Vísir - 27.10.1965, Blaðsíða 4

y
VI S T R . Miðvikudagur 27. október 1965

BALTICUM
HAIST!
POiAHI
mftC
* íivTjd.
(tie$fu/ané
Mafkland
*t/w[ 0
\ ///•» rur>a/em
AFFRfCA
Uthaf
strön.'J Svíþjððar og Rússlands
og Vínland enn austar undir
norður heimskautinu.
Þessi hugmynd úr ritum
Adams frá Brimum hélzt nokkuð
við í landfræðihugmyndum
manna í Suður Evrópu, allt fram
á 15. öld. Hún skýtur t. d. enn
upp kollinum í ritgerð sem hét
Inventio Fortunata, er lýsir norð
urferð ensks Franciscana munks
árið 1360 og þaðan kemst hún
inn í heimskort Renaissance tím
ans og þaðan aftur á 16. öld inn
í megin straum evrópskrar korta
gerðar.
Tjó Adam frá Brimum gerði
sér þessar hugmyndir náðu
þær aldrei að hafa áhrif á land
fræðilegar bókmenntir norrænna
manna, sem alltaf staðsettu ís-
land, Grænland og Vínland vest-
ur í hafi. En þeir reyndu þó einn
ig með sínum hætti að samræma
þessi lönd við áður ríkjandi skoð
anir. Þeir revndu bæði að sam-
ræma þau hinni gömiu norrænu
hugmynd um lögun heimsins og
latnesku hugmyndinni um lögun
heims en í þessu gátu þeir þó
ekki komizt hjá því að gera tölu-
verðhr breytingar á heimsmynd
Isidores. Þeir hugðu að lönd
þessi eða eyjar lægju innan við
hið ytra haf. sem var óaðskiljan-
legur hluti í hugmynd manna á
miðöldum og lögun heimsins og
í norrænum ritum á 12. og 13.
öld þá færa þeir þessar hugmvnd
ir sínar saman við ríkjandi hug-
myndir um skiptingu veraldar-
innar f þrjár álfur.
3. GREIN
UM
VBNLANDS-
KORTIÐ
út úr kringlu heims frá Græna-
landi nema hafið mikli, það er
umhverfis rennur heiminn. Og
það mæla menn þeir sem fróðir
eru, að það sund skerist í hjá
Grænalandi er hið' tóma haf
steypist inn í landaklofa og síð
an skiptist það með fjörðum og
hafsbotnum allra landa milli,
þar sem það nær að renna inn í
kringlu heimsins.“
Ef orðin „allra landa milli“
eiga að tákna landafundi nor-
rænna manna í Ameríku (eins og
almennt er talið), þá bendir text
inn til að þau hafi átt að liggja
fyrir sunnan Grænland í ummáli
heimskringlunnar, við borð út-
hafsins.
essi hugmynd kemur enn
skýrar fram í íslenzku landa
fræðinni (sem er samin senni-
lega um miðja 12. öld) og skýt-
ur síðan upp kollinum í öðrum
verkum norrænna höfunda:
„Suður af Grænlandi er Hellu
land, næst því Markland og þá
er skammt til Vínlands hins
Hvemig féll fundur Vinlunds sumun vii
heimshugmynd norrænnu forfeðru okkar?
1 síðustu grein var grelnt frá áletrunum þeim sem standa á
Vínlandskortlnu nýfundna, sem sýna að kortagerðarmanninum
hefur verið kunnugt um farðir Bjarna Herjólfssonar, Leifs Eirfks-
sonar og Eiríks Gnúpssonar biskups til Vínlands. Hér verður rak-
ið það sem R. A. Skelton við Yale-háskóla segir ? Vínlandsbökinn:
um hverjar hugmyndir ísiendingar voru um legu landa í vestur-
hafinu og ennfremur rakið hvernig einn höfundur Adam frá
Brimum suður í Þýzkalandi rakti þessar hugmyndir en misskildi
þær.
T rauninni mætti það vera
undrunarefni, að sú þekk-
ing sem virðist hafa verið út-
breidd meðal íslendinga fyrr á
öldum um tilvist Vínlands barst
sáralítið og að því er sumir
halda ekkert suður í álfu.
Fornritin okkar sýna, að Is-
lendingar vissu um Vínland,
það var liður í heimsmynd
þeirra. 1 sama tíma hafa lærðir
íslenzkir menn átt margvísleg
samskipti við lærða menn suður
í Þýzkalandi, við viturp að þess
voru líka dæmi að íslendingar
lærðu suður í Svartaskóla í Par-
Is og margir Islendingar fóru
suður til Rómar, höfðuseturs
heimsmenntanna.
Maður getur rétt ímyndað
sér að þessir Islendingar hafi
látið í það skína að land væri
til vestar í hafinu sem Vínland
héti og lýst gróðursæld þess.
En annaðhvort hefur engin
trúað þeim, eða þeir ekki kom-
izt í kynni við þá menn sem
voru í þeirri áhrifastöðu, að
málið kæmist á döfina.
T Tm þetta segir R. A. Skelton
m. a.:
„Þegar landfræðingar Skand-
inaviu og Norður-Evrópu heyrðu
frásagnirnar af landafundum
nprrænna manna í norður og !
vesturhluta Atlantshafsins, þá
samræmdu þeir þær hinni latnr :
esku heimsmynd sem þeir áttu
sameiginlega þieð lærðum
mönnum suðurlanda. Staðreynd-
irnar sem farmenn höfðu séð :
og skýrt frá voru túlkaðar í i
ljósi fvrri hugmynda sem höfðu ;
skapazt af valdi, siðvenju og
sögnum.
Kringum árið 1080 skrifaði,
Adam af Brimum niður aðalat-j:
riði þess sem Sveinn Ástríðar-
son konungur af Danmörku;
hafði sagt honum um Vínland.
Þessi elzta textafrásögn þar sem
minnzt er á Vínland er þegar
lituð af heimshugmynd skóla-
mannanna. Hann samræmdi frá-
sagnir Norðurlandabúa um nýju
löndin þessari heimshugmynd
sinni, hefur ekki getað annað
og í riti sfnu Descriptio insul-
arum aquilonis lýsir hann þeim
sem eyjum í hafinu. Þar gerir
hann ráð fyrir að ísland liggi
fyrir norðan Noreg, að Græn-
landi sé hins vegar á móti íshafs
Þannig hugði höfundur hins
merkilega landfræðirits Konungs
skuggsjár, sem var skrifuð um
1250, að Grænland væri megin-
land sem væri samtengt öðru
meginlandi. Þrátt fyrir þetta
hugði hann að handan við enda-
mörk kringlu heimsins handan
við Grænland væri ekkert ann-
að land, aðeins hið mikla úthaf,
eða eins og það er orðað: „Það
mæla menn og víst, að Græna-
Iand liggi á yztu síðu heimsins
til norðurs og ætla ég ekki land
góða, sem sumir telja að sé á-
fast Afríku. Og sé það rétt, þá
hlýtur úthafið að streyma inn
milli Vínlands og Marklands."
Ef við drögum þetta upp á
landabréf, þá hljótum við að sjá
Vínland sem horn vestur úr Afr-
íku og Grænlandi þá með sama
hætti eins og langt horn norður
og vestur úr Evrópu og Asíu.
Þessi tvö horn mynda eins og
tanga utan um gríðarstóran flóa
sem er Atlantshafið og í mvnni
Frh. á bls. 6.
Adam af Brimum gat Vin-
lands í riti sínu 1070, en
misskildi og rangtúlkaöi
heimildirnar
t ... ftfaœv.iwwr
\pxa»ks eti'Wa
cEmNTftiomm
C!Clö«S

NUS ' x7 SUEOHIA.
í/s 1 sfTT:
- CCCCA•

mwmm
Þannig var landaskipunarhugmynd Adams af Brimum. Neðst er merkt inn Frísland, Saxland,
Pommern, Vindland, Póiland, Eistiand, Eystrasait teygist langt austur (Mare Balticum) með eyjunum
Kúrlandi og Eistlandi. Fyrir botni Eystrasalts er Rússland. Danmörk er nefnd með Sjálandi og Skáni.
Engiand og Irland og hjá þeim Orkneyjar og Hjaltlandseyjar. Norðan við Eystrasalt eru Gautland,
Sviþjóð, Noregur, Skriðfinnaland og Tröllaland. í hafinu þar fyrir norðan eyjarnar ísland, Grænland,
Hálogaland og Vínland.
Lanídaskipunarhugmyndir norrænna manna. Jerusalem miðja heimskringiunnar. Grænland tangi
norður og vestur úr Evrópu og Asíu og Vínland tangi vestur úr Afriku. Atlantshafið flóinn mikili.
í mynni hans eyjarnar Helluiand og Markland og sundin við þær Ginnungagap. Allt umhverfis
heimskringluna Úthaf.