolazt I meðförum og
margt vanskilið I þessum efn-
um. Guðspjöllin voru ekki, að
þvl að fullyrt er, skrifuð fyrr
en löngu eftir jarðvist hans.“
Sú staðreynd verður ekki um-
flúin, að Kristur kenndi, að
sumum mönnum mundi verða
vísað frá honum á degi dóms-
ins, þar á meðal mönnum, sem
staðhæfa, að þeir hafi gert mörg
kraftaverk. „Þá mun ég segja
þeim afdráttarlaust: Aldrei
þekkti ég yður; farið frá mér
þér, sem fremjið lögmálsbrot.“
(Matt. 7. 22, 23.) Staðhæfing
Ólafs er ekkert annað en það,
að hann gerir sjálfan Krist ó-
merkan orða sinna, gerir hann
að lygara.
Það er alveg rétt, að Kristur
kenndi aldrei, að allt brynni og
frysi I senn I helvíti. Svo bibllu-
lesinn og ljóðafróður maður sem
Ó. Tr. ættf að vita, að biblían
segir hvergi orð I þessa átt,
heldur íslenzkt skáld: „ „Allt I
helvíti brennur og frýs, Satan
og sálir dauðar," minnir mig að
orðin stæðu, en ég las þau end-
ur fyrir löngu.
Postular Krists, Mattheus og
Jóhannes, skráðu samnefnd
guðspjöll. Pétur postuli var, að
fróðra manna dómi, heimildar-
maður Markúsar, er hann
skráði guðspjall sitt. Lúkas rit-
aði guðspjall sitt eftir kost-
gæfilega rannsókn. (Lúk. 1. 3.)
Guðspjöllin voru því rituð af
sjónar- og heyrnarvottum eða
eftir frásögn þeirra. (I. Jóh. 1.
1.) Postulana valdi Kristur, er
hann hafði verið heila nótt á
bæn til Guðs. Hvers konar
menn lét Guð hann velja? Minn-
uga menn eða gleymna? Hvort
er Iiklegra?
Annars var það tryggt með
öðru móti, að postularnir ffeeru
rétt með orð og kenningar
Krists. Hann sendi þeim sann-
leiksandann, Andann heilaga.
„Hann mun kenna yður allt og
minna yður á allt, sem ég hef
sagt yður.“ (Jóh. 14. 26.) Heil-
agur Andi minnti postulana á
orð Krists, vakti og skerpti
skilning þeirra. Þeir, sem bera
postulunum á brýn misskilning
eða rangfærslur á orðum Krists,
saka I raun og veru Anda Guðs
um misskilning og rangfærslur,
hvort sem um er að ræða eilífa
refsing og eillfan e!d eða ann-
að.
Þá er haft eftir Ó. Tr. í áður-
nefndri grein, að við eigum að
„friðþægja fyrir þá,“ hina fram-
liðnu, ef þeim líður illa. Ei
nokkur maður gæti friðþægt
hjá Guði fyrir annan mann, þá
hefði Kristur aldrei þurft að
koma og friðþægja fyrir syndir
okkar mannanna. Spádómar
og táknmyndir gamla testa-
mentisins boðuðu friðþæging
Krists. Hann kenpdi hana sjálf-
ur. Postular hans boðuðu hana
og kenndu. „Hann er friðþæg-
ing fyrir syndir vorar,“ ritaði
postulinn Jóhannes. Hjá Guði
gildir engin önnur friðþæging.
Það er sorglegt, að maður
sem Ó. Tr„ sem sjálfsagt vill
starfa að dæmi Krists og lina
eða bæta þjáningar manna, hvar
sem hann getur, skuli dirfast
að bera brigður á eða neita, að
Kristur hafi kennt eilífa refs-
ingu ranglátra manna. Orð Guðs
seglr afdráttarlaust: „Bæt engu
við orð Hans, til þess að Hann
ávíti þig eigi og þú standir sem
lygari.“ Menn eiga rétt á því,
að farið sé rétt með orð þeirra.
Hve miklu fremur þá sonur
Guðs.
Sæmundur G. Jóhannesson,
Akureyri.
I i
\ a . i . i
T" r ’ ’ ~ T
[ \ . .. . i
\