Vísir - 19.02.1963, Page 13

V1SIR . Þriöjudagur 19. febrúar 1963.
•3
Merkilegt safn heimspekirita
„Ur sögu heimspekinnar", eftir
Gunnar Dal. Sex bækur: „Heim
spekikerfi Indverja“, útk.
1961—1962. „Grísk heim-
speki“, fyrsta bók, útk. nú um
áramótin. Prentsmiðja Jóns
Helgasonar, Rvk.
Það er djarft áform að rita um
samfellda þróun heimspekinnar
frá upphafi til vorra daga. Gunn-
ar Dal skáld stendur þar vel að
vígi, sökum þess að hann hefur
numið fræðin, þar sem þau hafa
verið iðkuð, á Indlandi, Grikk-
landi, meginlandi Evrópu og Eng-
landi, einnig í hinum nýja heimi.
Verið leitandi maður alla tíð.
Áður hefur hann lagt drjúgan
skerf til þessara mála. Árið 1957
kom út ritið „Rödd Indlands",
1954 „Þeir spáðu í stjörnurnar"
— yfirlit heimspekifræða — og
1957 „Sókrates", sérlega frum-
lega skrifuð bók um þann andans
jöfur, er sýnir hann í nýju og
skýrara ljósi en áður var ritað.
Þeir, sem fylgzt hafa með út-
gáfu þessara 6 bóka um heim-
speki Indverja síðustu tvö árin,
hafa fengið glöggt yfirlit um leit
þessarar öndvegisþjóðar að sann-
leikanum.„ Fom trúarbrögð, allt
frá ritun Rig-Veda bókar, talna-
fræði, og lífspeki náttúrudýrk-
enda verða undirstaða fjölþættra
heimspekikerfa. Fyrstu 6 bækur
Gunnars Dal eru samtals 500 blað
síður, þær eru í látlausum bún-
ingi, og frágangur allur sérlega
vandaður. Höfuðkostur ritanna er
hnitmiðun, og greinileg framsetn-
ing. Fæst þar gott yfirlit um þró-
un fræðanna, ásamt skarplegum
ályktunum og samanburði ind-
verskra og vestrænna fræða. Vest
urlandahugsuðum er austræn
heimspeki jafnan torskilin, jafn-
vel þeim er lesið hafa allmikið
um þau fræði — áberandi hvað
hugmyndir Indverja, um andleg
mál, einkennast af hógværð og
lítillæti. Þeir leita að þroska og
sannleika, segjandi: „Hin æðsta
vizka birtist sem kærleikur, og
upplýsir allt“.
Ritin sex skírskota mjög tii and
legra mála, og greiða úr mörgum
torskildum efnum, t. d. 3. og 4.
bók, „Líf og dauði" og „Hinn
hviti lótus“. Kenningar Gautama
Búdda og Krists eru þar oft í
sérstöðu.
Hin 5. bók, „Yoga“, gefur gott
yfirlit um þau margslungnu fræði
sem iðkuð hafa verið frá ómuna-
tíð, til þroskunar vitundar og
líkama. Bók þessi er einna minnst,
72 blaðsíður, en nægir til þess
að lesandinn veit leiðina, og jafn-
framt hitt, að mikla örðugleika
þarf að yfirstíga. Varað er við
sjónhverfingarmönnum og loddur-
um, er spillt hafa hinum sönnu
fræðum. Síðasta bókin (nr. 6) er
um 100 bls., hún gefur gott yfir
lit um sex aðalkerfin er mynd-
azt hafa í árþúsunda leit, við
munnlega kennslu og ritun ótölu-
legs fjölda bóka. Það eru kerfin:
Nyayna, Vaisesika, Samkhya,
Yoga, Mimamsa og Vedeanta. —
Greinilegt er, að Indverjum hefur
Gunnar Dal
verið ljóst hvaða ofurafl býr í
ódeilinu (atóm), en þó telja þeir
vitringa slna hafa vitað um enn
meiri aflgjafa.
I upphafi bókaflokksins, um
austurlandaheimspeki, benti höf-
undur á að vesturlandaheimspek-
ingar telji Grikki eiga frumkvæði
að hinum eiginlegu heimspeki-
fræðum. ' Hins vegar hafi þau
fræði verið iðkuð um árþúsunda
Persum og fleiri fornþjóðum
bil, af Kínverjum, Indverjum,
Litlu-Asíu. Þetta er nýstárleg
kenning. Hugsuðir álfunnar hafa
þar fengið hnot að brjóta.
Sjöunda bók safnsins, sem ný-
lega er út komin, fjallar um 12
grískumælandi heimspekinga, nær
yfir tvær aldir. Hefst þar nýr
flokkur, um hið gríska tímabil
heimspekinnar, með kenningum
Þalesar frá Miletos (í Litlu-Asíu)
600 fyrir Krists fæðingu, endar
með einum hinna fyrstu Sófista,
Prótagórasi, en hann var uppi
um aldamótin 400 f. Kr.
Bókin hefst með árás á hefð-
bundna söguritun, er fræðimenn
hafa iðkað fram á þennan dag,
eins og sjá má 1 kennslubókum
okkar og heimspekiritum íslenzk-
um og útlendum. Þar er einnig
fjallað um grískar söguheimildir
og 12 grískumælandi heimspek-
inga er sköpuðu kerfi. Svo segir
f greinargerð á kápu bókarinnar:
„Hér er gerð tilraun til að leið-
rétta tvö þúsund og þrjú hundruð
ára gamlan misskilning, sem hefst
með sögufölsun Aristótelesar, og
fræðimenn hafa apað hver eftir
öðrum alveg fram á þennan dag.“
Afstaða höfundar er eindregin, og
rökstudd með tilvitnunum sann-
færandi.
Uppruni hinnar vestrænu „fíló-
sófíu“, eins og Pyþagóras kallar
heimspeki, hefur átt örðugt upp-
dráttar á þeim öldum, við iðk-
endur fræðanna blasti, útlegð,
dauðadómur, pyntingar bæði and-
legar og líkamlegar (Zeno var
jtunguakoriaa.: og kvalinn til
Öauða). Miletos var nýlenda
Grikklands, mikil verzlunarborg,
það voru heimspekingarnir þrír
— Þales, Anaximander og Anax-
imenes — er gjörðu garðinn fræg
an. Höfundur sýnir glögglega
tengsl þessara „sjáenda" við hugs
uði Egypta, Indverja og jafnvel
Kínverja.
Þessir þrír spekingar Miletos
seta hugsanir sínar fram á mynd-
rænan hátt. Vitað er um höfuð-
kenningar þessara manna, þótt
fátt eitt hafi varðveitzt af ritum
þeirra. Skoðanir þeirra hafa síð-
ar verið túlkaðar á mismunandi
hátt. Persar eyddu Miletos 496
f. Kr. Þá komst los á hinn fá-
menna hóp fræðimanna borgar-
innar. Þeir leituðu athvarfs f Eg-
yptalandi, Krótóna I Tarentum
(S-Ítalía) og Metapontum, Pyþa-
góras ber hæst þessara flótta-
manna.
Um miðja sjöttu öld fyrir Krists
fæðingu flytzt þungamiðja spek-
innar til Elea á Suður-ftalíu. Þar
ber hæst Xenofanes frá Kolófón,
Perminides og Zeno. Þessir menn,
og lærisveinar þeirra, eru dul-
Hafnfirðingar!
Nýkomnir tækifæriskjólar, ungbarnafatnaður
og ýmislegt til sængurgjafa.
Leitið ekki langt yfir skammt.
VERZLUNIN SIGRÚN,
Strandgötu 31.
Hafnfirðingar!
Mikið úrval af hinum vinsælu Elizabeth Post
snyrtivörum.
VERZLUNIN SIGRÚN,
Strandgötu 31.
Kennsla
Stúlka með stúdents, kennara eða aðra hlið-
stæða menntun óskast til að lesa með ungl-
ingum síðari hluta dags. Hátt kaup. Uppl. í
síma 19455 kl. 9—5.
fræðingar og jafnvel spámenn.
Settu kenningar sínar fram í ljóð-
formi og líkingum. Permenides
grundvallar hina hugrænu heim-
speki er Sókrates og Plató iðk-
uðu og fullkomnuðu síðar. Elea
var grísk nýlenda, eins og Mile-
tos, valdhafarnir fullir af ofsókn-
arhneigð og trúarhroka, þeir
reyndu að útrýma hinum lærðu
með hræðilegum aðferðum.
Herakléitös frá Efesos fæ.dtjist
um það leyti er Etrúskar (frá
Lydiu í L-Asíu) hefja landnám á
Ítalíu og Albaníu, hann virðist
innvfgður Launhelgum, talar í
spámannlegum líkingum. Hin aust
rænu fræðikerfi virðast honum
vel kunn, bæði Zaraþústra hins
persneska, Gautama Búdda og
Chuangtzu lærisveins Lao-Tze.
Herakleitos var mjög mistúlkað-
ur af samtíð sinni, en stuttar og
hnitmiðaðar setningar hans urðu
lífseigar. Til dæmis: „Eðli manns
eru örlög hans“.
Empedokles, læknir, skáld og
„fílósóf", er frá Sikiley, en Demo-
kritos, höfundur efnishyggju og
atomkenningar, frá Abderu. Hann
varð mjög víðförull. Þannig er
Ijóst, að frumkvöðlar vestrænnar
heimspeki eru engir heimalning-
ar. Vizka þeirra stendur föstum
fótum í fornum fræðum Austur-
landa. Líf hinna 12 vitru manna
er tengt skattlöndum Grikkja,
þótt sumir þeirra hafi sannanlega
haft samband við hugsuði Aþenu
og vizkubrunna Appollos í Delfi,
en sú helga borg var byggð frá
Knossos á Krít.
Ef heldur sem horfir, með út-
gáfu þessara heimspekirita, þá er
fyllt upp f eyðu í fræðibókakosti
landsmanna. Höfundur hefur ljós-
lega bent á veilur í tfmaákvörð-
un vestrænnar heimspekiritunar,
er oft miða kennisetningar sfnar
við sjónarmið efnishyggju og efa-
semda. Hættir þá við að flækja
frekar en að greiða úr þeim.
Það er engin tilviljun, að Gunn-
ar Dal nefni fyrsta ritið í bóka-
flokki sínum „Leitin að Adite"
= Leitin að sannleikanum. Sú leit
hefir löngum verið vænleg til
sjálfsþekkingar, og uppljómunar
dýpstu eðlisþátta mannsins. Veit-
ir mátt, hamingju og vfsdóm. Er
auk þess vörn við mestu mein-
um samtíðarinnar: Sjálfsbirgings-
hætti, persónudýrkun, menning-
arnauðung og flaustri.
Æskilegt væri að Gunnar Dal
fengi betri móttökur meðal vor
en fyrirrennarar hans hafa haft,
að honum verði gert kleift að
ljúka þessu mikla verki, er vafa-
laust mundi stuðla að uppbygg-
ingu fslenzkrar heimspeki, og al-
mennrar þekkingar þeirra fræða.
Margt bendir til þess að mikil
andleg vakning sé að hefjast með-
al frjálsra þjóða og ófrjálsra. —
Kemur það eindregið fram, bæði
í ræðu og riti. Vafalaust verða
þau mál ofarlega á baugi áfram
hér á Iandi, sérlega f lok 20. ald-
arinnar. Framvinda þeirra mun
hafa úrslitaþýðingu um framtíð
landsmanna og alls mannkynsins.
Guðmundur Einarsson
frá Miðdal.
FULLTRÚARÁÐ SJÁLFSTÆDiSFÉLACANNA í REYKJAVÍK
nefnist erindi Bjarna Benediktssonar formanns Sjálfstæðisflokksins á almennum fulltrúaráðsrundi
í Sjálfstæðishúsinu n. k. þriðjudag 19. febrúar kl. 8.30.
Kosnir verðn fulhrúar í uppstillingarnefnd vegna Al-
þingiskosninga 1963
Fulltrúar, fjölmennið og sýnið skírteini við innganginn