Vísir - 06.08.1964, Qupperneq 9

9
VlSIR . Fimmtudagur 6. ágúst 1964.
J^andnám lífsins í Surtsey er beillandi náttúrufræðilegt við-
fangsefni. Þar gefst einstætt tækifæri til þess að kanna
hvemig gróðurinn og dýralíf hefir borizt til nýrra landa, er
þau risu úr sæ. Gefa þessar rannsóknir vísbendingu um það,
hvemig jurtir og dýr hafa borizt til lslánds í upphafi vega
og auka þannig skilning á náttúmsögu okkar eigin lands.
Dr. Sturla Friðriksson hefir rannsakað aðflutning iífvera til
Surtseyjar og ritar grein um efnið í síðasta hefti Náttúmfræð-
ingsins. Birtist greinin hér, með leyfi höfundar.
lengdin frá Surtsey að megin-
landinu er yfir 30 km.
Gróður Vestmannaeyja er að
mörgu leyti sérstæður og frá-
brugðinn gróðri meginlandsins
og jafnframt er gróður ein-
stakra eyja misjafn. Vegna
hinna mismunandi vaxtarstaða
ætti að vera unnt að ákveða
hver sé hin skemmsta vega-
lengd, sem einstakar tegundir
hafa þurft að flytjast um, til
þess að berast til Surtseyjar.
Enda þótt mestar Ifkur séu
fyrir þvf, að lffverur berist til
eyjarinnar frá öðrum svæðum
hér á landi, getur þó verið um
beinan flutning fiá Evrópu að
ræða. Vegna þessa möguleika
þótti meðal annars æskilegt að
hefja athuganir á eynni strax á
þessu vori.
Surtsey er nú syðsti hluti
landsins, og mætti ætla, að þar
hefðu vorfuglar fyrst viðkomu
eftir flugið yfir úthafið. Kann
að vera, að einhver aðflutning-
ur sé með þessum fuglum. Er
ef til vill einmitt á Surtsey
unnt að sýna fram á þátt fugla
f aðflutningi tegunda milli
landa, með því að rannsaka farr
■tTin nýja eyja, Surtsey, er nú
orðin yfir 1 ferkm. að flat-
armáli og er þar landslag með
ýmsu svipmóti, fjöllum, hrauni,
söndum og fjörukambi. Fyrir-
sjáanlegt þótti, að líf myndi
hefja innrás sína á eyna og
stofna þar til varanlegs land-
náms. Skapaðist því einstök að-
staða, til þess að kynnast því,
hvemig landnámi þessa lffs væri
háttað.
L^ndnám lffs á Surtsey má
að nokkru leyti bera saman við
iandnám lífs á Krakatoa í Áust-
ur-Indíum. Gosið 1883 gjör-
eyddi þar öllu Iffi, dýrum og
jurtum. Náttúrufræðingur, sem
rannsakaði eyna 9 mánuðum
seinna, fann þar aðeins eina
könguló, sem hafði sennilega
borizt þangað á vefjarþræði.
Fjaijægðin til Iands, sem var
ósnortið af eyðingu eldgossins,
var um 40 km, en í 20 km
fjarlægð var önnur eyja, og
þar hafði öskufall einnig eytt
öllu lífl.' Þremur árum eftir að
gosið hófst, skoðaði höllenzkur
Lóuþræll 2 fuglar
Tjaldur 7 fuglar
Rita margir fuglar
Snjótittlingur 1 fugl
Miðsvæðis á sandinum voru
tvær dauðar ritur, og skammt
þar frá var eina skordýrið, sem
fan -t á eynni. Það var ein
fluga á flögri, sem var hand-
sömuð f háf og tekin til grein-
ingar. Ákvarðaði Geir Gfgja,
skordýrafræðingur síðar, að um
rykmý (Culex sp.) væri að
ræða.
Búizt var við, að einhverjar
æðri,. plöntur kynnu að hafa
borizt til seyjarinnar af sjó. I
Bakteriuveiðar á Surtsey.
ur. Nokkru frá var lifandi
stöngulendi af burnirót (Sedum
rosea).
Það hefði mátt ætla. að mos-
ar og skófir yrðu meðal fyrstu
landnemanna, en þeirra gætti
þó ekki.
Til þess að reyna að komast
að því, hvaða gró eða lægri
verur væru einkum á sveimi
yfir eynni, voru settar upp
petrískálar og var þeim komið
fyrir á stöngum í 50 cm hæð
frá jörðu, annars vegar á eið-
inu við lónið og hinst vegar á
norðanverðum sandinum. Voru
skálarnar 4 á hvorum stað, ein
mgð mygluæti, ein méð venju-
legu bakteríuæti, ein með
borizt eftir öðrum leiðum að
ísöld lokinni.
Að ýmsu leyti getur rann-
sókn á landnámi lífs á Surtsey
varpað nýju ljósi yfir þetta
vafamál. Surtsey er smámynd
af ördauða landi í norðanverðu
Atlantshafi, eins konar nátt-
úrugerð rannsóknarstöð. Þar
ætti að vera unnt að fylgjast
með flutningi lífverá eftir ýms-
um leiðum um og yfir Atlants-
ála.
Fundur framangreindra lff-
vera sýnir það, hve fljótt fugl-
ar, plöntur og flugur hafa getað
borizt til eyðistaðar án þess að
um flutning eftir landi sé að
Um aðflutning lífvera til
grasafræðmgur eyna og fann
þar margar strandjurtir riiður
við flæðarmál, en innar á eynni
uxu grös og burknar. Tíu árum
seinna var eyjan alþakin gróðri,
lauftrjám, pálmum, sykurreyr,
orkfdeum o.fl. Óvíða annars
staðar hefur verið unnt að fylgi
ast með landnámi Iffs á ör-
dauða eylendi.
Nýsköpun Surtseyjar ei því
svo einstakt náttúrufyrirbrigði,
að hér er um alþjóðlegt áhuga-
mál að ræða. Þótti því nauð-
synlegt, að kanna landnám lffs-
ins á eynni frá upphafi, en líf
getur ýmist flutzt með eigin
afli eða borizt af öðrum ástæð-
um til eyjarinnar. Þannig mun
maðurinn sennilega óhjákvæmi-
lega verða valdur að einhverj-
um aðflutningi, þótt æskilegt
væri, að þau áhrif væru tak-
mörkuð af ýtrasta megni.
Fuglar komast til eyjarinnar
af eigin rammleik og einnig
hugsanlega sum fljúgandi skor-
dýr. Aðflutningur lífvera, sem
ekki geta flutzt með eigin afli,
getur verið með fuglum, með
loftstraumum eða af sjó.
Eðlilegt er að álíta að flutn-
ingur þess lífs komi ti! eyjar-
innar fyrst og fremst frá fs-
landi, og þá cinna helzt frá
Vestmannaeyjum. Er Geirfugla-
sker næst Surtsey i um 5.5 km
fjarlægð. Þar er hins vegar
mjög titið um æðri jurtir.
Heimaey er aftur á móti gróð-
ursæl og e; i rúmlega 20 km
fjarlægð frá Surtsey Vega-
fugla eða úrgang þeirra áður
en þeir hafa komizt í snertingu
-við hérlendar lffverur. Þegar frá
líður munu fuglar efalaust einn-
ig bera lífverur frá íslandi til
eyjarinnar.
Sviflétt skordýr, gró og fræ
geta borizt til eyjarinnar með
loftstraumum, og er jafnvel
unnt að geta sér til um, hvaðan
þessar lífverur hafa borizt, með
þvf að fylgjast með veðurkort-
um og kanna ríkjandi vindátt.
Alls konar reki berst að
ströndum eyjarinnar og fylgja
honum smærri dýr og iurtir eða
Eftir Dr.
jurtahlutar, sem efalaust geta
hafið landnám á eynni.
Skal nú skýrt frá fyrstu at-
hugunum, sem gerðar voru á
landlífverum á Surtsey.
FYRSTL
ATHUGANIR.
Hinn 1. desember 1963 sáust
mávar sitja á eynni rnilli gos-
hrinanna, en það var 16 dögum
eftir að hún reis úr Sjó.
Hinn 16. apríl sást hópur af
skógarþröstum á vestanverðri
eynni.
Fimmtudaginn 14. maí voru
gerðar athuganir á þvf, hvaða
landlífverur hefðu borizt til
eyjarinnar. Af fuglunr sáust;
því augnamiði var gengið á
fjörur og rekinn kannaður.
Mestur var rekinn norðanvert á
eynni á sandinum vestan frá
lóninu að hra: ijaðrinum, en
lítill reki fannst austan við lón-
ið. 1 rekanum voru mest sprek,
kefli, fjalir og hlut'ir af veiðar-
færum, flöskur og dósir, en auk
þess nokkrar slitrur úr blöðru-
þangi og grænþörungum. Vik-
urhrannir höfðu borizt upp í
fjöruborðið á stöku stað og
með þessum vikri hafði einnig
rekið dreif af strábútum, sem
voru mest megnis brot af mel-
stöngum (Elymus arenarius) og
hrossanál (Juncus balticus). I
þessari dreif fundust 7 fræ af
þremur plöntutegundum:
Melur (Elymus arenarius) 5
fræ.
Hvönn (Angelica archangel-
ica, sennilega var. litoralis)
1 fræ.
Fjörukál (Cakile edentula) 1
fræ.
Á einum stað í flæðarmálinu
hafði skolað upp einni lifandi
iurt með rót og grænum blöð-
um, sem reyndist vera baldujrs-
brá (Matricaria maritima). Ekki
hafði þessi plant- þó fest ræt-
blóðagar og ein með fjórum
glycerínbornum þekjuglerjum.
til þess að höndla væntanleg
gró. Skálarnar stóðu opnar i
5—7 klukkutíma. í þær settist
engin mygla og á sandinum
settist engin baktería á venju-
legt æti, en 11 kólonfur af 4
tegundum á blóðagar. Á eiðinu
voru skálarnar undir stöðugu
niðurstreymi og öskufalli og á
þe'im voru 10 kóloníur af sömu
bakteríutegund á venjulegu
bakteríuæti og 26 kóloníur
fjögurra bakteríutegunda á
blóðagar.
Enda þótt rannsókn á tilkomu
lifs á Surtsey hafi fyrst og
fremst almennt gildi og veiti
fróðleik um hvernig og í hvaða
röð lífverur berast til eyðieyj-
ar og hefja þar landnám, get-
ur rannsókn á tilkomu Iffs á
Surtsey haft sérstakt gildi fyr-
ir þekkingu okkar á aðflutningi
jurta og dýra til Islands.
Nokkuð er umdeilt meðal
náttúrufræðinga, hvort þurr-
lendisjurtir og dýr hafi að
mestu leyti borizt til íslands
eftir landbrú, sem tengdi eyj-
una við meginlandið fyrir sið-
asta fsaldarskeið, eða hvort
gróður og dýralíf hafi aðallega
Sturlu Frlðrlksson
ræða. Plöntuhlutar þeir, sem
fundust, voru að vísu allir af
strandjurtum, en ekki er ó-
sennilegt, að lægri sem æðri
plöntur muni einnig geta borizt
þangað.
Þær jurtir og jurtahlutar, sem
nú þegar hafa fundizt á Surtseý
vaxa í Vestmannaeyjum og
hafa þvf borizt á sjó um 5 til
20 km langan veg. Fjarlægð
þessi er að vfsu svo lftil borið
saman við vegalengd milli ís-
lands og meginlandsins, að ekki
verður unnt að draga af þvf
ne'inar stórvægilegar ályktanir
um möguleika á flutningi
plantna milli fjarlægra staða.
Hins vegar er þetta óræktur
vottur þess, að strandjurtir
geta borizt lifandi í sjó, bæði
sem fræ og heilar plöntur um
skemmri veg. Berizt hins vegar
jurtir til Surtseyjar, sem ekki
finnast í Vestmánnaeyjum, fer
málið ” h^rfa öðruvfsi við. Er
því fróðlegt að fylgjast áfram
með Iandnámi lffsins á Surtsey.
☆
y