Vísir - 24.07.1964, Qupperneq 9
V I S I R . Föstudagur 24. júlí 1964.
9
jþað fór sem mann uggði á
flokksþingi republikana J
Bandaríkjunum. Barry Goldwat-
er var lyft upp í forsetafram-
boð, honum var lyft af öldu-
faldi óskaplega sterkrar hreyf-
ingar innan flokksins. Allir
helztu forustumenn republikana-
flokksins, sem ráðið höfðu
frjálslyndri stefnu hans nær
óslitið frá því á striðsárunum,
voru andvígir Goldwater, en
þeir fengu við ekkert ráðið,
hreyfingin kom neðan að og
þeir urðu hræddir og hikandi,
þegar hún birtist í öllu veldi
sínu. Þeir Ifktust einna helzt
fólki, sem farið er að verða
roskið og tekur eftir einhverju
einkennilegu tízkufyrirbrigði
unga fólksins, það er eins og
faðirinn, sem hefur megnustu
andúð á bitil-hárklippingu son-
arins, en fær ekkert að gert.
Og hreyfing Goldwaters er
einmitt eins konar tízkufyrir-
brigði. Það eru að vísu ekki
neinir unglingar, sem standa
að baki þessu, heldur hópur
fólks með sérstök viðhorf til
lífsins. Og allt í einu hafa þeir
eignazt spámann á borð við
Ringo Starr eða Billy Graham,
sem tekst með loddarabrögðum
að gera þennan hóp að áhrifa-
valdi í þjóðfélaginu. Þannig hleð
ur þessi afturhaldsdella utan(á
sig og hættan er fólgin í því
að tfzkufyrirbrigðið hrífi of
marga með sér. Það styrkir
hana t. d. mjög þegar slfk á-
trúnaðargoð sem Eisenhower
neyðast til vegna flokkstengsla
að veita henni blessun sína, líkt
og þegar Filippus prins veitti
bítlunum blessun. Verst er að
þetta tízkufyrirbrigði skuli vera
mest á döfinni einmitt á kosn-
ingaári. En takist að bægja
hættunni frá að þessu sinni, má
telja vfst, að bólan væri hjöðn-
uð eftir nokkrar vikur og mest-
ur hlutinn af hinni tryggu hjörð
Goldwaters myndi þá fljótlega
hætta að hugsa um pólitík en
snúa sér aftur að kúrekasjón-
varpi.
'C'n hvað er þá svo hættulegt
við Barry Goldwater. Það
er einkennilegt, að þetta atriði
hefur fremur lítið verið útskýrt
f hinum mörgu heimsblöðum,
sem þó hafa látið í ljós hryggð
sína yfir þeirri smán og ógn,
sem yfir hefur skollið og stað-
hæfa, að Goldwater sé öfgamað-
ur.
Við skulum nú líta á ljósmynd
af þessum hættulega manni. Við
sjáum við fyrsta sjónkast, að
svipur hans er raunverulega ein
kennilega líkur skrumprédikar-
anum Billy Graham. En þetta
er þrátt fyrir allt aðlaðandi og
drengilegur svipur. Að útliti og
öllu látbragði er hann einmitt
ágæt glansauglýsing af stjórn-
málamanninum, sem virðist geta
verið ailra vinur og geislar út
frá honum traustvekjandi post-
ullegum áhrifum. En þessi aug-
lýsing er einmitt kjarni skrums-
ins.
Lítum á stefnuskrá republik-
anaflokksins, sem var samin á
flokksþinginu í San Fransisco
undir handleiðslu Goldwaters.
Hún virðist ekki vera dónaleg.
Þetta er fegursta stefnuskrá.
Það á t. d. að leysa flest heims-
vandamálin og töfraráðið er það
helzt að sýna ekki undanláts-
semi við kommúnista, heldur
sækja á. Það á að brjóta niður
Berlínarmúrinn. Það var vissu-
lega á sfnum tíma óafsakanleg
linkind hjá Kennedy forseta, að
láta nokkurn tíma líðast að
rrann væri reistur. Það á að
vinna styrjöldina í Indó-Kina og
það er einnig vissulega rétt, að
það er ástæðulaust að láta kom
múnista þar rjúfa vopnahlés-
samninga og leyfa þeim að leika
sér við aðtroðaVesturveldunum
um tær. Það á að viðurkenna
útlagastjórn kúbanskra flótta-
manna og aðstoða hana við að
steypa harðstjóranum Castro
frá völdum. Allt eru þetta í
rauninni eðlileg og skynsamleg
stefnumið. Undanlátssemi hef-
ur verið of mikil við kommún-
ista í alþjóðamálum, án þess
að þeir hafi gefið mikið í stað-
inn.
Jgn svo birtast í sömu stefnu-
skrá yfirlýsingar um að
Bandarfkin eigi að hætta eða
draga stórkostlega úr efnahags
og hernaðaraðstoð við önnur
ríki. Slík yfirlýsing getur vart
táknað annað en að Goldwater
vilji slíta öllu eðlilegu samstarfi
við þær ótalmörgu fátæku þjóð
ir, sem eiga í rauninni allt sitt
undir því að mega njóta slíkrar
aðstoðar áfram.
Ef stefnuskráin er skoðuð i
þessu ljósi, sést að við það ger-
breytist innihald hennar í heild.
Andi einhverrar ofbeldishneigð-
ar skín í gegn. Goldwater virð-
ist ekki telja að Bandaríkin
þurfi neitt sérstaklega að leita
samstarfs við aðrar þjóðir. Þeir
geta séð um að leysa þetta
sjálfir, af því að þeir eru öfl-
ugasta heimsveldið. Og jafn-
framt því sem Goldwater þykist
kunna töfraráðin til að leysa
vandræðin, ríkir hjá honum
skilnings og áhugaleysi Amer-
íkumannsins á því hvernig
Barry Goldwater frambjóðandi republikanaflokksifis.
lýðræðisþjóðfélag ófært um að
veita nauðsynlega forustu. Þess-
ar hugmyndir virðist ekki hægt
að finna hjá Goldwater. Hann
stefnir þvert á móti að því að
draga úr ríkisvaldinu. Banda-
mennina með litum kynþátta-
haturs. Goldwater mun vera
sjálfur af Gyðingaættum, svo
að sízt ætti að sitja á honum
að gera það. Þó nálgast viðhorf
hans og sérstaklega viðhorf
Goldwater roðnaði við þessi
ummæli og svaraði, að þau
væru móðgandi, þar sem með
þeim væri dreginn í efa héiðar-
’eiki hans.
Ciðferðislögmál öfgamanna er
að vísu sterkt en með
nokkuð öðrum hætti. Það er
oftast svo sterkt að í gegnum
bað sér hann aldrei annan sann
leika en sína eigin öfgafullu
skoðun. Og siðferðisstyrkur
hans verður helzt fólginn í því
að hann sér ekki og skilur ekki
að það sé neitt athugavert að
beita öllum meðölum til að ná
sínu einsýna markmiði og
brjóta þau siðferðislögmál sem
aðrir hófsamari menn eiga sér
Það er sennilega þetta atriði,
;em menn óttast mest hjá Gold
water og þá ber ekki hvað sízt
á þessum ótta hjá fjarlægum
bandamannaþjóðum. Goldwater
'erður auðvitað ekki að ó-
eyndu sakaður um sömu af-
stöðu og nazistar og komm-
únistar hafa haft, að samningar
séu til þess af svíkja þá þegar
hentugt tækifæri kemur. En
framkoma hans og ummæli
mörg þykir mönnum benda til
að hann sé maður,.sem hagar
æði mikið seglum eftir vindi
Þetta er það fyrst og fremst,
sem Evrópumenn óttast í fari
Goldwaters. Þeir óttast fáfræði
og áhugaleysi Klettafjalla-
mannsins á viðhorfum gömlu
álfunnar. Þeir óttast, að hann
!?T3iV -aníiirtifi Bt fia itr öTöiii
iqBH uööJals Ö8 888<j Bí iafei' ðialrtuí
vandamálin hafa komið og
hvernig hægt sé að forðast að
önnur slík vandamál komi upp
í framtíðinni.
Darry Goldwater er kallaður
öfgamaður, en það er ekki
alltaf svo auðvelt að skilgreina
slík pólitísk hugtök sem öfga-
maður og öfgaflokkur. Sínum
augum lftur hver á silfrið. Það
sem einum finnst eðlilegt, finnst
öðrum fordæmanlegt.
Við sem teljum okkur standa
í stjórnmálaskoðunum á grund-
velli lýðræðislegra hugmynda,
teljum þá yfirleitt öfgamenn,
sem vilja hverfa út af þessum
grundvelli. Auðvitað er mörg
missmíðin á lýðræðislegu stjórn
arfari í ýmsum löndum. Stund-
um geta öll sund virzt lokuð
af sundrungu og stjórnmála-
spillingu. Jafnvel þá teljum við
varasamt að hverfa frá lýðræð-
isstjórninni, því að það er ekki
víst, að við getum þá svo auð-
veldlega komið henni á aftur og
tryggt hin verðmætu mannrétt-
indi, sem verða litils virði undir
einræði. En einmitt þá koma oft
upp raddir um að eina ráðið
sé að taka upp einræðisstjórn,
a. m. k. um stundarsakir.
Að þessu leyti voru nazistar
og kommúnistar ákafir öfga-
menn, jafnvel þó kommúnistar
hyldu eðli sitt í hugtakinu „ein-
ræði öreiganna“. De Gaulle
Frakklandsforseti nálgast þessar
öfgar. Hann taldi hið franska
ríkjamenn virðast ekki þurfa að
óttast að hann komi á fót Gesta
po og fangabúðum eins og
Hitler. Hins vegar nálgast hann
þetta nokkuð í ást sinni á vald-
inu. Það kemur að vísu ekki
mikið fram í stefnu hans í inn
anrikismálum, en er þeim mun
meira áberandi í utanrikisstefnu
hans.
^nnað einkenni öfgamanna er
að þeir þykjast til þess kall
aðir að frelsa heila þjóð eða
jafnvel allan heiminn. Þeir lýsa
hættum og ógnum sem vofa
yfir landslýð með sterkum orð-
um. Það þarf víst varla að
minna á, hvernig nazistar og
kommúnistar ætluðu að frelsa
heiminn og kunnu að mála
grýlur á veggi. Þess sama gæt-
ir talsvert hjá Goldwater. Og
ógnina málar hann mjög svört-
um lit. Hin hræðilega komm-
únistahætta vofir yfir veröld-
inni og ekki sízt hinu heitt-
elskaða föðurlandi. Kommún-
istarnir hafa grafið um sig í
bandarísku stjórnarfari, sam
kvæmt lýsingum hans. Ríkis-
stjórn Lyndon Johnsons er
sóslalistastjórn, segir hann.
Það er nokkru vægara orð en
kommúnismi, en I augum fylg-
ismanna hans þýðir það nærri
nákvæmlega það sama. Með
sllku orðbragði blönduðu skoð-
anakúgun er Goldwater litlu
betri en McCarthy á sinni tlð.
Oft mála öfgamennirnir fjand-
ýmissa fylgismanna hans á
svertingjavandamálinu þetta.
Þeir hafa mikla tilhneigingu til
að líta á óróa og framsókn
svertingja í Bandaríkjunum sem
kommúnisma.
^JMl þess að ná að sameina þjóð
sína grípa slíkir öfgamenn
oft til þjóðernislegrar múgsefj-
unar. Þeir vita glöggt, hvaða
þjóðlegar erfðir snerta dýpstu
persónulegar tilfinningar. Auð-
vitað þekkja allir góðir stjórn-
málamenn þetta, ef þeir skilja
og eru I snertingu við líf þjóð-
arinnar. En ef þeir vinna I anda
lýðræðisins, skilja þeir um leið.
að margan slíkan helgidóm,
sem snertir tilfinningarnar ber
ekki að notfæra sér I pólitískri
baráttu. Öfgamaðurinn hefur
hins vegar engar vöflur á því.
Samtímis þykist hann oft
vera mjög siðferðilega sterkur
á svellinum. Hann gengur sífellt
með á vörunum orð sem eiga að
sýna hreinskilni og siðferðislega
fordóma. Og aldrei bregzt hann
reiðari við en einmitt þegar
hann er sakaður um óheiðar-
leika. Þetta virðist sérstaklega
eiga við um Barry Goldwater.
Eitt atvik gerðist athyglisvert á
flokksþingi republikana. Einn
þingfulltrúi lét þar I ljós skilj-
anlegan ótta við að Goldwater
myndi sem forseti ekki fram-
fylgja réttilega hinni nýju kyn-
þáttalöggjöf, sem hann hafði
greitt atkvæði gegn á þingi.
sé maður, sem ekki sé fullkom-
lega hægt að treysta.
I^n allt er nú auðvitað undir
því komið, hvort Goldwater
verður kosinn forseti eða ekki.
Mistakist honum mun bólan
verða fljót að hjaðna. En menn
ægir við þeirri tilhugsun, að
svo geti farið að hann verði
kosinn forseti.
Það er þá heldur uggvekj-
andi, hve sterk hreyfing stend-
ur að baki honum, sem hefur
aukizt svo stórlega fylgi, að
menn líkja henni við hinar öfl-
ugu fjöldahreyfingar, sem
komu t.d. Hitler og Mussolini
til valda. Flæðir þetta ekki vfir
og færir allt I kaf?
|7kki er þó öll nótt úti enn
og því er ómaksins vert,
að rifja upp hvernig öfga-
hreyfingar nazista og fasista og
jafnvel kommúnista komust til
valda á sínum tíma. Gegn þess-
um öfgum var aldrei til ein
samhent mótstaða. Þar var alls
staðar margbrotin og marg-
klofin flokkaskipun, margir lýð-
ræðislegir borgaraflokkar og
flokksbrot sem börðust misk-
unnarlaust um völdin innbyrðis.
Þessu fylgdi og stjórnleysi og
vandræðaástand. Slíkt öng-
þveiti fyrirfinnst ekki I Banda-
ríkjunum I dag, þó nokkur
hætta kunni að stafa frá kyn-
þáttaólgunni, hún gæti valdið
algerri ringlureið, ef t.d. upp-
reisnarástandið I Harlem breidd
ist út.
Það mætti ætla að Johnson
forseta takist að sameina hin
lýðræðislegu og frjálslyndu öfl
gegn hættulegustu atlögu sem
öfgaöflin I Bandaríkjunum hafa
gert gegn hinu bandariska lýð-
ræðisþjóðfélagi.
Þorsteinn Thorarensen.