Vísir - 19.02.1963, Side 15

VÍSIR . Þriðjudagur 19. febrúar 1963.
15
^ jr
DAGURI Llf! IVANS
Steingrimur Sigurðsson þýöir
eítir A. Solzhenitsyn
Kl. fimm þennan morgun hljóm
aði morgunkallið, eins og venju-
lega. Hamri var slegið á járnrimla
verk við bækistöðvar fangabúða-
stjórnarinnar. Slitrótt hljóðin
smugu tæpast gegnum gluggarúð-
urnar — hrímið á þeim var tvver
fingurbreiddir að þykkt. Hljóðin
dóu næstum því eins skjótt og
þau hófust. Það var kalt úti, og
fangabúðavörðurinn var tregur til
að halda lengi áfram morgunkall-
inu.
Hamarshöggin hættu. Úti var allt
eins og um hánótt, þegar ívan
Denisovich Shukov var vanur að
fara fram úr til að létta á sér.
Kolniðamyrkur — að því undan-
skildu, að daufgulan bjarma lagði
frá þrem ljósastaurum — tveim
í útjaðrinum og einum innan við
girðingu fangabúðanna sjálfra.
Engin hræða kom til að hleypa
lokunni frá skálaklefahurðinni;
ekkert hljóð heyrðist, sem gaf til
kynna, að skálaverðirnir væru að
koma stöng fyrir á kamarsfötunum
til að bera þær út. '
Það kom aldrei fyrir ívan, að
hann svæfi af sér morgunkallið.
Hann fór alltaf strax á fætur, því
að næstu nítíu mínútur eða þar
til þeir komu saman til vinnu, átti
hann út af fyrir sig, en ekki yfir-
völdin Auk þess gat hver, sem
gamall var í hettunni, unnið sér
svolítið inn með- því að sauma
skjólvettlinga úr gömlu ermafóðri;
eða hann gæti fært einhverjum rík-
um fanga í vinnuflokknum hnéháu
kuldastígvélin, skraufþurr, í fletið,
svo að sá þyrfti ekki að klöngr-
ast berfættur innan um stígvéla-
hrúguna á gólfinu í leit að þeim
Svo var alltaf hægt að ganga á
milli skemmanna og bjóða þjónustu
sína, sópa hinu og þessu dóti burt
eða sækja annað; eða fara inn í
borðsalinn til að tína matarskálar
af borðunum í stafla og bera þær
síðan til uppþvottamannanna í eld-
húsinu. Það var öruggt, að þar
var manni gefið eitthvað að borða,
þótt nógir aðrir væri um hituna,
yfrið nógir, og það, sem verra var:
Ef menn fundu matarskál með
einhverjum leifum, var ekki hægt
að standast freistinguna og sleikja
þær. En ívan hafði aldrei gleymt
þvf, sem Kuziomin, fyrsti fyrirliði
vinnuflokks hans, sagði, en hann
var fangi, sem enginn bilbugur var
á; hafði árið 1943 þegar setið inni
í 12 ár. Hann sagði við nýliðana,
nýkomna frá vígstöðvunum, er þeir
sátu við eldinr, á afskekktum bletti
í skóginum:
„Piltar, hér lifum við eftir lögum
óbyggðanna. Þó heppnaðist mönn-
um að lifa þetta af. Vitið þið,
hverjir þeir eru, sem fangabúðirnar
gera út af við? Það eru þeir, sem
sleikja upp leifar annarra: Þeir sem
eru í náðinni hjá læknunum, eða
þeir, sem kjafta frá félögum sín-
um.“
Hvað slefberana varðaði, hafði
hann á röngu að standa. Þeir ná-
ungar voru örugglega hólpnir, þeir
björguðu einfaldlega sínum skráp
á kostnað annarra.
Ivan fór alltaf á fætur við morg-
unkallið. En ekki í dag. Honum
hafði liðið undarlega kvöldið áð-
ur. Um nóttina hafði hann ekki
getað haldið á sér hita. í svefn-
inum hafði honum jafnvel fundizt
að hann væri orðinn alvarlega
veikur. Og annað kastið fannst
honum að sér væri að létta. Hann
hafði óskað þess innilega, að morg-
unninn Hæmi ekki.
En morgunninn lét ekki á sér
standa fremur en vant var. Hvað
sem öðru leið, var ekki að undra,
þótt honum hefði verið kalt þessa
nótt. Ekki þurfti annað en að líta
á hrímið þarna á rúðunum og hvít
ir köngulóavefir af hélu hengu alls
staðar í skálanum, þar sem veggir
og loft nættust,
Hann fór ekki á fætur. Hann lá
í fleti sínu £ efsta bálk, höfuðið á
honum grafið inn í teppi og frakka
með báða fæturna á kafi í annarri
erminni á vattfóðraða frakkanum
sínum, og endanunv-é-erminni hafði
hann smeygt inn undir sig. Hanh
gat ekkert séð, en heyrn hans
hermdi honum allt, sem gerðist
í skálanum og einkum þó í horn-
inu, þar sem vinnuflokkur hans
hafðist við. Hann heyrði þungt
fótatak skálavarðanna, þegar þeir
voru að bera eina af stóru kamars-
fötunum eftir göngunum. Þetta var
talin *Iétt vinna, eiginlega starf
handa lasburða vesalingum, en þú
ættir bara að reyna sjálfur, lagsi,
að bera þær án þess að nokkuð
af óþverra skvettist niður. Hann
heyrði nokkra úr 75. flokknum
fleygja stígvélunum með skellum
á gólfið í þurrkklefanum. Nú voru
þeirra piltar komnir á stúfana. (Það
var Iíka komið að flokki þeirra
sjálfra að þurrka kuldastígvél).
Fyrirliði vinnuflokksins, Tiurin,
og aðstoðarmaður hans Pavlo fóru
í kuldastígvélin án þess að mæla
orð af vörum, og hann heyrði
braka í fletum þeirra. Um þetta
leyti var Pavlo einmitt vanur að
fara til brauðgeymslunnar og Tiur
in til bækistöðva fangabúðastjórn
arinnar, með viðkomu hjá yfirverk-
stjórninni...
O, ekki eingöpgu til að gefa
sína venjulegu skýrslu til yfirvald-
anna, sem skiptu niður og skipu-
lögðu hin daglegu verk. Það skaut
upp í huga ívans, að þennan morg
un væri allt á huldu um örlög
hans: Þeir höfðu hug á að flytja
104. vinnuflokkinn úr byggingar-
deildinni í nýtt aðsetur, bústað,
sem samrýmdist kröfum um „sósíal
istiska lifnaðarhætti". Þessi húsa-
kynni voru á bersvæði, umlukin
snjósköflum, og áður en nokkuð
annað væri hægt að aðhafast, yrðu
þeir að grafa holur og setja niður
gaddavírsstaura. Girða sig sjálfa
af, svo að þeir hlypust ekki á brott.
Fyrr mundu þeir ekki byrja á
byggingarvinnu.
I-íeill mánuður mundi líða, án
þess að þeir hefðu hlýtt skjól.
Ekki einu sinni hundabyrgi og úti-
lokaður væri eldur til þess að orna
sér við. Hvaðan átti eldiviðurinn
að koma? Maður varð að hita sig
upp með vinnu. Það var eina lausn
in.
Ekki var að undra, þótt fyrir-
liði vinnuflokksins væri áhyggju-
fullur á svipinn:
Það var á hans færi að troða
einhverjum öðrum flokki, einhverj
um leiðindagemsum, í verkið í stað
inn fyrir 104. vinuflokkinn. Vita-
skuld mundi hann ekki fá sam-
þykki yfirvaldanna, ef hann kæmi
til þeirra meft tvær hendur tómar.
Hann yrði að taka pund af svína
feiti með sér til yfirmannsins, ef
ekki tvö.
Það skaðar aldrei að reyna,
og af hverju ekki að demba sér
í veikindi og reyna að fá nokkra
daga frí, ef þess er kostur. Þegar
öllu var á botninn hvolft, fannst
honum eins og allir limir hans
væru úr liði gengnir.
Svo fór ívan að velta fyrir sér,
hver af fangabúðarvörðunum væri
á vakt þennan morgun. Það var
meira en komið að því, að nafni
hans ætti að standa vaktina. Ivan
fangavörður var magur, krangaleg-
ur dökkeygur liðþjálfi. Við fyrstu
sýn virtist hann hreinasti ógnvald-
ur, en við nánari kynni reyndist
hann einn elskulegasti vaktavörð-
urinn. Hann setti aldrei neinn í
svartholið og leiddi engan fyrir
yfirfangavörðinn. Þess vegna á-
kvað ívan Shukov að liggja í fleti
sínu svolítið lengur, að minnsta
kosti meðan þeir úr skála 9 voru
að matast í borðsalnum.
Öll bálkagrindin með fjórum
fletum byrjaði að hristast og
svigna. Tveir fletbúanna voru að
fara á fætur samtímis. Náunginn
í efsta bálknum við hliðina á ivan
babtistinn, Aliosha að nafni, og
Buinovsky fyrrum kapteinn í
sjóhernum, sem var í fletinu fyrir
neðan.
Skálaverðirnir byrjuðu að rífast
um, hver þeirra ætti að sækja
heitt vatn, eftir að þeir höfðu fjar-
lægt báðar kamarsföturnar. Þeir
rifust í nöldurstóni eins og gamlar
kerlingar
„Heyrið mig þarna, þið sem fruss
ið eins og tvær ómerkilegar eld-
spýjur“, glumdi í rafmagnsfúsk-
áranum í 20. vinnuflokknum, „hætt
ið þessu". Hann grýtti stígvéli i
þá. Stígvélið lenti á staur. Þeir
hættu að rífast.
í nálægum vinnuflokki hreytti
aðstoðarfyrirliðinn út úr sér lágt:
„Vasili Fyodorovich, enn einu sinni
hafa þeir í birgðageymslunni svik-
ið okkur, þeir, þessar slímugu rott
ur. Þeir hefðu átt að láta okkur
fá fjögur 900 gramma brauð, en ég
hef aðeins fengið þrjú, hverjir eigs
að vera settir hjá?" Hann talaði I
lágum hljóðum, en auðvitað heyrði
allur vinnuflokkurinn, hvað hann
sagði, og beið milli vonar og ótta
eftir því, hver myndi verða af
brauðsneið þetta kvöld.
ívan lá áfram á sagdýnunni sinni
sem nú var orðin hörð sem tré
af langri notkun. Bara, ef það
gerðist annað hvort, að hann fengi
háa hita eða verkirnir 1 liðamót-
unum linuðust.
Á meðan tuldraði Alosha bænir
sínar, og Buinovski var kominn til
baka frá kamrinum og mælti af
munni fram, en ekki til neins sér-
staks, með einskonar lævibland-
inni kátínu:
„Jæja sjómenn góðir, bftið á
jaxlinn. Það er 30 stiga frost núna
— svo mikið er víst.
ívan ákvað að segjast vera veik-
ur.
Þegar línuveiðarar —
Framh at Dls. 4
um árum, var sagt að það væri
gert til að veiða kolann, sem
væri orðinn svo mikill að til
vandræða horfði. Það vita allir,
að það var alls ekki meining
dragnótaveiðimanna að veiða
kolann, heldur þorskinn og
ýsuna og það hafa þeir gert
næstum óhindrað. Nú er á-
standið orðið þannig, svo dæmi
sé nefnt, að trillubátar fá ekki
bein úr sjó.
— TTér & Akranesi eru
menn yfirleitt allir
á nióti dragnótaveiðum?
— Já, það er eðlilegt, við
fengum áður að kenna á afleið-
ingum dragnótaveiðanna hér f
Flóanum, þegar svo var komið
að mestu aflamenn eins og
Eilífur ísaksson urðu að veiða
kola og marhnút hér við
bryggju til að beita á lóðina. Ég
kenni þetta algérlega fiskifræð-
ingunum, sem virðist fyrirmun-
að að skilja að hér er um rán-
yrkju að ræða. Ef svona á að
halda áfram, held ég að það
væri heppilegast að afmunstra
fiskifræðingana.
— En hvað með Ifnuveið-
arnar núna?
— Það er orðið ákaflega erf-
itt að stunda línuveiðarnar, af
þvf að það er svo mikið lang-
ræði. Áður var algengt að sigla
2—3 tíma á miðin, nú verður
að sigla 7 tíma ef nokkuð á að
fást og þá tekur túrinn 1 y2 sól-
arhring.
— JT'óru línuveiðararnir
gömlu ekki oft á
síldveiðar á sumrin?
— Jú, ég man eftir mörgum
miklum síldarsumrum fyrir
Norðurlandi. T. d. 1940 þá var
óhemju síld á öllu svæðinu frá
Horni og austur að Langanesi.
Ég man t. d. eftir fögrum
morgni í mynni Eyjafjarðar.
Þar var geysileg vaðandi sfld
svo langt sem augað eygði. Þó
sfldveiðin væri góð f sumar,
komu aldrei slíkar torfur. Nú
var síldin veidd þó hún væði
ekki. Og nú geta bátarnir tekið
miklu stærri köst, því að næt-
urnar eru miklu stærri og úr
sterku næloni. Þó það væri
svona mikil sfld f sjónum f
gamla daga, man ég ekki eftir
eins stórum köstum og þeir
taka nú. Mitt mesta kast var
t. d. 1100 mál og stærsta kasti
sem ég man eftir í þá daga náði
Sigurjón Einarsson á Garðari,
sem nú stjórnar Dvalarheimil-
inu. Hann var með 1625 mál.
Jþetta sumar, sem ég man
eftir voru sfldarbátarnir
líka miklu færri en nú. Mig
minnir að það væru 120 nótir
f allt og öll aðstaða var lakari.
Þeir, sem óheppnir voru gátu
fengið 25 daga löndunarbið og
veiðibann S‘ sig yfir' sumarið.
Og þá þurfti að ýta allri síld í
handvöggnum upp eftir bryggj-
unum. Það var sagt, ef skip
landaði 1500 málum væri
skipshöfnin búin að ganga jafn
langa leið með handvagnana
fram og aftur eftir bryggjunni
og nam vegalengdinni frá
Reykjavfk til Þingvalla.
Þá voru aðrir tímar en nú,
og það yrði sannarlega veiði ef
bátaflotinn okkar eins og hann
er í dag kæmist f síldartorf-
urnar eins og þær voru stund-
um f gamla daga.
'y/'ið förum nú að ljúka þessu
~ talí. Ég spyr Guðmund
nokkuð um radtóþjónustuna
við bátana. Radíóstöðin var
sett upp 1957 og það eru út-
gerðarmennirnir á Akranesi
sem reka hana í sameiningu.
— Það hefur stundum verið
talað um það, Guðmundur, að
koma ætti á tilkynningaskyldu
fyrir bátana af öryggisástæð-
um, að þeir tilkynni á hverjum
sólarhringi hvar þeir eru nið-
ur komnir. Er auðvelt að fram-
kvæma þetta?
— Já, það er ákaflega auð-
velt að framkvæma það og
sjálfsagt að koma slíkri til-
kynningaskyldu á.
Gæruúlpur
uðeinskr.990
Æstir fleygðu hinir innfæddu
reipi yfir grein á háu tré og
byrjuðu að hífa Tarzan upp. En
skyndilega kvað við skot og snar
an um háls Tarzans hrökk í sund
ur. Og nú kom kunnugt andlit
í ljós — Bill Almond var kom-
inn til hjálpar.