Vísir - 25.06.1965, Blaðsíða 7

V í S IR . Föstudagur 25. júní 1965.
7
VONIN
UM SÆTTIR
AUSTURS
OG VESTURS
Mikil breyting hefur orðið frá lögreglueinræði Stalins.
ví verður ekki neitað, að
töluverðar breytingar hafa
orðið á síðustu árum innan
hins kommúníska veldis í Aust
ur Evrópu. Við þurfum ekki
annað en að bera það saman
við ástandið fyrir rúmum 15
árum, þegar Atlantshafsbanda
lagið var stofnað 1949. Þá var
framferði hins rússneska vald
hafa bæði heima fyrir
og út á við í alþjóðamálum
þannig, að það vakti alheims
geig. Sannar lýsingar af að-
förum þeirra í leppríkjunum
voru líkastar hryllingsskáldsög
um. Mannslífið var einskis
virði í þessum löndum. Fólk
sem hafði unnið sér það eitt
til óhelgi að taka ekki virkan
þátt i dýrðarlofsöngnum og
fleðuhættinum fyrir harðstjór-
anum, var unnvörpum tekið,
varpað í fangelsi og pyndað þar
Þannig var ástandið í raun
og sann, þrátt fyrir það þó
að vissir hópar manna afneit-
uðu fréttum af þessu og köll-
uðu það áróðurslygar.
Auðvitað var svona hörm-
ungarástand algerlegt á þessari
upplýsingarinnar öld. Að vísu
var eins og menn væru hálft
í hvoru orðnir ónæmir fyrir
þessum ósköpum, það væri
ekki annað en að sætta sig við
að hálfur heimurinn yrði á-
fram undir harðstjórnar
hendi. Georg Orwell skrif-
aði sína bók „1984“, þar sem
hann sýndi fram á í vísinda-
legri skáldsögu, hvernig ein-
ræðisríkið gæti þróazt með
fullkomnum tækninnar Qg
breytt mannfólkinu í vélar,
sem létu valdhafana hugsa fyr
ir sig.
En þó hlaut þetta ástand að
vekja upp sterk og ákveðin
andsvör. Hvar sem drepsótt
geisar hlýtur að verða gripið
til ákveðinna gagnaðgerða. Ég
gæti sannað það með tölum, að
veldi Stalins var verra en nokk
ur drepsótt, fleiri líflát heldur
en manndauðar í pestum.
Og við skulum þá fyrst víkja
að því, að alveg eins og far-
sóttir berast út, var útlit fyrir
að veldi kommúnismans væri
að breiðast út. Það má iieita
að öll Vestur Evrópa hafi þá
legið sóttvarnarlaus gegn þessu
fári. Stofnun Atlantshafsbanda
lagsins var eðlileg afleiðing af
þessu. Er nú eigi hægt að ef
ast um það lengur, að þær að-
gerðir hafa borið hinn bezta
árangur. Eftir að bandalagið
komst á hefur engin breyting
eða tilfærsla orðið í Evrópu
til útbreiðslu á veldi kommúnis
mans og Vestur Evrópa hefur
fengið frið og öryggi til að
framkvæma sína stórfelldu
endurlausn.
Að sjálfsögðu vakti harð-
stjórnin einnig mjög ákveðin
andsvör í sjálfum kommúnista
ríkjunum. Þær þjóðir sem
bjuggu við þessi ósköp fylltust
hatrammri andúð á lögreglu-
eipræði. Ég held að það sé
enginn vafi á því að sú and-
úð er undir niðri ákaflega sterk
í þessum ríkjum. Meðan harð-
stjómin var sem mest, þorði
fólkið ekki að hreýfa sig. Það
lá eins og f helju. Hér gilti
það sama og í Þýzkalandi á
dögum Hitlers. Margir áfellast
þessar einræðisþjóðir fyrir það
að rísa ekki upp gegn kúgurun
um, en mér virðist það sann-
gjarnt, með þeim vísindalegu
kúgunaraðferðum sem fundnar
hafa verið upp á þessari öld
virðist vera mögulegt að binda
allt þjóðlíf í viðjar og allar
samgöngur og fjarskipti ásamt
áróðursmeðulum orðið svo full
komið að harðstjórar geta með
í skjótum hætti bælt niður hvers
kyns mótspymu. Og sjálfur
Stalín var slík persóna, orðinn
goðmagnaður eftir forystu á
styrjaldar og hetjutíð en lá jafn
framt sem mara á þjóð sinni,
eins og ófreskja sem menn
titruðu fyrir f óumræðilegri
skelfingu.
En ekki leið á löngu frá því
Stalín féll frá, áður en hatrið
á lögreglueinræðinu fékk útrás,
fyrst með mótmælaaðgerðum
og uppreisnartilraunum í Aust
ur Þýzkalandi í júnf 1953 og
síðan með uppreisnunum í Pól
landi og Ungverjalandi haust-
ið 1956. Það eftirminnilegasta
úr þessum atburðum var ein-
mitt hvernig hatrið gegn hinni
pólitfsku ofsóknarlögreglu
brauzt fram alveg hamslaust.
Mun það t. d. seint gleymast
hvernig múgurinn f Búdapest
réðist á hina svokölluðu Avóa
og gaf hefndarþorsta sfnum út
rás.
Það er einmitt þetta hatur á
Iögregluríkinu sem hefur verið
sterkasta aflið bak við þær
breytingar sem orðið hafa f
veldi kommúnismans á síðustu
árum. Þetta afl knúði Krúsjeff
til að fordæma Stalín og
nokkru síðar gerðust þeir stór
viðburðir, að megnið af hinum
hræðilegu nauðungarfangabúð-
um var leyst upp og var þá
sennilega nokkrum milljónum
manna veitt frelsi. Lausn þeirra
og samruni við almennt þjóð-
líf hafði svo enn frekari áhrif
og mátti segja að stormsveip-
ar frelsisins færu um landið. Á
öldutoppnum komu fram ný
sönn þjóðskáld, eins og hinn
ungi maður Yevtúshenko, sem
hefur túlkað þetta hatur á lög
regluríkinu ákaflega sterkt í
kvæðum sínum.
Kosygins.
Það var slík þrumuraust sem
fór um landið, að valdhafarnir
fóru að verða uggandi um það,
að öll þessi púðurtunna ætlaði
að springa f loft upp og alls-
herjarbylting að brjótast út.
Meðan þessi uppreisn beindist
gegn því lögreglueinræði, sem
Stalfn hafði viðhaldið treysti
Krúsjeff sér til að fylgjast með
henni og komast í fararbrodd
þeirrar mótmælahreyfingar. En
í mótmælunum leyndist einnig
uppreisnarhugur gegn öllu
valdi, gegn sósíalisma og öllu
kerfi ríkisins. Móti þessari
hreyfingu varð hann að snúast,
ef allt ríkisvald átti ekki að
bresta. Þegar honum hafði tek
izt að festa sig í valdasessi
herti hann þvf aftur tökin, að
vísu ekki með beinum lög-
regluofsóknum, heldur með ým
iskonar óbeinum þvingunarráð
stöfunum.
Þrátt fyrir þessa miklu þró-
un, er enn fjarri þvf, að raun-
verulegt 'ýðræðisfyrirkomulag
sé á komið í kommúnistaríkjun
um. Pólitísk kúgun viðgengst
þar enn og stofn pólitískrar
lögreglu er þar enn fyrir hendi
og hótanir um beitingu hennar
kunna að hafa enn veruleg á-
hrif f innbyrðis valdabaráttu
hinna æðstu manna.
En breytingin f Sovétrfkjun-
um er samt svo mikil, að það
er eðlilegt, að sú spurning
vakni, hvort sama þörfin og
áður sé fyrir samtök Atlants-
hafsbandalagsins. Mikilsmetnir
stjórnmálasérfræðingar hafa
sett fram þær kenningar, að
éins og nú sé komið, sé Atlants
hafsbandalagið fremur til traf-
ala fyrir því sættir og sam-
vinna takist milli þjóðanna f
Vestur og Austur Evrópu.
Benda þeir m. a. á það að
kommúnisku leppríkin ráði sér
nú miklu meira sjálf en áður,
þau hafi meira að segja leyft
sér að hafna þátttöku í því
viðskiptabandalagi og efnahags
samræmingu sem Rússar ætl-
uðu að efna til. í stað þess
beinist nú allur hugur þeirra
að sem nánustum tengslum við
Vestur Evrópu. Það eina sem
virðist standa í veginum fyrir
þessu sé Atlantshafsbandalagið,
sem Austur Evrópuþjóðirnar
geti litið á sem hernaðarbanda
lag er beinist gegn þeim. Ef það
væri leyst upp yrðu samskipt
in við þessi lönd miklu frjáls-
legri og þá yrði um leið rutt
steinum úr vegi fyrir sam-
komulagi og samstarfi við
Rússa.
Þetta mál kom m. a. til um
ræðu á fundi þeim sem Sam-
tök um vestræna samvinnu og.
Varðberg héldu til að rabba
við Brosio framkvæmdastjóra
Atlantshafsbandalagsins. Þar
varaði hann mjög við því að
taka slfka stefnu. ' Röksemdir
hans voru mjög einfaldar og
skiljanlegar. Hann hélt því
fram, að breytingarnar f komm
únistaríkjunum hefðu einmitt
orðið að miklum mun fyrir til
vist Atlantshafsbandalagsins.
Þegar Rússar hefðu mætt hin
um sameinaða styrk vestrænna
þjóða, hefðj árásarhyggja
þeirra lyppazt niður. Það gæti
verið mjög hættulegt að fleygja
frá sér þessu varnartæki, enn
væri tvísýnt um það hvemig
málin myndu þróast í Sovét-
ríkjunum og betra að vera enn
um skeið við öllu búinn.
En það sem mér virtist merk
ast af orðum Brosios var að
ráða mátti hjá honum, að hann
byggist við að á næsta áratug
eða svo myndu lfkurnar fara
vaxandi fyrir því að allsherjar-
samkomulag tæk’ist við Rússa.
Þetta væri nú ein bjartasta von
mannkynsins og mætti ekkert
tækifæri láta ónotað til að
koma á slíkum friði, yfirvinna
kalda stríðið. En slíka samn-
inga sagði hann að væri ekki
hægt að gera með öðrum hætti
en með gagnkvæmri virðingu
og skilningi aðilanna. Eins og
Atlantshafsbandalagið hefði
gegnt mikilvægu hlutverki að
vernda öryggi Vestur-Evrópu,
ættl það nú að gegna miklu
hlutverki til að vinna að þessu
samkomulagi.
Mér finnst þessar skoðanir
Brosio framkvæmdastjóra mjög
þekkilegar og vænlegar. Það er
varasamt að sinni að veikja At
lantshafsbandalagið, slíkt myndi
aðeins veikja samningsaðstöðu
vestrænna þjóða í því mikil-
væga samkomulag’i sem við
vonumst allir eftir. Hitt er svo
annað mál, að skipulagsbreyt-
ingar á NATO eru sjálfsagðar
og eðlilegar árið 1969, þegar
endurskoða á Atlantshafssamn-
inginn og þær þurfa að miða
að því að Evrópumenn beri
meira vanda bandalagsins en
verið hefur.
Ég held, að sáttfýsi kommún-
istaríkjanna ftukvst stórlega á
næstu árum crg figgja þar til
grundvallar fyrst og fremst við
skiptalegar og efnahagslegar
ástæður. Mér virðist að þegar
við lítum yfir þróun mála í
Sovétríkjunum frá stríðslokum
þá höfum við þar ákaflega
glöggt dæmi um það, að þróun
efnahagsmálanna verður á end
anum sá ævarandi Akkillesar-
hæll, sem einræðisskipul. fell
ur á. Þess vegna rísa nú upp
Lieber manns-kenningar í Rúss
landi, þar sem viðurkennt er,
þar sem mistök áætlunarbú-
Framhald á bls. 13.