Vísir - 18.06.1963, Page 7

VISIR . Þriðjudagur 18. júní 1963.
7
Vonir vaktar um frið
stétta landsins
'C’yrir 100 árum var Alþingi
1 — eins og menn muna —
aðeins háð annað hvert ár, og
einmitt um það leyti kom það
fyrir, að Jón Sigurðsson kom
ekki til tveggja þinga í röð, ár-
ið 1861 og 1863. Hugurinn var
samt heima, og við málefni Is-
lands, og hann skrifaðist á við
fjölda manns um þingmál og
önnur þjóðmál. í bréfi til Þórð-
ar Jónássens, háyfirdómara,
hafði Jón spáð því, að Þórður
yrði sk'ipaður konungsfulltrúi á
þingi sumarið 1963. 1 svari sínu
staðfesti háyfirdómarinn, að
hann hafi hlotið þessa skipun,
og bætir síðan við:
„Það gladdi mig ekkl, því að
ég veit að ég get ekki staðið
í skilum, hvorki svo mér eða
öðrum líki, og kvíði því fyrir
þinginu, einkum ef þú ekki kem
ur, því ég ætla þá að fara í
smiðju til þín, og hún er ekki
vön að vera kolalaus. Ég er
nokkuð conservativ, og einkum
hættir mér til að gera Iítið úr
íslands dáð og dug; mér sýnist
allt sé þar í einskonar barndómi.
Ég er því hræddur við okkar
sjálfstjórn, því ég held bæði að
við fáum ekki svo duglega menn
í hana sem skyldi, og svo yrði
að líkindum hver hönd upp á
móti annarri. Ég Segi ekki samt
að þessi sjálfstjórn sé ekki hugs
andi, né heldur að við ekki
getum haft okkar fjárforráð, en
— hér er samt allmikið á hættu,
eftir því sem hér hagar til,
(nema danska stjórnin veiti okk
ur það, sem þú ferð fram á,
en það gerir hún ekki. Það
þori ég að fullyrða)“.
Þetta bréf hefir Jóni Sigurðs-
syni borizt nálægt afmælisdegi
sínum fyrir 100 árum„ því að
það er skrifað seint í maí árið
1863. Það er eitthvað átakan-
legt við þessa hreinlegu játn-
ingu — manní Iiggur við að
segja neyðaróp — hins tigna og
kjarklausa embættismanns,
þessa trúa þjóns konungs og
stjórnarinnar, sem kvíðir því að
geta ekki farið í smiðju til
mannsins, sem aldrei gerði lítið
úr íslands dáð og dug.
Þórður Jónassen talar I bréfi
sínu um það að danska stjórnin
þyrfti að' veita það, sem Jón
fer fram á, til þess að við getum
haft okkar eigin fjárforráð.
Þarna skírskotar hann einmitt
til eins af þeim málefnum, sem
Jón Sigurðsson helgaði mest
af áhuga sínum og kröftum á
þessum árum, — fjárhagsmáls-
ins. I Nýjum félagsritum eru
Iangar ritgerðir um það mál
bæði árin 1862 og 1863. Það
yrði of langt mál að rekja það
sem á milli ber í þeim efnum
fyrir 100 árum. Aðeins má geta
þéss, að viðfangsefnið var tví-
þætt, annars vegar kröfurnar
á hendur Dönum um endur-
greiðslu á gömlum skuldum,
hins vegar krafan um sjálfsfor-
ræði f fjárhagsmálum — krafa
íslenzku þjóðarinnar um að
mega skattleggja sjálfa sig til
þess að geta varið afrakstri
skattanna tii almenningsheilla.
í grein sinni f Nýjum félags-
ritum árið 1863 segir Jón Sig-
urðsson svo:
„Það, sem vér höfum helzt
fyrir augum að þyrfti til undir-
búnings, er almennar fram-
kvæmdir til að efla atvinnu-
vegu landsins og gróða Iands-
manna. Enginn getur neitað því,
að land vort hefur nægar og
óþrjótandi auðsuppsprettur fyrir
dugnaðarmenn, bæði til lands
og sjós, og svo mikið atvinnu-
frelsi, að hver einn getur leitað
sér gagns og neytt krafta sinna
svo sem hann hefir dáð og menn
ingu til. En aldrei verður þessa
neytt með svo miklu afli eða
lagi, þegar hver kúrir í sínu
homi, eins og þegar margir eru
samtaka og hver leggur sitt
fram, til þess að fá því fram
komið, sem mest er í varið, og
ofvaxið er einstökum mönnum".
Þessi aldargömlu hvatningar-
orð standa enn í góðu gildi. Enn
í dag er það dáð og menning
borgaranna, sem er frumskilyrð-
ið til allra framfara. Enn verða
menn að taka höndum saman,
bindast félagssamtökum, til þess
að leysa þau viðfangsefni, sem
hverjum einum er ofvaxið. Jafn
vel um þátt ríkisvaldsins getur
það enn staðizt, sem þarna er
sagt um „almennar framkvæmd
ir“ til þess að efla atvinnuveg-
ina, en við verðum að vaka yfir
atvinnufrelsinu, sem þarf til
þess að auðsuppspretturnar
verði nýttar. Þar eru fleiri hætt
ur á veginum nú en menn gerðu
sér Ijóst fyrir 100 árum.
’Jþessi hversdagslega mynd úr
lífi foringjans mikla, sem
ég nú hefi brugðið upp, segir
svo sem ekkert sérstakt við
fyrstu sýn. Sé betur að gáð, er
hún þó góð lýsing á þeirri minni
máttarkennd, trúleysi og kjark-
leysi, sem furðu margur góður
íslendingur þá var haldinn, og
raunar enn öðru hvoru teygir
upp kollinn, samfara ótrúlegasta
þjóðarhroka og sjálfbirgings-
hætti og er hvorugt gott.
Jafnframt sýnir þessi skugga-
mynd manninn, sem aldrei glat-
aði þeirri sterku trú á land sitt
og þjóð, sem meðal annarra
kosta gerði hann að foringjan-
um, sem allir treystu og trúðu
á, hlýddu á og hlýddu, mann-
inum sem horfði augum trúar
trausts og vonar í allar áttir
í senn og fann alisstaðar úr-
ræði þjóð sinni ti! frama.
Ég hef valið einmitt þessa
mynd úr hinum myndauðuga
æviferli Jóns Sigurðssonar,
vegna þess að hún snertir það
tvennt, sem okkur varðar hvað
mest í dag, fjármálin og efna-
hagsmálin, og sýnir jafnframt
að ástin til ættjarðarinnar næg
ir ekki nema henni fylgi rétt
mafá því hvers við erum megn-
ugir, og dáð og þrek til mikilla
athafna.
IVTikil skálmöld hefir geisað
hér á landi síðustu vikurn
ar.Hefir tekið all myndarlega í
hnjúkana eins og löngum áður
og líklega lengst af mun verða
við alþingiskosningar á íslandi.
Er ekki um að fást, enda kannski
fyrlr sig ekki af hinu góða. En
allt eru þetta enn sem komið er
ytri tákn og fylgifé eins hins
Ólafur Thors, forsætisráðherra.
ekki undan komizt, svo skap-
heitir sem við erum og ekki
bætir návígi fámennisins úr, þar
sem hver kann á öðrum skil og
menn freistast fremur en ella til
að beina örvum í hjartastað.
Fær því margur sár í þeim
bardaga. En það hygg ég, að
alira dýrmætasta sem við eig-
um, lýðræðisins, frelsisins til að
ráða málefnum okkar sjálfir, þ.
á.m. til þess að segja það ,sem
okkur felst í huga og raunar
líka það, sem okkur býr ekki í
brjósti, ef okkur bvður svo við
að horfa. Og „guð það hentast
Ræðci ÓLAFS fiSIS for-
sætisrófherra 17. |úní
tíðast kenni menn lítils sviða,
grói fljótt sára sinna og hygg:
bví litt á hefndir.
Kosningahitinn, baráttar
spjótalögin, skeinurnar dylgjur
rógsmál og stundum mann-
skemmdir eru náttúrulega út af
I
heimi fann, það hið bltða bland-
að stríðu“ eins og skáldið kvað.
Stundum hugleiða menn þó
ívort lýðræðið geti ekki höggv-
ið þessa fylgifiska af sér, a.m.k.
bá verstu beirra. Mig skortir
nokkuð kunnugleika til að dæma
um þetta. En þó hefi ég rekið
mig á, þegar ég hefi fylgzt með
kosningum í nágrannalöndunum
að varla getur heitið að þess sjái
vott í blöðunum svo til lýta sé,
að kosningar standi fyrir dyr-
um, hvað þá að þar kenni fs-
lenzkrar illskældni. En samt
sem áður kemur í ljós, að þátt-
taka í koshingum hefir verið
engu síðri þar en hér. En sé
þetta svo annars staðar, hvers
vegna þá ekki hér? Erum við á-
hugaminni um þjóðmálin en hin
ir? Ég held ekki. En sé þessi
úlfúð og fólska ekki nauðsyn-
legur aflgjafi til kjörsóknar,
hvers vegna er þessum lægstu
hvötum þá gefinn laus taumur-
inn? Þetta er athugunarefni. En
kannske líka að þessi vopnaburð
ur öfundsýkinnar, sem oft er
eitraður gegn þeim, sem fram
úr skara á hvaða sviði sem er,
sé verri hliðin á skapgerð ís-
lendinga. Hin er, að við erum
allra þjóða stórtækastir og skjót
astir til að rétta hjálparhönd,
þegar sorg eða þrengingar hafa
sótt náungann heim.
/~kg nú eru kosningareldarnir
teknir að kulna. Logar þó
enn víða undir og eru viðsjár
með mönnum. Vona þó án efa
flestir, að ekki láti menn erjum-
ar lengi myrkva huga sinn, enda
verkefnin, sem nú er við að eiga
sannast sagna ærið erfið, þótt
æsingar og úlfúð torveldi ekki
lausn þeirri.
Hafa nú þeir atburðir gerzt
er til þessa benda og 'vekja rétt
mætar vonir um frið stétta og
manna í milli. Á ég þar við á-
kaflega þýðingarmikið samkomu
Iag milli launþega og vinnuveit-
enda, sem var undirritað hér í
húsinu í nótt og afstýrði þeim
geigvænlegu verkföllum, sem
ógnandi yfir vofðu, og er auk
þess ef til vill upphaf meiri tið-
inda.
Leyfi ég mér að þakka öllum,
sem áttu að því hlut.
4 uðvitað koma menn mis-
skemmdir úr vopnaviðskipt-
um kosninganna og auðvitað
una menn misvel úrslitunum.
Én þannig hefir þetta alltaf ver-
ið og verður í öllum kosningum.
En því verða menn að taka,
minnugir þess, að það er auðvit-
að sjálfur kjarni lýðræðisins, að
rninni hlutinn beygi sig fyrir
réttum úrslitum, að sínu leyti
eins og enginn meiri hluti má
gerazt sekur um að misbeita
valdi sínu, að ekki sé nú nefnt
að níðast á andstæðingunum. En
sé hvort tveggja vel gætt á báða
bóga, ætti að mega vona, að erj-
urnar líði hjá án þess að valda
varanlegu tjóni.
Það er líka varla einleikið, ef
við getum aldrei setið á sátts
höfði og þurfum alltaf að vera
eigin böðlar. Það er rétt ,að ein-
hvern veginn höfum við þó
sloppið fram að þessu. En
hversu oft höfum við líka ekki
verið komnir tæpt? Oa hver seg-
ir að við eigum alltaf hjálpina
vlsa hversu gálauslega sem við
förum að ráði okkar? Og hvar
Framh. á bls. 5