Vísir - 21.07.1965, Blaðsíða 9

V 1 S I R . Miðvikudagur 21. júlí 1965.

Steinasöfnunin er
ur laðað mig út í náttúruna
„Sumir veiða lax, aðrir hafa
ánægju af því að athuga fugla-
lífið, og einstaka safna steinum
og ég er í þeim hópi,“ segir
Birgir Kjaran, sem nú mun eiga
eitt fjölbreyttasta safn ís-
lenzkra steina hér á landi. „Að
mínum dómi er það þó ekki að-
alatriðið hvaða erindi maður á
út í náttúruna, heldur að menn
eigi eitthvert erindi, sem lokar
þá og laðar úr hávaða og eril
borgarinnar upp í fjöll og ó-
byggðir".
Við stöndum frammi fyrir
allstórum skáp í stigaganginum
heima hjá Birgi — þeim fjórða
eða fimmta, sem hann hefur
sýnt mér inn i. I skápum þess-
um eru allar hillur hlaðnar
steinum af ýmsum stærðum, lit
og lögun og sumir þeirra einkar
fallegir — ekki hvað sízt þeir,
sem Birgir hefur látið slípa,
svo að litir þeirra og sérkenni
njóta sín enn betur. Þó þykir
mér hvað merkilegast að skoða
í þennan skáp, því að þar
geymir Birgir steingervinga,
sem hann hefur fundið víðsveg-
ar á landinu; steinrunnar viðar-
tegundir, sem hér hafa vaxið
fyrir hundruð þúsund árum,
steina með greinilegum mynd-
um af blöðum trjáa, sem féllu
af grein fyrir kannski milljón
árum, þegar líkur benda til að
loftslag og veðurfar hafi verið
svipað hér og nú er suður í Pó-
dalnum.
— Hvað er langt síðan að þú
hófst steinasöfnun?
— Það er langt síðan að ég
byrjaði að tfna upp steina sem
urðu á leið minni, en um eigin-
lega söfnun hefur ekki verið
að ræða nema síðustu tíu árin.
Hún byggðist mikið á því að
ég eignaðist bíl, og fór þá að
ferðast um landið ásamt fjöl-
skyldu minni, og við höfum öll
gaman af að safna steinum. Við
höfum þá farið á þær -slóðir,
þar sem steina er helzt að
finna, austur og vesturlandið.
Ekki þar fyrir, að það má finna
margar tegundir steina, sem
gaman er að safna þó að
skemmra sé farið — til dæmis
hef ég fundið talsvert af slíkum
steinum við Hvalfjörðinn, í
Hestfjalli í Borgarfirði og vest-
ur á Snæfellsnesi. Áhugi á
steinasöfnun virðist hafa farið
hér mjög vaxandi síðustu árin,
og má kannski segja að það sé
bæði til góðs og ills. Eins og ég
sagði, þá er gott að eitthvað
laði fólk út í náttúruna, en
fólk, sem safnar steinum ætti
að gæta þess að fá leyfi hjá
hlutaðeigandi bændum; það er
ekki nema sjálfsögð tillitssemi.
— Finnast verðmætir steinar
hér á landi?
— Hér á landi finnast yfir-
leitt ekki eðalsteinar, einungis
svokallaðir hálf-eðalsteinar; þ.
e. steinar, sem ekki hafa sömu
hörku og demantar. Það er eink
um kvarz-flokkurinn, jaspísar
og þvíumlíkt. Þessir steinar
hafa að vissu leyti sitt verð-
mæti — ef maður finnur harð-
an, ósprunginn og fallega litað-
an jaspfs, þá er þar um að ræða
stein, sem slípaður er erlendis i
skartgripi eða muni. En ákaf-
lega verðmætur er sá steinn
samt ekki, samanborið við hina
svonefndu eðalsteina. Eini eðal
steinninn, sem hér hefur fund-
izt, er amethýstinn austur
Hornafirði, nálægt Hraunkoti,
en því miður virðist þeirri sögu
lokið í bili — mér skilst að þar
hafi einhverjiraðkomumennunn
ið það skemmdarverk, að klett-
urinn, þar sem amethýstarn-
ir fundust, sé eyðilagður um
langt skeið. Þarna fundust mjög
fallegir amethýstar, til dæmis á
frú Sigríður Árnadóttir í Hraun
koti mjög fallega og stóra ame-
thýsta, allt að því á gildleika
við þumalfingur, og um fimmt-
án sm að jengd — stærstu. ís
lenzku amethýstana, sem ég hef
séð — og svo marga smærri.
Og svo eru það ópalarnir uppi í
Vatnajökli, en þeir eru senni-
lega of stökkir í sér til þess, að
þeir séu hæfir til slípunar. En
þeir geta verið ákaflega fallegir,
og þó sér í lagi rauði ópallinn,
sem ég á þarna eina þrjá af.
— En hvað um málmstein?
w - v i/ni-'oia w ÍJ9S ölDnBJgJj ÖB 4OV2 F
Birgir Kjaran við einn af hinum mörgu skápum, sem geyma steinasafn hans.
og mér er sagt að einhvers stað
ar þarna fyrir austan finnist
bauxit sem notað er við alumín
gerð. Marmara hefur maður
fundið, hvítan austur í Horna-
firði, og raunar finnst marmari
árum og hefur verið mjög dug-
legur við það. Austur í Horna-
firði eiga margir orðið góð
steinasöfn — það er eiginlega
orðin árátta þar að safna stein-
um, annarhvor maður, sem hef-
Raett við BIRGI KJARAN um
söfnun steina og steingerfinga
— Jú, það er gaman að finna
ýmsa málmsteina. Ég á t. d. dá-
lítinn stein, sem sagt er að sé
járnauðugri en margt af því
járngrýti, sem unnið er í Sví-
þjóð. Hann er vestan úr Patreks
firði, en magnið af slíkum járn
steini er svo lítið, að ekki kem
ur nein vinnsla til greina. Svo
er koparsteinnninn íSvínhólum
víðar á landinu. Eins og ég
sagði, þá eru þeir orðnir all-
margir, sem safna steinum; sum
ir eiga orðið góð steinasöfn, en
ég geri þó ráð fyrir að mitt sé
eitt hið stærsta. Sveinn Guð-
mundsson í Vestmannaeyjum á
ágætt steinasafn, og Eystei/m
Jónsson, fyrrverandi ráðherra,
hóf steinasöfnun fyrir nokkrurc
Litlar dýramyndir og öskubakkar úr íslenzkum stei ni.
ur komið sér upp smásafni. Og
maður rekst víðar á þetta; t.
d. á bæjarstjórinn í Stykkis-
hólmi allgott safn. En það vant
ar tilfinnanlega góða bók um
þessi efni hér, sem almenningur,
er við þetta fæst, geti haft sér
til leiðbeiningar. Fólki hættir
við að safna steinum eingöngu
eða mestmegnis vegna litanna í
þeim, og tínir þá oft upp líparít
og aðrar tegundir, sem eru lítils
virði, en veit ekkert um hörku
steintegunda eðlisþyngd, strik-
litinn, eða annað, sem mestu
máli skiptir.
— Safna útlendingar steinum
hér á landi?
— Hingað hafa verið gerðir
leiðangrar erlendra m-anna til
að ná í steina, og þá aðallega
zeolita, sem Teigahorn var
heimsfrægt fyrir á sínum tima
og seldir voru á söfn um allar
jarðir. En nú mun hafa gerzt
þar svipuð saga og um
amethýstana; mér er sagt að
fyrir ári síðan hafi útlendingar
verið þar á ferð, búnir áhöld-
um, farið í klöppina og brotið
niðurú hirt mikið magn af zeol-
ítum og haft út með sér og
líður áreiðanlega langur tími
þangað til bergið hefur veðrazt
svo að þar verði aftur zeolíta
að finna, og mun herverk þetta
hafa verið framið í algeru heim
ildarleysi. Að vísu má finna
zeolita viðar á landinu, en
hvergi jafn mikið magn á ein-
um stað, eða eins fallega og'
fjölbreytta og þarna var um að
ræða. Loks er það silfurbergið,
sem var verðmæt útflutnings-
vara fyrir allmörgum árum, en
tapaði verðgildi vegna þess að
fundið var upp eitthvert gervi-
efni, sem kom víst að líkum
notum — en nú virðist áhuginn
á því vaknaður aftur erlend-
is, og ég hef t. d. fengið marg-
ar fyrirspurnir um það frá
Ameríku, Þýzkalandi og Frakk-
landi.
— Og svo eru það steingerv-
ingarnir?
— Já, þar er um að ræða
fræði, þar sem ég kann lítið
fyrir mér. En ég hef safnað
þeim allvíða; norður á Tjörnesi
úr skeljalögum þar og skelja-
lögum austur á Öræfum, Tind-
um, Berunesi en þó hef ég
fundið langstærstu og merki-
legustu steingervingana að
Brjánslæk. Fyrst í stað var ég
í vandræðum með þá, þetta
vildi flagna og molna sundur,
en svo fór ég að leita ráða, m.
a. hjá Gísla Gestssyni safn-
verði, og hann benti mér á
plastblöndu — þá sömu og þeir
baða Faraóana upp úr á
British Museum — og sem ég
hef síðan orðið mér úti um og
notað og gefizt vei.
— Og þarna hefurðu fundið
merkilega hluti?
— Eins og ég sagði, þá er
Framh. á 6. síðu.