Vísir - 19.10.1965, Blaðsíða 7
7
VISIR . Þriðjudagur 19. október 1965.
~rr i ~ ——■——n —B MB—BHIB
¥10 VÍSDUM AÐ SNlÐA OKK-
UR STAKK EFTIR VEXTI
Bæði ríki og einstakiingar þurfa að gætcs róðdefldor og sporsemi,
sagði Mognós Jónsson í fjórlagaræðu sinni á Aiþingi ■ gærkvöldi
J gær flutti Magnús Jónsson fjármálaráðherra fyrstu fjárlaga-
ræðu sína á þingi. Gerði hann í glöggu og ítarlegu máli grein
fyrir öllum helztu þáttum ríkisbúskaparins og afkomu ríkis-
sjóðs síðustu árin, og rakti aðalefni hins nýja fjárlagafrumvarps,
sem á fundinum var til fyrstu umræðu. I síðari hluta ræðu
sinnar, sem hér birtist í heild, vakti hann máls á allmörgum
atriðum, sem til framtíðarinnar horfa, og ýmsum nýjungum
og viðamiklum framfaramálum, sem hann og fjármáiaembættis-
menn ríkisins hafa nú á döfinni.
Herra forseti, ég hefi þá lok-
ið við að gera, i stórum drátt-
um, grein fyrir afkomu ríkis-
sjóðs á árinu 1964, afkomu-
horfum á yfirstandandi ári og
fjárlagafrumvarpinu fyrir árið
1966 í einstökum atriðum.
Mun ég þá víkja að nokkrum
málum, sem grundvallarþýð-
ingu hafa fyrir ríkisbúskap-
inn, og að minni hyggju, þarf
að veita alveg sérstaka athygli.
t>vl miður fer því mjög fjarri,
að viðhorf þjóðfélagsborgaranna
til ríkisins og einkum ríkissjóðs
sé með æskilegum hætti. Sú skoð
un er allt of rík, að rikissjóður sé
einhver ópersónulegur aðili, sem
allir geti gengið I að vild sinni,
en helzt enginn þurfi að leggja
fé til, eða þá að minnsta kosti
af mjög skornum skammti. Á
sama hátt er sú hugsun allt of
útbreidd, að óþarft sé að skera
reikninga og fjárkröfur við nögl
sér, er ríkið á að greiða. Skatt-
svik hafa verið almennur þjóðar
löstur, og tollsvik eiga sér stað
í ríkum mæli ,þótt á báðum þess
um sviðum sé reynt að efla eftir
lit og auka viðurlög_ í þessum
efnum er brýn þörf hugarfars-
breytingar. Þjóðfélagsborgararn-
ir verða að gera sér grein fyrir
því að sviksemi í eðlilegum gjald
skilum til ríkisins eru raunveru
lega sama eðlis og fjársvik í við
skiptum manna í milli. Ríki og
sveitarfélög verða með einhverj-
um hætt; að fá nauðsynlegt fé
til þess að standa undir þeim
kröfum sem borgararnir sjálfir
gera til hins opinbera. Niður-
staða verður því sú, að sviksemi
í greiðslu opinberra gjalda bitnar
ekki á rfkissjóði eða sveitarsjóð
um heldur á samborgurunum.
Það, sem einn svikur undan
skatti, verður óhjákvæmilega ann
ar að greiða. Skattsvik og toll
svik eru nú beinn fjárdráttur úr
hendi annarra þjóðfélagborgara.
Gætum ráðdeildar.
En til þess að skapa þetta nauð
synlega hugarfar, í sambandi við
greiðslu til almannaþarfa, hljóta
borgararnir að gera þá kröfu til
ríkisvalds og sveitarstjórna, að
gætt sé fyllstu ráðdeildar og hag
sýni í notkun opinbers fjár, og
með síauknum opinberum fjárráð
um, verður þetta aðhald æ brýnna
Forráðamenn opinbers fjár verða
að temja sér það hugarfar, að
jafnmikilvægt sé að spara hverja
krónu, hvort sém þeir hafa til
ráðstöfunar eina milljón eða tíu
''milljónir. En því miður er hætt
an sú, að á opinberu sviði, svo
sem í einkalífi okkar sljóvgist ti!
finningin fyrir hverri peningaein
ingu, eftir því sem upphæðimar
vaxa. '
Það er augljóst, hversu hiut-
failslega það hlýtur að vera miklu
kostnaðarmeira fyrir smáþjóð en
stórþjóð að halda uppi fullkomn
um ríkisrekstri og allri þeirri
þjónustu við bogarana, sem nú-
tíma menningarþjóðfélag krefst.
Þess vegna verðum við að gæta
hófs í þessum efnum. Það er auð-
vitað ágætt að geta fetað í spor
millj. þjóða um framkvæmdir og
uppbyggingu margvíslegra þjóð-
félagsstofnana, en ef við ætlum
ekki að reisa okkur hurðarás
um öxl, verðum við að sníða okk
ur stakk eftir vexti. Þjóð, sem
er ekki fjölmennari en eitt borg-
arhverfi stórborgar, getur ekki
leyft sér það sama og stórþjóðir
gera. Okkur er hollt og nauðsyn
legt að læra af öðrxnn þjóðum,
en okkur tjóar ekki, um viðmið-
un framkvæmda og uppbyggingu
stofnana, að vitna til þess eins,
að svona sé það hjá öðrum þjóð
um svo sem oft er gert, og því
verður það að vera eins hjá okk
ur. Við eigum að sjálfsögðu,
markvisst, að stefna að auknum
framkvæmdum og framfðrum, en
við verðum að miða kröfur okk
ar í þeim efnum við f járhagsgetu
okkar sjálfra, en ekki hvað aðrar
þjóðir gera. Okkur er að sjálf-
sögðu hin mesta nauðsyn að
tryggja okkur menntamenn og
vísindamenn á sem flestum svið-
um og leitast við að skapa þeim
starfsskilyrði, en við verðum um
leið að treysta á skilning þess-
ara ágætu manna á því, að hvorki
er líklegt, að við getum skap-
að þeim jafnfullkomin starfsskil
yrði og stórþjóðimar veita sín-
um vísindamönnum né heldur
greitt þeim þau laun, sem þeir
gætu ef til vill átt kost á hjá
miklu stærri þjóðum.
Það er oft talað um ríkisbákn
ið, og þá átt við hið opinbera
stjómsýslukerfi, og það þykir oft
hagkvæmt I stjórnmálabarátt-
unni og líklegt til vinsælda, að
tala um það, að sívaxandi ríkis
útgjöld stafi fyrst og fremst af
ofþenslu I ríkisbákninu og lausn
allra meinsemda sé, að draga úr
þeim útgjöldum. Svo sem ég áðan
sagði, verður það hlutfallslega
mjög kostnaðarsamt fyrir eins
litla þjóð og okkur Islendinga að
halda uppi öllum þeim sömu þjóð
félagsstofnunum og stjórnsýslu-
kerfi, sem margfalt stærri þjóð-
ir hafa, þótt í minna mæli sé hjá
okkur. Er því hófsemi í öllum út
gjöldum á þessu sviði hin mesta
nauðsyn. Einmitt af þessum sök-
um bótti mér ekkí ófróðlegt að
láta fram fara sérfræðilega at-
hugun á þvi, hver væri hinn raun
verulegi stjómsýslukostnaður rík
isins, og hver hefði verið þróun
hans undanfarin ár, en slík at-
hugun hygg ég, að ekki hafi áð-
ur farið fram. Það er að vísu
nokkurt álitamál, um ýmsa þætti
útgjalda, hvort þeirveigi að telj-
ast til stjómsýslukostnaðar eða
til1 almennra þjóðfélagsþarfa, en
það skiptir ekki höfuðmáli til
samanburðar ,ef sömu útgjalda-
liðir eru hafðir til viðmiðunar
öll árin. Leiðir þessi athugun í
Magnús Jónsson
fjármálaráðherra.
ljós, að miðað við fast verðlag,
hefir stjómsýslukostnaður á ár
unum 1955—1985 hækkað um
82.2%, eða sem svarar til 6.1%
árlegs vaxtar að meðaltali. Mest
er hækkun stjómsýslukostnaðar
árið 1956, 11.8% Og 1960 16.3%,
en minnst árið 1964 3.9% og
árin 1959 og 1961 var um beina
lækkun að ræða 2% hvort árið.
Þegar skoðað er, hversu mikill
hluti stjórnsýslukostnaður er af
ríkisútgjöldum, kemur í ljós, að
það hlutfall hefur farið lækkandi
síðustu árin. Var á árunum 1955'
— 1958 að meðaltali um 15% á
ári, en ámnum 1960—1963 milli
11 og 12%, 1964 10.8% og í fjár
lögum 1965 áætlað um 10.5%
af ríkisútgjöldum. Hlutfall stjórn
sýslukostnaðar af þjóðarfram-
leiðslu hefur verið svipað öll
þessi ár, eða frá 1.9% til 2.1%
og var 1.9% á árinu 1964. Hvort
hér er um eðlilega þróun að ræða
verður ekki fullyrt án nánari at-
hugana, en líklegt er þó, að aukn
ing stjórnsýslukostnaðarins á
þessu tímabili hafi ekki verið ó-
hæfileg
Nýjar sparnaðar-
ráðstafanir.
Á síðustu áratugum hafa ýms
ar ráðstafanir verið gerðar, til
þess að reyna að kanna úrræði
til aukinnar hagkvæmni og sparn
aðar í ríkisrekstri og koma á
auknu eftirliti með meðferð rikis
fjár. Sérstakar spamaðarnefndir
hafa verið skipaðar oftar en einu
sinni, og þær skilað ítarlegum á-
litsgerðum. Og í tfð vinstri stjórn
arinnar var skipuð þriggja
manna nefnd, sem verður að
leggja blessun sína yfir allar nýj
ar mannaráðningar rfkisstofn-
ana. Allt var þetta góðra gjalda
vert, svo langt sem það náði, en
það var fyrst í fjármálaráðherra
tíð Gunnars Thoroddsen, sem var
gerð tilraun til þess að koma á
skipulegri hagsýslu og kerfis-
bundinni athugun á rekstrarfyrir
komulagi ýmissa ríkisstofnana.
Var aðalendurskoðanda rikisins
falin yfirstjóm hagsýslumála, og
honum til ráðuneytis ýmsir em-
bættismenn, og formaður fjár-
veitinganefndar Alþingis. Er eng
um efa bundið, að margt jákvætt
hefur leitt af þessari starfsemi,
þótt ekki hafi af ýmsum ástæð
um, reynzt auðið að framfylgja
öllum tillögun hagsýslumanna.
Skal sú saga ekki rakin hér, en
minna má á sameiningu Áfengis
og tóbakseinkasðlu, sameiginlega
gjaldheimtu ríkis og Reýkjavíkur
borgar, niðurlagning sérstaks eft
iriits méð' sparisjððum og opin-
bemm sjóðum, athugun á vinnu
brögðum í ýmsum ríkisstofnun-
um og aðstoð við hagkvæmari
vinnubrögð og nýskipan skatt-
heimtu.
Það er augljóst, að halda þarf
áfram á þeirri baut, að treysta
eftirlit með notkun opinbers
fjár og vinna að kerfisbundinni
hagsýslu f sem flestum greinum
ríkisrekstrarins. Hagsýslustarf
síðustu ára hefur veitt mikil-
væga reynslu, sem hægt er að
byggja á frekari aðgerðir. Þessi
reynsla færir okkur heim sann
inn um það, að mikið vantar á,
að eftirlit með notkun ríkisfjár
sé nægilega traust. Felst ekki í
þessum orðum neinn áfellisdóm
ur á forstjóra ríkisstofnana eða
embættismenn ríkisins, heldur er
í ýmsum greinum um hreina
skipulagsgalla að ræða. Árlegar
íaunagreiðslur ríkisins nálgast nú
1 milljarð króna á ári. En samn
ingsgerð við ríkisstarfsmenn, eft
irlit með framkvæmd samninga,
launaflokkun og eftirlit með auka
vinnu og aukaþóknun til starfs
manna, er unnið í hjáverkum hjá
störfum hlöðnum starfsmönnum
í fjárm.ráðuneytinu. Þar sem svo
miklu varðar fyrir ríkið um rétta
framkvæmd þessara mála, verð-
ur að sjálfsögðu ekki hjá því
komizt, að ráða sérstakan launa
málafulltrúa í fjármálaráðuneyt-
ið, sem hafi yfirumsjón með
framkvæmd kjarasamninga, og
hafj jafnframt forustu um, að
vinna að því kerfisbundna starfs
mati í samráði við B.S.R.B., sem
brýn nauðsyn er að taka upp sem
fyrst, því að núverandi flokkun
starfsmanna í Iaunaflokka bygg
ist engan veginn á nægilega
traustum grundvelli. Þá er bað
•-amdóma álit ráðuneytisins og
hagsýslumanna, að ekki sé í hjá
verkum unnt að vinna að nægi
lega traustu eftirliti með rekstri
ríkisstofnana, heldur þurfi að
koma á fót sérstakri hagsýslu-
deild í fjármálaráðuneytinu, sem
hafi víðtækt vald til afskipta af
fjárhagsmálefnum ríkisstofnana,
og geti einbeitt sér að tillögu-
gerð um aukna hagkvæmni f rfk
isrekstrinum.
Það er jafnframt ljóst öHum
þeim, sem vinna að undirbún-
ingi fjárlaga, að sá undirbúning
ur er ekki nægilega rækilegur.
Það þarf að vera auðið að kanna
miklu betur en nú er gert fjár-
hagsáætlanir hinna eistöku ríkis
stofnana, þannig að rekstraráætl
un sé byggð á traustum og raun
hæfum grundvelli, og niðurskurð
ur útgjaldaliða byggður á það
traustum rökum, að ekki
þurfi eftir á að koma til umfram
greiðslna, eins og oft vill verða.
Að undirbúningi fjárlaga er hins
vegar unnið á erfiðasta tíma árs
ins, og það í hjáverkum embætt
ismanna ráðuneytanna, sem þá
eru einmitt undirmönnuð, vegna
sumarleyfa. Eftir að fjárlög hafa
verið afgreidd, skortir svo veru
Iega aðstöðu til þess að fylgjast
nægilega örugglega með fram-
kvæmd þeirra, sjá um að stofn
animar fylgi nákvæmlega fjár-
lagaáætlunum og breyti starfs-
háttum sínum, ef fé hefur ekki
fengizt, í samræmi við upphaf-
legar óskir stofnananna. Og í,
stuttu máli að skapa þá tilfinn-
ingu hjá öllum þeim aðilum ,sem
hafa með ráðstöfun opinbers fjár
að gera, að þeir verði að standa
reikningsskap sinna gerða. Ríkis
endurskoðunin vinnur að vísu
mikilvægt verk, og hefur verið
lögð áherzla á það, að endur-
skoðunin sé eigi aðeins töluleg,
heldur sé fylgzt með því, að heim
ildir 'hafi verið til fjárráðstafana,
og athygli ráðuneytisins vakni
á þvf, ef um óeðlilega kostnaðar
liði er að ræða.
Þótt þetta aðhald hafi mikla
þýðingu, þá kemur það þó eftir
á, og getur ekki í tæka tíð girt
fyrir útgjöld, sem kynnu að hafa
verið talin miður nauðsynleg, eða
jafnvel heimildarlaus. Til þess
að geta betur fylgzt með útgjöld
um ríkisstofnana, er unnið að því,
að þær sendi mánaðarlegt yfir-
lit, en því miður skortir mann-
afla, til þess að vinna úr þeim
yfirlitum sem skyldi. Það er því
hin mesta nauðsyn að geta í
senn haft lengri tíma, til þess að
vinna að undirbúningi fjárlaga
og koma á traustara eftirliti með
því, að fylgt sé þeim útgjalda-
ramma ,sem Alþingi hefur mark
að með fjárlögum. Ég tel því
mikla nauðsyn að koma traust
ara skipulagi á undirbúning fjár
laga og eftirliti með framkvæmd
þeirra. Kemur til athugunar að
sameina það verkefni hagsýsl-
unni. Af þessu leiðir nokkur ný út
gjöld, en þau eru mjög smá-
vægileg miðað við það sem I húfi
er, ef ekki er auðið að leggja
nægilega traustan grundvöll að
Frh. á bls. 8.
mss3sswif» taMBsaaa