Vísir - 22.10.1962, Blaðsíða 9

V1 S IR . Mánudagur 22. október 1962.
9
DZiSE
Á fimmtugsafmæli
• •
Ormars Orlygssonar
Árið. 1912 gerðist sá atburður
í Kaupmannahöfn að ungur
rithöfundur lauk skáldsögu og
sendi hana í pósti til Gyldendals.'
Þetta er á yfirborðinu ósköp
hversdagslegur viðburður og
þykir kannski ekki í frásögur fær
andi. Sé það hins vegar haft í
huga að hér kom við sögu 23
ára gamall íslendingur með öllu
ókunnur í Danmörku fer áhugi
okkar ósjálfrátt að vakna. Og
ef við vitum ennfremur að sagan
bar hinn ódönskuega titil Ormar
Örlygsson þá fer okkur kannski
að þykja tilteeki -unga manns-
ins í djarfara lagi. Hvaðan kem-
ur ungum íslendingi sú dirfska
að senda stærsta forlagi Dan-
merkur handrit að skáldsögu
með þvílíku nafni að tæpast
nokkur Dani geti lesið það nernn
með því að stafa það fyrst? Sn
hvað um það, handritið var þegar
farið og þá lá víst ekki annað
fyrir en bíða eftir svari. Og einn
góðan veðurdag kom svarið.
Hinn ungi höfundur var á gangi
og mætli þá póstinum á götu-
horni og hann dregur bréf upp
úr tösku sinni og fær unga mann
inum. Dirfskan var þá þegar allt
kom til alls ekki byggð á lot't-
köstulum. Sagan var tekin til ú‘-
gáfu og þar með var þessi ungi
íslendingur lagður af stað lil
frama síns.
i"'krmar Örlygsson var fyrsti
hluti Borgarættarinnar eftir
Gunnar Gunnarsson og með út-
gáfu hennar er lagður hornsteinn
að íslenzkri nútímaskáldsagna-
gerð og fyrsta tilraunin til þess
að hefja íslenzkar bókmenntir á
nýjan leik til vegs og virðingar
frammi fyrir alheimi eftir margra
alda þögn. Eins og menn vita
ríkti þögn utan íslands um bók-
menntir okkar allt frá fornsög-
um og fram á 20. öld að undan-
teknum Lilju og Passíusálmun-
um. Jóhann Sigurjónsson gerði
tilraun til að brjóta sér leið til
heimsins með leikritum sínum á
undan Gunnari Gunnarssyni er
mistókst. Það er þess vegna
Gunnar Gunnarsson sem fyrstur
íslenzkra rithöfunda á 20. öld
brýtur sér leið út úr takmörkun-
um tungu okkar og fámennis.
Það er hann sem rýfur þögnina
um land okkar og þjóð og þok-
ar okkur að nýju í hóp menn-
ingarþjóða.
^unnar Gunnarsson hefur oft-
sinnis verið legið á hálsi tyr-
ir að hafa flúið land sitt og
tungu og því miður hefur stund-
um verið gripið til óviðurkvæmi
legs orðalags í því sambandi. Það
er rétt að spyrja þá menn sem
slíkar skoðanir hafa haft hvort
þeir álíti í raun og veru að Gunn
ar Gunnarsson hefði gert þjóð
sinni meira gagn með því að
sitja kyrr hér heima. Gunnar
áttí í rauninni aðeins tvo kosti
fyrir höndum á þeim tíma er
hann óx upp. Annar var sá að
gerast bóndi uppi á íslandi og
skrifa í hjáverkum sínum eins
og Guðmundur á Sandi og Þor-
gils gjallandi. Hinn var sá að
fara úr landi og gefa sig beilan
og óskiptan að ritstörfum slaum.
Ég hygg að erfitt sé að álasa
Gunnari fyrir ákvörðun sína.
Miklu fremur ber okkur að þakka
honum fyrir að hafa tekið betri
kostinn, hlýða köllun sinni og
gefa bókmenntunum starfsdag
sinn allan og ryðja brautir íyrir
þá rithöfunda íslenzka sem á
eftir komu. Þeir sáu að Gunnar
gat sigrazt á öllum erfiðleikum
sem á vegi hans ufðu, hann hðt
að rita á tungu sem honum var
í upphafi með öllu framandi en
glataði aldrei upphafi sínu og
þjóðerni. Hann hefur ævinlega
komið fram sem Islendingur og
hugsun hans er íslenzk þó orðin
hafi verið dönsk. Það er þetta
sem skiptir máli og við getum
ekki sagt til um það hvar ís-
lenzkar bókmenntir væru stadd-
ar núna ef Gunnar hefði valið
þann kostinn að skrifa í hjá-
verkum frá bústörfum á Austur-
landi.
I^f við víkjum aftur að Ormari
Örlygssyni er það fjarri öllum
sanni að Gunnar hafi unnið sig-
ur sinn strax með þeirri sögu.
Hann segir svo sjálfur í eftir-
mála við útgáfu Landnámu á
Borgarættinni: „Þegar við hjónin
laust eftir þrettándann skiluðum
af okkur húsinu og létum spor-
brautina ferja okkur í miðbæinn,
færði ég Gyldendal Dönsku frúna
á Hofi 1 handriti. Varð ég að
bíða lengi eftir svari, en þó að
ekki væru nema nokkur hundr-
uð fótmál frá hinu fornfálega
heimkynni okkar hjónanna til
hinna veglegu sala í Klörubúð.
um sat ég á mér og lét hjá liða
að grennslast eftir afdrifum sög-
unnar. Hygg ég, að það hafi verið
góðu heilli. Löngu seinna komst
ég á snoður um, að það inátti
Gunnar Gunnarsson
engu muna, að stjórnendur
Gyldendals endursendu hand-
ritið og hættu útgáfu sögunr.ar
þegar eftir fyrsta bindi.“
Tjað var ekki fyrr en með
þriðja hluta sögunnar sem
Gunnar Gunnarsson vann sigur.
Þegar hann hafði lokið við Gest
eineygða fór hann ásamt konu
sinni til Islands og þangað féklc
hann skeytið fræga frá vini sín-
um Jóhanni Sigurjónssyni: „Stor
sukces“. Um þetta segir Gunna::
„Vissi ég, að þetta þýddi, að
úr þessu mundi okkur borg-
ið, ég átti að fá að lifa
eftir eigin nótum einnig fram
Nokkur orð um fiskileit
Afkoma okkar íslendinga
byggist að mjög miklu leyti á
fiskveiðum. Þetta er svo kunn-
ugt, að ekki þarf að eyða mörg-
um orðum að því.
Segja má, að fiskveiðar séu
fólgnar í tveim atriðum:
1. Að finna fiskinn í sjónum.
2. Að veiða hann og flytja á
land.
Árangur veiðanna er undir
báðum þessum atriðum kominn
og erú bæði jafn þýðingarmikil
Á undanförnum árum hafa
orðið stórstígar framfarir bæði
við að finna fiskinn og ná hon-
um, það er í fiskileit og veiði-
tækni. Til fiskileitar hafa komið
ný og fullkomin tæki, dýptar-
mælar og fisksjár, nælonnet til
þorskveiða, en stærri skip kraft
blakkir og dýpri nætur til síld-
veiða.
Tæknilegar framfarir við síld-
veiðar hafa orðið enn meiri en
við þorskveiðarnar. Til marks
um breytinguna er það, að marg
ir þeir, sem kunnugastir eru síld
veiðum, telja, að á þessu ári,
sem er mes.a síldveiðiár í sögu
þjóðarinnar, mundi lítiö hafa
veiðzt, ef notuð hefði verið
sama tækni og fyrir 5 eða 10
árum.
í síldveiðunuru hefur ekki
það eitt ge t, að skipin hafa
fengið hin nýju tæki. Þar hefur
einnig verið komið á verkaskipt-
ingu, eða a. m. k. vísi að verka-
skiptingu, milli skipanna. Sum
skipin, að vísu aðeins 3, hafa
í sumar eingöngu leitað síldar-
innar, en hin, um 225 að tölu,
stundað veiðarnar. Þetta skipu-
lag hefur gefizt svo vel, að allir
munu sammála um, að það hafi
stóraukið aflamagnið frá því,
sem verið hefði, ef 228 skip
hefðu stundað veiðar, en ekkert
gefið sig eingöngu að leitinni.
Ómögulegt er að segja um,
hvað mikið verkaskiptingin
hefur aukið aflamagnið, hvort
það eru 10% eða 100% eða ein-
hvers staðar þar á milli, um það
geta menn rökrætt fram og aft-
ur, án þess að komast að nið-
urstöðu. En ef gert er ráð fyrir.
að aukningin sé 10%, sem fæst-
ir mundu telja ofætlað og er
vafalaust allt of lágt, þá hafa
þessi 3 skip gert jafnmikið gagn
og 22, sem stunduðu veiðar. Um
það má sjálfsagt einnig deila,
hvað heppilegt sé að hafa mörg
skip í leitinni, en ekki er ólík-
legt, að enn betri árangur hefði
náðst á síldveiðunum, ef t. d.
20 skip hefðu leitað og 208
stundað veiðarnar, heldur en
náðist með hlutfallinu 3 á móti
225.
Með því að hafa sérstök skip,
sem eingöngu stunda leit, er
unnt að skipuleggja leitina, kom
ast hjá því, að mörg skip leiti
sama staðinn og leita langtum
jtærra svæði með sömu fyrir-
höfn, heldur en hægt er með
óskipulegri leit. En verkaskipt-
ingin hefur einnig þann kost, að
með I cnni fæst sérhæfing starfs
kraftanna. Leitarskipin má búa
Framhald á bls. 10.
vegis og skrifa það, sem mér
sýndist." Með fjórða hlutanum
Erninum unga, lýkur svo Borg-
arættinni 1914 og með henm
tryggir Gunnar Gunnarsson
sér tilverurétt sem rit-
höfundur og fjárhagslegt
öryggi. Gunnar hefur sjálfur sagt
að sér þyki Borgarættin ekki
nema unglings verk. Það skiptir
ekki öllu máli í þessu sambandi.
Hitt ber okkur að muna nú þeg-
ar 50 ár eru liðin síðan Gunnar
Gunnarsson hóf feril sinn sem
rithöfundur í Danmörku að með
honum eignuðumst við fyrsta rit-
höfund okkar á heimsmælikvarða
á 20. öld. Þess vegna er ánð
1912 merkisár i íslenzkri bók-
menntasögu. Ævintýrið litla sem
gerðist í Kaupmannahöfn þá
hefur borið drjúgan ávöxt. En
árið 1912 er ekki aðeins merkis-
ár í lífi Gunnars Gunnarssonar
sem rithöfundar. Hann gekk í
hjónaband á sama ári og þess
vegna áttu þau hjónin gullbruð-
kaup á þessu ári þótt hljótt færi.
Njörður P. Njarðvík.
Bækur Sögu-
félugsins komnur út
Bækur Sögufélagsins fyrir árið
1962 eru komnar út — þrjár bæk-
ur, sem eru samtals 35 — 36 arkir.
Fyrsta skai nefna Alþingisbækur
Islands, .órða hefti tíunda bindis,
og nær það yfir árin 1707—1709.
Þá er annað bindi af „Landsnefndin
1770—1771, og eru það bréf frá
nefndinni til sýslumanna og svör
þeirra við skrifum nefndarinnar.
Er þetta mikil bók, 308 síður, og
hefur mikinn fróðleik að geyma.
Loks er svo Saga 1961, tímarit
Framhald á bls. 10.
■"—
f'i n m n .i ;
í M I 1
i i i :jí i i i
rn i i ■ ■ - •
■r+'