Vísir - 28.10.1965, Blaðsíða 4

V í S IR . Fimmtudagur 28. október 1965.
J síðustu greininni um Vínlands
kortið var rakið nokkuð eft
ir ritgerð R. A. Skeltons við
Yale-háskóla hver hefði verið
heimshugmynd norrænna
manna eftir að þeir höfðu fundið
löndin i vestri, ísl., Grænland,
Helluland. Markland og Vín-
Iand. Þar var sagt frá bví að
norrænir menn reyndu að sam-
ræma þessa landafundi hinni
rikjandi heimshugmynd, að jörð
in væri kringla, sem hið mikla
úthaf streymdi í kringum.
Þrátt fyrir bað varð ekki kom
izt hjá því, að hugmyndir beirra
urðu *all frábrugðnar hinum
latneslu hugmyndum um lögun
jarðar sem voru há ríkíandi i
heiminum. Suður t ítaliu héldu
menn enn, að Atlantshafið
væri bið mikla úthaf og í því
væru aðeins nokkrar eyjar eins
og Bretland, írland og Island, í
þeirra hugmyndum myndaði
Uppdráttur gerður eftir Clavusar-kortinu 1430. Grænland teygist sem skagi vestur frá Evrópu og nær vestur og suður fyrir
ísland. Þetta var fyrsta landabréf af Norðurlöndum teiknað með lengdar og breiddargráðum og meira að segja heimskauts-
baugurinn er markaður nokkurn veginn á réttan stað, rétt fyrir norðan Island.
frá 1430 of
sbsm sjóuum mamta
V... '(• 7^** m m
.... *£,& fiyt aV HVk aM wj liwi'.’llii m % t :a ■ ■■
Evrópa jaðar heimskringlunnar.
En ísiendingamir höfðu hins
vegar uppgötvað að meiri lönd
voru vestur í hafi en svo að
það gæti stað;zt að Atlantshaf-
ið væri hið mik'a úthaf. Þeir
jímynduðu sér bví að bæði Græn
/land og Vínland væru hlutar af
meginlandiinu og hið m:kla út-
haf hlyti þá að vera bar fyrir
handan. Þeir hugsuðu sér, að
Grænland væri skagi norður og
vestur úr Evrópu og Asíu, en
Vínland væri skagi yestur úr
Afríku.
Tjrátt fyrir það þó íslendingar
ættu á þessum óg næstu
öldum mikil skipti suður á bóg
inn, fengu þessar hugmyndir
þeirra ' engan hljómgrunn í
heimsmenningunni suður í álfu.
Hugmyndir þeirra um stórt meg
inland í vestri fengu aldrei sleg
ið í gegn. Höfundur Vínlands-
kortsins hefur ekki viljað fall-
ast á það, hann lýsir Vínlandi
sem eyju, að vísu er sú eyja orð
in svo stór, að farið er að nálg-
ast það að hún sé nýtt megin-
land. Þessi staðreynd er mjög
merkileg í sambandi við Vín-
landskortið. Þar má greinilega
sjá, að tvö öfl hafa verið að
togast á í honum. Heimildirnar
frá Islandi um að landið ' f
vestri væri meginland og hins
vegar hin ríkjandi landfræðiskoð
un, að aðeins gætu fundizt eyjar,
eftir að hið mikla úthaf væri
komið. Hann hefur farið milli-
leiðina og gert Vínland að stórri
eyju. Lfklegt er þó. ef hann hef
ur stuðzt við heimildir úr Vín-
'landsferð Eiríks Gnúpssonar
biskups, að þar hefði átt að
koma mjög skýrt í Ijós, að
þarna væri um meginland að
ræða.
Við röktum það einnig í síð
ustu grein að það var þegar
á 12. öld, sem þýzkur höf-
undur Adam af Primum skrifaöi
landfræðirit byggt á hinum nor
rænu beimiMum. En Adam hef
ur bæði verið svo rígbundinn af
ríkjandi kenningum um að
Evrópuströnd værj jaðar heims
kringlunnar og þá kannski um
leið misskilið hinar norrænu
heimildir. Svo að Adam af Brim
um lýsti Gráenlandi og Vínlandi
sem litlum eyjum í úthafínu
norður undir heimskauti.
jyú skulum við vfkja nokkuð
að þvf, hvernig heimildir ís
lendinganna um þessi lönd bár
ust suður á bóginn til Ítalíu.
upplýsingar Adams frá Brimum
um Norðurlönd og landfræðing-
ar tóku þær upp í heimslýsingar
sínar. Ennfremur notfærðu þeir
sér lýsingar enska franciscana
munksins sem skrifaði Inventio
Fortunata og byggðist á riti
Adams.
Á fyrri hluta 12 aldar eða i
kringum 1140 bergmáluðu upp-
lýsingar Adams í riti Italans
Vitalis Hann segir þar frá eyj-
unum Orkneyjum, Finlanda
(sem er augljóslega misritun
fyrir Vinlanda), íslandi og
Grænlandi og telur að fyrir
norðan þau sé ekki að finna
nein frekari lönd.
->v; 't-. > ••• »
eg séu villimenn er klæðist í
húðir og búi í skógum. Jarð-
líkan Laons við lok 15. aldar
sýnir Gronlandia sem eyju fvrir
norðan Skandinavíu og jarðlík-
an Martins Beahims frá 1492
(sama árið og Kolumbus fann
Ameríku) sýnir eins og Adam
frá Brimum hafði sagt frá,
nokkrar eyjar norður undir
heimskauti.
'P'kki er hægt að efast um það,
segir Skelton, að upplýsing-
ar um landafundi og landnám
norrænna manna hafi borizt
samfelld bréfaskipti og önnur
samskipti milli Rómar og bisk-
Þó hefir ekkert samband verið milli beirra
Það er sem sé hægt að benda
á allmörg dæmi og merki þess,
að frásagnir um hina íslenzku
landafundi bárust fyrir daga
Kolumbusar, sérstaklega um
Grænland bárust suður eftir álf
unni. Sumt af þessu barst þang-
að gegnum Adam frá Brimum,
annað eftir öðrum leiðum. En
heimildimar voru greinilega
svo rangtúlkaðar og suðrænir
landfræðingar hugsuðu meira
um það að samræma þetta sín-
um eigin ríkjandi skoðunum,
heldur en að læra af þvf. Þeim
tókst ekkj að skilja hinn raun-
verulega boðskap landafund-
anna, að því undanteknu. að of
urlítið skilningsljós virðist loks
hafa verið að kvikna í kring-
um 1430 með auknum skilningi
á legu Grænlands og hjá korta-
gerðamanninum í Basel, sem
teiknaði Vínlandskortið.
Kortagerðarmenn Renaissance
tímans voru ekki lengi á sér að
taka á uppdrætti sína ýmsar
Tjessi skoðun helzt rikjandi
allt fram til landafunda
Kolumbusar. Þremur öldum síð-
ar talar Fillastre Kardínáli á
kirkjufundi f Róm um að fyrir
handan Þýzkaland, Noreg og
Svíþjóð væri landið Gronlandia
og fyrir austan það eyjan Tyle.
Árið 1448 ritar Nikulás pófi V
bréf til biskupanna á íslandi,
þar sem hann talaði um Græn-
Iand sem er sagt vera fyrir
norðan Noreg, og byggir hann
þetta augljóslega á heimildum
Adams frá Brimum.
Á Katalanska kortinu i Flór-
ens (frá því um aldamótin 1400)
er landið Gronlandia merkt inn,
þó að það sé að visu sett austur
á Eystrasalt. Og á korti
Biancos 1436, sem komið hefur
svo mjög við sögu hér, af því
að höfundur Vínlandskortsins
lagði það til grundvallar við
gerð heildarkorts síns. er bent
á að í eyjum fyrir norðan Nor-
upssetranna á íslandi og Græn-
til Suður-Evrópu. Það voru
landi. Kirkjurnar menn af Norð-
urlöndum fóru til Rómar og
sátu þar kirkjufundi og sendi-
boðar páfa fóru til Norðurlanda.
Pílagrímar af Norðurlöndum
komu við á italíu á leiðinni til
landsins helga.
Það er vafalaust frá slíkum
heimildum sem landfræðingar á
Ítalíu hafa fengið frásagnabrot
sín um hvítabirni, hvíta fálka,
hreindýr, hvalveiðar og fisk-
veiðar, sem finnast m. a. hér og
þar á Iandakortum. En svo
virðist sem kortagerðarmenn-
imir hafi ekki fengið hjá þess-
um ferðamönnum nægilegar
heimildir til þess að þeir gætu
tekið til greina réttari hug-
myndir íslendinga um landa-
fræði Atlantshafssvæðisins. Þeir
gátu ekki einu sinni skipað
Grænland niður á réttan stað
miðað við ísland, hvað þá að
dskortíB
vestur
r ••
• \ ...V.-- ‘.
þeir gætu markað nokkuð land
á kortin ennþá vestar en Græn-
land. Ekkert slíkt landabréf
hefur a. m. k. varðveitzt eldra
en hið nýja Vínlandskort.
Tjó verður að geta að skömmu
eftir 1420 kemur fram
merkilegur nýr kortagerðarmað-
ur suður á Ítalíu, sem tekst í
fvrsta skipti að staðsetja Græn-
land á réttum stað. Þar er
stefnan í afmörkun landafunda
norrænna manna í fyrsta skipti
tekin í vesturátt.
Maður þessi var danskur,
fæddur á Fjóni árið 1388, en ár-
ið 1424 vinnur hann að því að
skrifa tvær landfræðilegar lýs-
ingar á Norðurlöndunum. Land-
lýsingar hans er enn til og hugs-
anlegt er að henni hafi fylgt
uppdráttur. Sé svo þá er hann
nú glataður, En eftir landlýsingu
hans hafa hins vegar verið gerð-
ir nákvæmir uppdrættir, sem
eru fyrstu uppdrættirnir af
Norðurlöndum, þar sem notaðar
eru lengdar og breiddargráður
til að afmarka ýmsa staði.
ItTargt hafa fræðimenn seinni
tíma rætt og ritað um landJ
lýsingu Clavusar og ekki allt
fagurt. Verk hans hafa m. a.
verið gagnrýnd fyrir ónákvæmni
og getspár. Það er víst, að þótt
hann hafi notið álitis sem land-
fræðingur voru heimildir hans
og þekking á ýmsum sviðum af
mjög skornum skammti. T. d.
er furðulegt hvað lýsingum hans
af eigin heimaslóðum á dönsku
eyjunum er áfátt. Fræðimenn
hafa þótzt geta sannað, að
hann kom ekki með nein kort
eða landslýsingar með sér heim-
an frá Danmörku. Hann byggir
t. d. lýsingar sínar á Norður-
Framh á bls. 7.