Vísir - 30.04.1964, Blaðsíða 3

V í SIR . Fimmtudagur 30. apríl 1964.
3
STEFNUM HÆRRA,
MIKLU HÆRRA
Á morgun verður Jón Leifs 65 ára. — Alþjóð þekkir tónverk
hans og frjóa listsköpun og metur verk hans því meir sem hún
kynnist þeim betur. Frá unga aldri hefir Jón helgað tónlistinni líf
sitt og krafta og ætíð starfað á vettvangi tónlistarmála með elcf
hug hins síunga hugsjónamanns í brjósti. Með tónverkum sínum
og hljómsveitarstjóm hefir hann rist nafn sitt djúpum stöfum f
íslenzka tónlistarsögu og hann hefir átt manna mestan þátt í að
rjúfa einangrun þjóðarinnar f tónlistarefnum, óhvikull í áhuga
sínum og ódeigur f gagnrýni á það sem honum hefir þótt miður
fara. Er þá ótalið forystustarf hans f samtökum íslenzkra tón-
skálda og barátta hans fyrir því að hugverk á öllum sviðum lista
séu metin til þess gildis sem þeim ber.
Vísir færi Jóni Leifs árnaðaróskir á afmæli hans og birtir í dag
viðtal við tónskáldið, þar sem hann ræðir við Lelf Þórarinsson
um íslenzkt tónlistarlíf og þátt Sinfóníuhljómsveitarinnar.
— Tseja, hvað viltu vita?
" Spurðu bara, segir Jón
Leifs og giottir líkt og hann ef-
ist innilega um fróðleiksfýsn við
ræðanda.
Þetta er í stofu hans að
Freyjugötu 3. Fjölskyldan er ný-
komin frá að hlýða Requiem
Mozarts, og það er kaffi yfir-
vofandi.
— Hvernig þótti þér lánast?
Ekki svo afleitlega, eða hvað?
— Nei, mér þótti þetta í
rauninni ágætt. Við sátum núna
eins aftarlega og við mögulega
getum á hljómleikum, og sann-
leikurinn er sá, að verstu gall-
amir draga síður þangað. Það
er hins vegar ekki ómögulegt
að fyrstu bekkingum, það er
sumum þeirra, sem eru með
eyrun á réttum stað, hafi ekki
liðið sem bezt. En þeir jafna sig
nú eflaust fljótlega. En getur
þú sagt mér hvar Mozart hættir
og Siissmayer tekur við?
Svanasöngur Mozarts.
— Ef ég á að segja þér eins
og er Jón, þá hef ég aldrei verið
spenntur fyrir þessu verki. En
lét ekki Mozart eftir sig meira
og minna útfærðar skissur af
flestum köflunum?
— Einhverjar óljósar hug-
myndir býst ég við, en þó er
seinni hluti Requiemsins að
mestu talinn verk Stissmayers.
Ég fyrir mitt leyti held að hann
taki við á eftir offertoríinu. Þar
kemur fram eitthvert óperettu
hugarfar, sem er eiginlega óþol
andi þrátt fyrir yfirlýsta alvöru.
Fyrsti hlutinn er hins vegar
mögnuð músfk, og reyndu að
átta þig á því.
— Ég skal reyna það eftir
beztu getu. En margt finnst mér
merkilegra eftir Mozart, jafnvel
þó þetta sé hans svanasöngur
og þar fram eftir götum.
— Er það já. Mér fínnst mest
allur Mozart alls ekki íjafn stór-
kostlegur og af er látið. Handel
og Beethoven eru frekar að
mínu skapi. En um þetta þýðir
ekkert að deila, heldur metur
hver eftir sínu innræti. Samt
finnst mér eitthvað nýtt og
krefjandi einmitt koma til skjal-
anna í þessu síðasta verki Moz-
arts, þó ég vilji ekki halda fram
að Mozart hefði orðið öðruvísi
eða meira tónskáld, hefði hann
lifað lengur. Líklega hefur hann
verið búinn að segja allt sem
hann hafði að segja. Beethovea
líka, og jafnvel Schubert, þó að
hann hafi dáið tuttugu og átta
ára. Geturðu ímyndað þér fram
hald af síðustu kvartettum
Beethovens?
— En Stissmayer hefði ekki
hikað við að leggja hönd í
bagga við t. d. stóru fúguna,
ef þess hefði talizt þurfa með.
Reyndar hroðaleg tilhugsun.
Þessu veltum við fyrir okkur
hljóðir um stund. En þá birtist
blessuð frúin með kaffi og
fleira, og við hristum af okkur
drungann. Enda er þetta áreið-
anlega sama kaffið og Brahms
hellti í sig yfir morgunkanón-
unum frægu. Og ég fæ vindil.
Rammvitlaust
byggð upp.
— Hvernig lfzt þér á Sinfóníu
hljómsveitina. Þú hlýtur að hafa
ótal hugmyndir um hana, sem
ert alltaf sískrifandi hljómsveit-
arverk og þar að auki gamall
hljómsveitarstjóri.
— Ja, ég veit um ýmsar blá-
kaldar staðreyndir. En það er
ekki víst að margan beinlínis
þyrsti í að vita of mikið af
þeim. Það borgar sið varla að
tala hreint út. Hér taka jú allir
allt sem sagt er sem persónu-
legar móðganir og misgerðir, og
sá getur átt á hættu að lenda
í illindum, sem ekki verða til
neins gagns. Þó væri fáránlegt
að leyna því, að mér finnst
hljómsveitin hafa verið byggð
upp rammvitlaust frá byrjun.
— Mörgum virðist já, að hvað
Sinfóníuhljómsveitinni viðkem-
ur, hafi heldur sleggja verið lát
in ráða kasti, en að hugsað vc:ri
um raunverulegt uppbyggingar-
starf fyrir framtíðina. Megin
áherzla lögð á að búa til ein-
hvers konar „show“ með alls
kyns billegum brögðum. Ert þú
á sama máli?
— Já, það er einmitt þarr.a,
sem hundurinn liggur grafinn.
Það var strax rokið I heljarmikl
ar sýningar, með lúðrablæstri,
trumbum og „heimsfrægum“ sól
istum, en I rauninni látið lönd
og leið hvernig flutningur tón-
verkanna tækist. Aðalatriðið var
að framleiða nógu viðhafnarmik
inn hávaða, sem óþroskaðir á-
heyrendur gleypa auðvitað sem
góða og gilda vöru, af því þeir
vita ekki betur. Og með þessu
fá þeir aldrei að vita betur.
Nei, það þyrfti að byrja á
strengjasveit, og þetta er ég vlst
búinn að marg-segja áður.
Byrja á tiltölulega fámennri
strengjasveit, eins og þeirri
ítölsku, sem hingað kom nýlega,
og sem ynni stöðugt I langan
tíma að flutningi gamalla og
nýrra verka við sitt hæfi. Og
þar er svo sannarlega af nðgu
að taka. Þessi strengjasveit gæti
slðan orðið kjarni sinfónluhljóm
sveitar. Smám saman yrði bætt
við blásturshljóðfærum, eftir þvl
sem önnur viðameiri verk tækj-
ust til flutnings. Þó aldrei nema
fyrir hendi yrðu hljóðfæraleik-
arar, sem uppfylltu ströngustu
kröfur. Ef sllkir hljóðfæraleik-
arar fengjust ekki, hér eða er-
lendis frá, ætti einfaldlega að
hverfa frá flutningi verkanna og
bíða átekta. Umfram allt forð-
ast millivegi og þrautalending-
ar, því hálfdrættingshugarfar I
list hefur aldrei leitt af sér ann
að en óskapnað.
Stefnum miklu
hærra.
— En við sitjum nú einu sinni
uppi með þessa hljómsveit eins
og hún er, og mörgum virðist
því eina ráðið að finna smugur
til að bæta hana á þessum „sin-
fónfska" grundvelli. Ég er anzi
hræddur um að ýmsum þætti
Htið koma til eilífra barrokk-
hljómleika, eftir alla þessa sin-
fónlu I kjól og hvítt. Það yrði
talað hástöfum um skref aftur
á bak, uppgjöf og guð veit hvað.
— Vissulega skref aftur á
bak, en um leiö stórt skref fram
á við, því þá væri loksins opnuð
leið til uppbyggingar raunveru-
legrar hljómsveitar. Eins og mál
um er nú háttað, er sóað millj-
ónum og tugum milljóna I fyrir-
tæki, sem rís alls ekki undir
nafni. Með þessu áframhaldi
getum við í hæsta lagi vonazt
til að eignast þriðja eða fjórða
flokks hljómsveit, eftir tlu-tutt-
ugu ár. En við eigum að stefna
hærra. Miklu hærra. Því skyld-
um við ekki geta eignazt hljóm
sveit á borð við þær beztu I
veröldinni? Þarf listastarfsemin
hér endilega að vera ráðleysis-
flan, þó rekotur togara og frysti
húsa sé I ólestri? Listin á að
vera til fyrirmyndar, en ekki
öfugt.
Listamannaþingið.
— Hvernig llzt þér á fyrir-
hugaða listahátíð I Reykjavík I
sumar? Finnst þér ekki að þar
muni flanað I fljótræði?
— Ég hef nú ekkert fylgzt
með þessu, hef ekki haft neitt
tækifæri til þess. En spurðu Jón
Þórarinssón, þetta er hans fyrir-
tæki. Hitt er svo annað mál, að
árleg hátíð eða þing, þar sem
Iistamenn þjóðarinnar bera sam
eiginlega sitt bezta á borð fyrir
þjóðina, gæti orðið til mikils
gagns fyrir alla aðila. Þá þyrftl
einnig að bjóða hingað sem
flestum erlendum listamönn-
um. Ekki aðeins túlkandi, held-
ur einnig og enn frekar skap-
andi listamönnum, og þelm til
lengri dvalar. Við gætum margt
lært af viðhorfum þeirra til
mála, sem okkur virðast f
fljótu bragði sjálfsagðir hlutir
og óumbreytanlegir. Glöggir
gestir gætu opnað okkur nýjar
leiðir. Ekki aðeins okkur lista-
mönnunum, heldur einnig allri
þjóðinni, og við gætum eflaust
gefið þeim ótal margt I staðinn.
Einangraðir
útkjálkamenn
— Þér finnst þá eins og fleir-
um, að við séum full einangr-
aðir?
— Já, við erum orðnir ein-
angraðir útkjálkamenn. Við
reynum að nálgast heimsmenn-
inguna I gegnum Skandinavíu.
En það er hættulegt, þvl
Sandinavla er aðeins einn út-
kjálkinn til, þar sem allt nýtt
að sunnan er stælt og gleypt
hrátt. Þvl ekki heldur að hafa
beint samband, velja sjálfir og
hafna, I stað þess að láta svo-
kallaða frændur okkar, mata
okkur á því, sem þeim þóknast?
Annars er ég búinn að fá mig
fullan af að gefa holl ráð, og
skipulags og félagsstarfsemi hef
ur étið upp qf mikið af mln-
um dýrmæta tlma. Nú vildi ég
helzt geta varið því sem eftir
er af ævinni, til að semja
músík eingöngu. Það er ekki
seinna vænna.
— Eitthvað viltu samt segja
mér af starfsemi Tónskáldafé-
lagsins? Eru ekki endalaus ný
baráttumál þar á dagskrá?
— Jú, það má segja að starf
Tónskáldafélagsins sé enda-
laus barátta við skilningsleysi.
Það helzta sem nú er á döfinni
á vonandi ekki langt I land, þó
róðurinn hafi hingað til verið
erfiður. Það eru einfaldlega ósk-
ir um að hið opinbera leggi
sama af mörkum til kaupa á
tónverkum, og varið er til lista-
verkakaupa á vegum listasafns
ríkisins. Það fé sem þannig
fengist á hins vegar ekki að
renna beint til „húsholdningt "
viðkomandi tónskálda, heldur
til að kosta afritun og hljóð-
ritun og útbreiðslu verkanna.
Með tímanum gæti sllkt borið
ríkan árangur hvað viðkemur
flutningi íslenzkra verka hér og
þó einkum erlendis, og þá sér
STEF um innheimtu höfundar-
launa. Þetta er að mínu áliti
öruggasta leiðin til að tryggja
tónskáldunum einhvers konar
lífskjör. En það eru ekki líkt þvl
allir sem vilja sjá logikkina I
þessu.
— Og hvað fær þá „hið op-
inbera" fyrir snúð sinn?
— Handritin, sem með tlm-
anum ættu að verða mikil verð-
mæti, og I rauninni ókeypis
kynningu íslenzkrar tónlistar,
sem þrátt fyrir allt er I örum
vexti, og á eftir að verða landi
og þjóð til mikils sóma.
Rætt við Jón Leifs, sem verður 65 óra d morgun