Vísir - 03.02.1965, Síða 7

VISIR . Miðvikudagur 3. febrúar 1965.
7
Fimm dægur inni í
hrossskrokk
Kunn er þjóðsagan af Hóla-
mönnum sem héldu 18 saman
suSur yfir Holtavörðuheiði á
leið 1 verstöðvar á Suðumesj-
mn. AlHr urðu þeir úti á heið-
hmi nema tveir. Annar þeirra
var fyrirliðinn sem Arj hét.
Hann komst suður af heiðinni
og niður að Sveinatungu,
reiddist þar v'ið bónda og ætlaði
að berja hann, en handleggur-
inn var þá svo gaddfrosinn, að
hann hrðkk í sundur. Hinn, sem
af feomst, var óhamaður ung-
lingspiltur. Hann greip til þess
ráðs að slátra reiðhesti sfnum,
risti hann á kvið og ruddi inn-
EFTIR
þorstein
IÓSEPSSON
yflunum út, en sfereið sjálfur
inn í hrossskrokkinn. Þar hafð-
ist hann Við í ftmm dægur unz
hríðinni létti og komst þá til
mannabyggða.
Fauk í tvennt
önnur þjóðsaga er til um
Vellygna-Bjarna sem bendir til
vetrarharkna á Holtavörðuheiði.
Bjarni var á leið yfir heiðina í
þvílíkum gaddi að hann vissi
slíks engin dæmi áður. Reið
hann jarpri hryssu og teymdi
bleikan hest. En Bleikur fraus
eða fauk sundur á leiðinni og
datt f tvennt. Þegar Bjarni fór
að svipast um eftir klárnum sá
hann að hann teymdi aðeins
hausinn. Og hvassviðrið var
svo mikið í ferðinni að Bjarni
fauk af baki, en náði haldi á
merartaglinu og dinglaði þar
eins og strá fyrir vindi f þrjú
dægur samfleytt.
Kæfði dóttur sína
í læk
Nær allar sagnir um atburði,
sem gerzt hafa á Holtavörðu-
heiði, eru á einn eða annan
hátt samtvinnaðar slarkferðum
í vetrarveðrum og ófærð. Þó er
ein saga, sem færð hefur verið
inn f íslenzkar dómabækur á
18. öld, annars eðlis. Er hún
um mann, Jón Jónsson að
nafni, sem ýmist var kallaður
Jón Ástuson eða Kjörseyrar-
Jón. Hann hafði um vorið eða
sumarið 1750 farið með 8 ára
gamalli dóttur sinni, Guðrúnu,
að nafni upp á Holtavörðuheiði
til grasa. Jón kom einn niður
af heiðinni og þótti það ekki
með felldu. Einhver taldi sig
um sama leyti hafa séð svip
dóttur Jóns og hafði hún þá
verið skorin á háls. Gaus upp
sterkur orðrómur um að Jón
myndi hafa fyrirfarið dóttur
sinni f þessari heiðarferð og
þegar hann skynjað; að 1 ó-
efni var komið, flýði hann
heimabyggð sína Snæfellsnes,
og fór um skeið huldu höfði.
Var lýst eftir Jóni, enda þótti
flótti hans staðfesta gruninn.
Jón fannst árið eftir vestur í
ísafjarðarsýslu, var handtekinn
og fluttur til sýslumanns Snæ-
fellinga, Guðmundar Sigurðs
sonar á Inggjaldshóli. Við rétt-
arhöld þótti sannast að Jón
haf; drekkt dóttur sínni í læk
á norðanverðri Holtavörðuheiði
og dysjað sfðan. En þar sem
atburður þessi hafði skeð inn-
an marka Strandasýslu þótti
rétt að yfirvald þeirra sýslu
fjallaði um málið og dæmdi í
því.
Einar Magnússon var í þann
tíð sýslumaður Strandamanna
og kvað hann upp dóm f máli
Kjörseyrar-Jóns. Dómurinn var
ómildur, sem títt var á þeim ár-
um. Skyldi hægri hönd Jóns
afhöggvin, hann skyldi klipinn
fjórum sinnum með glóandi
töngum og að því búnu háls-
höggvinn. Árið 1752 var Jón
flnttnr í fjötrum til alþingis og
þar réttaður, en höfuð hans og
hðnd fest upp á stöng.
Fraus í hel
Laugardaginn fyrstan í góu
veturinn 1827 lögðu margir
norðlenzkir vermenn sem voru
á suðurleið upp á Holtavörðu-
heiði úr Hrútafirði. Þegar þeir
voru komnir nokkuð suður á
heiðina brast á stórhríð með
ofankafaldi, hvassviðri og
hðrkufrosti. Menn treystust
ekki til að halda ferðinni áfram
og grófu sig þess vegna f fönn
um nóttina. Daginn eftir kom-
ust þeir við illan leik og þrek-
aðir mjög til byggða, nema
einn þeirra, sem fraus í hel um
nóttina.
Holtavörðuheiði
vörðuð
Þetta atvik hefur e. t. v. átt
hvað drýgstan þáttinn í því að
fáum árum síðar, eða um eða
rétt eftir 1830 var ráðist í, að
• •
Onnur grein
frumkvæði Bjarna amtmanns
Thorarensens og fjallvegafé-
lagsins að varða Holtavörðu-
heiði. Voru hlaðnar á 2. hundr-
að vörður yfir heiðina til
glöggvunar fyrir ferðamenn,
ekki sízt í slæmu skyggni, þok-
um og byljum. Jafnframt var
ráðist f að byggja topphlaðið
sæluhús úr torfj og grjóti f
Fornahvammi’. Er það fyrsta
byggingin sem þar rfs af grunni
og bær ekk'i byggður þar fyrr
en löngu síðar. Sæluhús var
hins vegar ekki byggt uppi á
háheiðinni fyrr en um eða
eftir aldamótin 1900. Og þegar
síminn var lagður yfir heiðina
á fyrsta tug aldarinnar, vank-
aðjst hagur ferðamanna mjög.
Var úr því tiltölulega auðvelt
að fylgja sfmalínunni þótt hríð
væri svört, og loks unnt að
leita skjóls og gistingar f sælu-
húsinu á heiðinni ef menn
treystust einhverra ástæðna
vegna ekki að halda ferðinni
áfram.
Þrátt fyrir þetta lentu ferða-
langar aftur og aftur í hrakn-
ingum yfir Holtávörðuheiði,, en
furðu oft komust þeir við illan
leik til byggða án þess að slys
eða manntjón hlytíst af.
Eftir að reglubundnar póst-
ferðir voru ákveðnar yfir Holta-
vörðuheiði mæddi það mjög á
póstinum að sjá fólki farborða
yfir hana fólki sem leitað hafði
ásjár hans um samfylgd. Fólk
treysti póstunum öðrum mönn-
um betur. Venjulega voru þetta
hörkuduglegir menn, kunnir
leiðinni og öllum kennileitum
og þaulvanir ferðalögum, oft við
hin erfiðustu skilyrði. Þessu
var sjaldnast neitað af pósts-
ins hálfu, enda þótt hann gerði
sér grein fyrir þeirri ábyrgð
sem hann tókst á hendur og
vitandi vits að honum myndi
um kennt ef illa færi.
Gunnar Eyfirðinga-
póstur og borgfirzka
stúlkan
Ein þjóðsaga segir þó frá
undantekningu frá þessari
venju. Hún segir frá pósti þeim,
sem Gunnar hét og kallaður var
Eyfirðingapóstur. Hann var
allra manna óbónþægastur um
samfylgd, enda svo fótfrár og
léttur til göngu að hann taldi
alla tefja sig, sem ætluðu
að fylgja honum eftir.
Eitt sinn sem oftar var Gunn-
ar Eyfirðingapóstur á suðurleið
og fótgangandi eins og venja
hans var í vetrarferðum. Hann
gist'i að Melum í Hrútafirðj og
ætlaði daginn eftir suður yfir
heiði. Samnátta Gunnari á Mel-
um var stúlka úr Borgarfirði,
sem einnig ætlaði daginn eftir
yfir Holtavörðuheiði og bað um
að mega slást í fylgd með hon-
um. Gunnar þvertók fyrir það,
kvaðst þurfa að hraða för sinni
Eramh. á bis. 4

Holtavörðuheiði. í baksýn Tröljakirkja, en hana ber hæst þeirra hæða eða fjalla, sem eru
í námunda við heiðina, um 1000 m. yfir sjó.
A H0L TA VÖRDUHCIÐI