Vísir - 27.04.1963, Blaðsíða 10

70
VÍSIR . Laugardagur 27. apríl 1963.
SPARNADUR
Framhald af bls 9:
Þannig má lengi telja vörur, sem
ýmist eru almennar nauðsynja-
vörur eða sem mjög margir lands-
menn nota og þurfa að nota, og
sem lækka verulega í verði. Vita-
skuld bætir þetta lífskjör fólks-
ins í landinu, þó að ekki komi
það inn í vísitölu framfærslukostn
aðar.
Sparnaður og
hagsýsla.
Annað meginboðorð í fjármála
stjórn er aðgát um útgjöld, skipu
lag, sparnaður, hagsýsla. Ég hef
oft áður gefið yfirlit um það,
hvað gert hefur verið og er til
athugunar í þeim efnum og skal
ekki rekja það hér að ráði. Það
er unnið að því skipulega af sér-
fróðum mönnum, hvernig megi
skipuleggja málin betur, hagræða
vinnubrögðum þannig, að hvort
tveggja vinnist, betri þjónusta
fyrir almenning og sparnaður fyr
ir það opinbera.
Glöggt' dæmi er sú breyting,
sem gerð hefur verið £ vegamál-
urn. Á núverandi kjörtfmabili hafa
fjárveitingar til vega verið stór-
hækkaðar, ekki aðeins að krónu-
tölu, heldur að notagildi. Um
leið hefur verið fækkað vinnu-
stöðum, til þess að nýta vélar og
mannskap betur, og stærri fjár-
veitingar í hvern stað. Það vita
og viðurkenna allir menn, sem
með þessu fylgjast, að miklu
meira hefur orðið úr peningun-
um, vegaféð nýtzt betur heldur
en áður.
Annað dæmi er sameining á
gjaldheimtu. Með því að sameina
hér í borg innheimtu tekjuskatts
og eignaskatts, útsvara, trygg-
ingagjalda, sjúkrasamlagsiðgjalda
o. fl. hafa sparazt milljónir
króna. Þannig mætti lengi telja.
Margt af þessu er komið þegar
í framkvæmd, að ýmsu er unnið.
Rétt er að nefna ríkisábyrgð-
irnar, sem voru komnar út í það
öngþveiti, að bráðlega hefði slig-
að ríkissjóðinn, ef haldið væri á-
fram á þeirri braut ábyrgðarleys-
is. Nú hefur þar verið gjörbreytt
um, komið á meiri festu varðandi
veitingu ríkisábyrgða, og eftirlits
með því, að aðilar standi í skilum.
Ein breyting er þegar farin að
segja til sín, sem menn hafa
kannski ekki almennt áttað sig á
í byrjun. Svo er mál með vexti,
að ríkið hefur áður yfirleitt veitt
svokallaða „sjálfskuldaábyrgð.
Það þýðir að standi skuldari ekki
í skilum, getur lánveitandi snúið
sér beint að ríkissjóði, án þess
jafnvel að gera tilraun til þess að
innheimta skuldina hjá skuldar-
anum. Þessu var breytt þannig,
að nú er almenna reglan „einföld
ábyrgð": Ef skuldarinn stendur
ekki í skilum, verður lánveitand-
inn fyrst að reyna til þrautar inn-
heimtu hjá skuldaranum sjálfum
og þvi aðeins, að það beri ekki
árangur, getur hann snúið sér að
ríkissjóði.
Síðan lögin um ríkisábyrgð voru
sett 1961, hafa í meginatriðum
verið veittar aðeins einfaldar á-
byrgðir. Það hefur brugðið svo
við, að ég ætla, að ekki hafi fall-
ið, á ríkissjóð ein einasta af þess-
um ábyrgðum. Hinar gömlu sjálf-
skuldaábyrgðir halda gildi sínu,
svo að það tekur langan tíma,
að þessi komi að fullu gagni. En
reynslan sýnir, að rétt er stefnt.
Þetta er ekki aðeins mál ríkis-
sjóðsins, heldur nauðsynjamál
fyrir allt fjármálasiðferði í land-
inu. Það var verið að koma þeim
hugsunarhættj inn, að sveitarfé-
lög, atvinnufyrirtæki og aðrir að-
iljar gætu fengið ríkisábyrgðir og
þyrftu jafnvel ekkert að hugsa
um þá skuld, lánveitandinn hann
mundi bara rukka ríkissjóð. Það
er óhollt og háskalegt að gera
fjölda aðila í landinu að van-
skilamönnum.
Hallalaus
ríkisbúskapur.
Þriðja atriðið er hallalaus ríkis-
búskapur. Ég tel, að það eigi að
vera stefnan hjá hverri ríkis-
stjórn, að fjárlög og ríkisbúskap-
ur sé hallalaus. Að vísu halda
sumir fróðir menn því fram, að
undir vissum skilyrðum geti ver-
ið rétt, að ríkissjóður sé rekinn
með halla. Um margra ára skeið
hefur rfkissjóður Bandaríkjanna
verið rekinn með halla. En þar er
ólíku saman að jafna, svo auð-
ugu þjóðfélagi sem Bandaríkjun-
um og okkur. Ég held að við eig-
um að halda olckur ákveðið að
þeirri stefnu, að rikissjóð eigi að
reka hallalausan. Við höldum því
fram, að atvinnuvegirnir eigi að
ganga styrktarlaust, og að allt
eigi að bera sig. Hvernig gæti þá
ríkisstjórn, sem rekur ríkissjóðinn
með halla, kannski ár eftir ár,
heimtað það af öðrum, að þeir
láti allt bera sig?
í sambandi við hallalausan rík-
isbúskap, vil ég nefna furðulegt
dæmi, sorglegt og skringilegt í
senn, um viðhorf vinstri stjórnar-
innar.
Einstök eymd.
Þegar fjárlagafrumvarpið fyrir
árið 1958 var lagt fram í október
’57, var greiðsluhalli þess 711/2
milljón króna. I greinargerð frum-
varpsins segir svo: „Ríkisstjórn-
in telur sér engan veginn fært
að ákveða það, án náins sam-
starfs við þingflokka þá, sem
haná styðja, hvernig leysa skuli
þann vanda sem við biasir í efna-
hagsmálum landsins, þar á með-
al, hvernig mæta eigi þeim mikla
halla, sem fram kemur á fjárlaga-
frumvarpinu" ... Síðan segir:
„Ríkisstjórnin hefur ekkert tæki-
færi haft til að ráðgast við stuðn-
ingsflokka sína á Alþingi um
fjárlagafrumvarpið né viðhorfið í
efnahagsmálunum eins og það nú
er eftir 'reynslunní á þessu ári.
Þess vegna er fjárlagafrumvarpið
lagt fram með greiðsluhallanum,
en ríkisstjórnin mun í samráði við
stuðningsflokka sína á Alþingi
síðar taka ákvörðun um það, á
hvern liátt tryggð verði af-
greiðsla greiðsluhallalausra fjár-
laga“.
Ég held að sjaldan hafi sézt
meiri eymd í nokkurri greinar-
gerð fyrir nokkru frumvarpi.
Stjórnin leggur fram fjárlaga-
frumvarp með stórkostlegum
halla, af því að hún hefur ekki
getað talað neitt við stuðnings-
flokka sína allan þann tíma, sem
hún var að undirbúa fjárlögin. En
hún ætlar, þegar hún fær færi á
beim á þinginu, að jafna þetta
og að eyða hallanum. Og hvernig
var það svo gert? Fjárlögin voru
afgreidd hallalaus með því, að
tekinn var meginparturinn af út-
gjöldum til dýrtíðarmálanna og
fleygt fyrir borð. Þannig var jafn-
aður hallinn á fjárlögum. En eftir
áramótin yrði Alþingi að finna
einhverjar leiðir til þess að koma
atvinnuvegunum til hjálpar og til
þess að standa undir þessum dýr-
tíðargreiðslum.
Þau fjögur ár. sem núverand1
ríkisstiórn hefur starfað, hefur
því boðorði verið fylgt, að leggja
alltaf hallalaus fjárlög fyrir Al-
þingi, afgreiða þau hallalaus og
framkvæma þau þannig, að þau
skiluðu afgangi.
Fleiri aðferðir en ein hafa verið
notaðar við að reikna úr greiðslu
jöfnuð ríkissjóðs. Eftir þeirri að-
ferð, sem viðurkennd er af al-
þjóðastofnununum og sem Seðla-
bankinn hefur nú um margra ára
skeið notað, varð tekjuafgang-
urinn 1960 35 milljónir, 1961 72
milljónir og árið 1962 verður
hann ekki undir 140 milljónum.
En þá spyrja menn, þegar fyrir
liggur tekjuafgangur, hvernig á
að ráðstafa honum. Þá komum við
að mjög þýðingarmiklu atriði í
efnahagsmálum okkar. Á undan-
förnum áratug, þegar greiðsluaf-
gangur hefur orðið, var yfirleitt
keppzt við að setja hann £ verk-
legar framkvæmdir og viðskipta-
lífið sem allra skjótast, hvernig
sem á stóð, þó að þensla væri
og verðbólga £ landinu.
Safnað í forðabúr.
Eins og atvinnu- og efnahags-
ástandið er hjá okkur i dag, tel
ég, að það væri óverjandi, að
setja greiðsluafgang frá síðasta
ári út f viðskiptalífið og verk-
Iegar framkvæmdir, ofan á það
mikla fé, sem bæði er samkvæmt
fjárlögum og af lánsfé varið til
framkvæmda á þessu ári, og ofan
á hið blómlega atvinnuástand í
landinu. Slíkt myndi verða til
þess að gefa verðbólgunni byr
undir báða vængi.
Greiðsluafgangurinn árið 1961
var fyrst og fremst notaður til
þess að greiða upp láúsaskuldir
hjá rikinu. En siðastliðinn áratug
hafa Iausaskuldir jafnan verið hjá
ríkinu £ árslok, frá 28—105 millj.
í árslok 1961 gerðist það í fyrsta
sinn í langan aldur, að engar
lausaskuldir voru hjá ríkissjóði,
og sama varð i árslok 1962.
'Fyrir þrjátfu árum rúmum var
það mjög til umræðu á Alþingi,
að þá stéfnu bæri að taka upp,
að safna £ góðærum til erfiðu ár-
anna. Þetta var út af fyrir sig
ekki ný hugmynd. Það hefur verið
hygginna manna háttur um lang-
an aldur að geyma frá góðæri
til mögru áranna. Öllum er kunn-
ug sagan af Faraó og Jósef, þeg-
ar Faraó dreymdi drauminn um
feitu kýrnar og hinar mögru.
Hann dreymdi, að upp úr ánni
kæmu 7 kýr, feitar og holdugar
og sællegar, en nokkru síðar
komu „pp úr sömu á 7 magrar
kýr, ljótar og illar útlits, þær átu
upp þær feitu, en skánuðu ekkert
né fríkkuðu við það. Jósef réð
drauminn þannig, að 7 vænu kýrn
ar merktu 7 góð ár, og mundu
þá vera miklar nægtir um allt
Egiptaland, en 7 mögru kýrnar
merktu 7 hallærisár, sem mundu
eftir þau koma, og þá mundi
hungrið eyða landið Og fyrir því
réð Jósef konungi Egipta til að
safna vistum £ nægtaárunum, og
vistirnar skyldu vera forði fyrir
fólkið og landið á hallærisárun-
um, sem á eftir myndu koma. Og
Faraó hlýddi ráðum Jósefs, og 7
nægtaárin liðu á endá og 7 hall-
ærisárin gengu f garð. Þá var
hallæri f öllum löndum, en í öllu
Fgiptalandi var brauð.
Það mun hafa verið árið 1929,
sem sú hugmynd kom fram frá
Jóni Sigurðssyni fyrrum alþing-
ismanni á Reynistað, að taka af
tekjum góðu áranna til hallæris-
áranna. Ungir Sjálfstæðismenn
tóku upp f stefnuskrá sína árið
1931, „að nokkur hluti af tekjum
góðæra verði lagður til viðlaga-
sjóðs, er sfðar verði varið til að
bæta afkomu erfiðu áranna“.
Alþýðuflokksmenn fluttu í þrjú
ár frumvarp um þetta efni og
var hugsunin sú, að í góðum árum
yrði tekið nokkuð af tekjuafgang-
inum og lagt í sérstakan sjóð,
Jöfnunarsjóð rikisins, og verði
það notað, þegar atvinnubrestur
verður, til þess.að bæta og auka
atvinnu. Að Iokum voru sam-
þykkt lög um þetta á þingi 1932,
að vísu í breyttri mynd frá því,
sem Alþýðuflokkurinn lagði til.
Ætla ég, að Jón Þorláksson hafi
ráðið miklu um það, hvernig frum
varpið varð að lokum. Hann seg-
ir, þegar málið er afgreitt, að
frumvarpið feli nú að talsverðu
leyti í sér „þær grundvallarregl-
ur, sem þarf að fylgja til þess
að fjármálastjórnin verði heil-
brigð hér í okkar landi, þar sem
afkoma atvinnuveganna og ríkis-
sjóðs e'r svo mismunandi frá ári
til árs“. í þessum lögum um Jöfn-
unarsjóð rfkisins er svo ákveðið,
að þegar tekjuafgangur ríkissjóðs
fer fram yfir visst mark, skuli
leggja hann í þenna jöfnunarsjóð.
Úr honum má aðeins verja fé í
fyrsta lagi, til þess að borga
greiðsluhalla hjá ríkissjóði, í öðru
lagi að auka verklegar fram-
kvæmdir, þegar hætta er á ,að
þær dragist saman, og í þriðja
lagi til aukaafborgana af skuld-
um ríkisins. Það er ekki ríkis-
stjórnin, heldur Alþingi, sem á
/ að ákveöa greiðslu úr sjóðnum.
Leggjum í
Jöfnunarsjóð.
Nú má það vera, að ýmsir muni
í dag ekki eftir atvinnuleysinu
eða böli þess .Formaður Sjálf-
stæðisflokksins lýsti því í fáurn
orðum á fundinum í gær, hvflíkt
geigvænlegt böl atvinnuleysið
hefði verið á árunum 1930—40,
þegar þúsundir manna hér í bæ
gengu atvinnulausir. Sem betur
fer hefur slíkt ástand ekki komið
aftur síðan, að öðru en því, að á
árunum 1951 og 52 var nokkurt
atvinnuleysi um hríð hér í Reykja
vík. En nú f rúman áratug höfum
við átt því láni að fagna, að þess
hefur ekki orðið vart. Og vissu-
lega er á íslandi unnið að því,
jafnt og þétt, að búa svo f hag-
inn með nýjum og afkastamiklum
framleiðslutækjum, að til atvinnu-
leysis þurfi aldrei að koma. En
þrátt fyrir alla þá viðleitni, þá
geta dunið yfir ógæftir, aflaleysi,
markaðstregða, verðfall og ýmis
konar ólán og óáran. Slíkir at-
burðir hafa því miður oftlega að
höndum borið í sögu landsins. Og
þegar úr atvinnu kynni að draga
af þess háttar orsökum, kæmi sér
vel fyrir verkamenn, fyrir iðnað-
armenn, fyrir þjóðina alla, ef
rikið ætti þá gildan sjóð frá góðu
árunum til þess að auka fram-
kvæmdir og skapa vinnu.
Þessl lög um Jöfnunarsjóð rík-
isins frá 1932, sem byggjast á vit-
urlegri hugsun, hafa aldrei kom-
ið til framkvæmda. Lögin áttu
nýlega brjátfu ára afmæli. án bess
að þau hafi komið til fram-
kvæmda. Ég held, að það væri
rétt að leggja t. d. 100 millj. af
tekjuafgangi ársins 1962 i Jöfn-
unarsjóðinn nú í fyrsta sinn. Sá
sjóður gæti með sanni orðið vara-
sjóður vérkamannsins.
En tekjuafgangur hjá ríkissjóði
hefur margvíslega þýðingu aðra
heldur en þá sem ég hef nú lýst.
Hann er mikilvægur hlekkur í
viðreisninni. Af öllum okkar sér-
fræðingum, innlendum og erlend-
um, var lögð á það rík áherzla,
þegar viðreisnin hófst, að tekju-
afgangur hjá ríkissjóði væri ó-
missandi hlekkur í þeim keðju.
Sá afgangur, sem orðið hefur hjá
ríkissjóði hefur einnig hjálpað til
þess að byggja upp gjaldeyris-
varasjóð þjóðarinnar. Ef ríkissjóð-
ur hefði verið rekinn með halla,
þá hefði það kallað á fé að láni
úr Seðlabankanum og dregið úr
möguleikum hans til þess að
mynda gjaldeyrissjóðinn. Með
þeim tekjuafgangi sem orðið hef-
ur, hafa einnig skapazt möguleik-
ar til að lækka skuldir ríkisins.
Það hefur orðið til þess að lækka
vaxtabyrði ríkissjóðs. Kemur það
fram í því m. a. að á árinu 1962
gerðu fjárlög ráð fyrir að vaxta-
greiðslur ríkissjóðs yrðu 9 millj.
króna, en urðu tæpar þrjár millj.
eða 6 millj. minni heldur en fjár-
lög gerðu ráð fyrir.
Um leið og reynt er að gæta
hófs um útgjöld ríkisins, sparn-
aðar og hagsýni, þá verða menn
að hafa víðsýni og frjálslyndi til
þess að skilja, að nauðsynlegt er
að ríkið stuðli að velgengni at-
vinnuveganna, verklegum fram-
kvæmdum, menningarmálum, Iíkn
ar- og félagsmálum.
Varðandi atvinnuvegina hefur
ríkissjóður getað veitt þeim at-
beina, stuðning á undanförnum ár
um, ekki sízt með þeim atbeina,
sem hann hefur veitt ýmsum sjóð-
um atvinnuveganna, og þá alveg
sérstaklega stofnlánasjóði land-
búnaðarins, sem lyft var úr gjald-
þroti og eymd, upp í það að
verða öflug lánastofnun fyrir
Iandbúnaðinn og ómetanleg lyfti-
stöng fyrir hann. Það var hvort
tveggja, að með setningu þeirra
laga lagði ríkissjóður fram tugi
milljóna í stofnfé til sjóðsins og
hækkaði auk þess stórlega árlegt
framlag sitt.
Hagur opinberra
starfsmanna.
Ríkinu ber og skylda til að
gera eins vel og framast er unnt
við starfsmenn sína. Margir starfs
menn og starfsmannahópar ríkis-
ins hafa dregizt aftur úr varð-
andi launakjör á undanförnum
árum og nauðsynlegt að bæta
kjör þeirra.
I stað þess að undirbúa ný
lauiialög fyrir ríkisstarfsmenn,
ákvað rikisstjórnin að ganga til
móts við margítrekaðar óskii
hinna opinberu starfsmanna um
að veita þeim samningsrétt. Það
var svo gert með lögum frá í
fyrra um kjarasamninga. Það oll;
nokkrum vonbrigðum, þegar op
inberir starfsmenn fengu nú í-
fyrsta sinn viðurkenndan samn-.
ingsrétt, að forystumenn þeirra
skyldu stilla sínum kröfum svo
hátt, að þær myndu kosta ríkis-
sjóð á ári í aukin útgjöld um
600 milljónir króna, en það v^r
að meðaltali 120% hækkun launa.
Auk þess voru kröfur um stók-
fellda styttingu á vinnutíma, sem
hefði kostað stórfé. Ríkisstjórnin
og samninganefnd hennar undir-
bjó málið þannig, eins og lögin
um kiarasamninga gerðu ráð fyr-
ir, að opinberir starfsmenn ættu
að fá laun, sem væru hliðstæð og
í samræmi við það, sem greitt
væri á hinum almenna vinnu-
markaði, þar sem. slíkur saman-
burður væri fáanlegur. Það þýddi
t. d., að verkamönnum í þjón-
ustu ríkisins voru í tilboði ríkis-
stjórnarinnar ætluð sömu laun
og Dagsbrúnarmenn hafa, og iðn
aðarmönnum f þjónustu ríkisin'’
eru sömu laun og iðnaðarmenr
hafa. Tekið var sérstakt tillit ti
þeirra starfsmanna, sem hafr
Framh. á bls 5
æey/j
a