Vísir - 30.10.1965, Blaðsíða 9
YTSIR . Laugardagur 30. október 1965.
Listir -Bækur -Menningarmál-
Arthur Koestler, sá frægi rithöfundur, varð sextugur í haust. „The
Sunday Times“ birti nýlega þetta viðtal, sem vinur hans Cyril Conn-
olly, átti við hann vegna þessara tímamóta. Connolly er tveim árum eldri
en Koestler.
Arthur Koestler
við tímamót
ConnoIIy: Er þér alveg sama,
þótt þú verðir sextugur?
Koestler: í hreinskilni sagt,
já.
Connolly: Þú finnur ekki til
ákveðinnar gleði yfir því að
hafa náð svona langt?
Koestlen Nei. Þú hlýtur að
hafa fundið til hins sama. Þetta
eru tímamót. Það hefur eigin-
lega verið Ieikið á mann — eins
og þú veizt. í gær var ég ekki
, fullorðinn — eins og þú veizt.
Nú er ég of fullorðinn og svo
virðist sem ég hafi verið gabbað
ur um fullorðinsárin vegna þess
að minnið nær skammt. Þetta
allt mjög hallærislegt.
Connolly: Bertrand Russel seg
ir einhvers staðar, að sjötugs-
árin séu tilvalin fyrir ástina.
Hver er þín skoðun?
Koestler: Ég tel, að þetta sé
persónuleg skoðun Bertrand
Russels á ástinni.
Connolly: Hve mörg ár af þess
um sextíu mundirðu segja, að
þú hafir verið föðurlandslaus?
Koestler: Ég kom hingað 1940
og mjög fljótlega hafði ég það
ekki á tilfinningunni að ég væri
föðurlandslaus. Ég tel mig vera
Evrópumann, fæddan í Ungverja
landi, alinn upp í Austurríki og
Frakklandi og með brezkan rik-
isborgararétt. Og það er annað,
sem ber að athuga, veiztu: Viss-
ir hlutir, sem tíðkast hér í landi,
ergja mann óstjórnlega, gera
mann hreinlega vitstola. I Aust-
urríki, þar sem hið ótrúlegasta
og skelfilegasta getur gerzt, er
manni alveg sama, bara hlær.
En hér á Brompton vegi, svo að
við tökum dæmi: Ég veit ekki
hve marga mánuði þeir hafa
verið að vinna að einhvers kon
ar viðgerð og þetta rétt snigl
ast áfram. Þetta þoli ég ekki.
Mér finnst, þegar svona er í
pottinn búið að þetta land sé
ekki samkeppnisfært við önnur
lönd. Og þetta er merki um að
vera búinn að finna sjálfan sig,
eiga hér heima.
Connolly: Hefur þessi tilfinn-
ing þín um að eiga hér heima
komið smátt og smátt eða kom
hún allt í einu?
Koestler: Þetta bar brátt að og
talsvert sögulega — þegar ég
kom hingað undir sérstökuni
kringumstæðum eftir fall Frakk
lands. Menningarlega áhrifs-
breytingin, sem ég varð fyrir
hér í landi, gerðist smám sam-
an, en ég átti hér heima óðara.
Connolly: Þú hefðir alveg eins
getað orðið Ameríkumaður — er
ekki svo, ef þig hefði langað til
þess? Og þú gerðir reyndar til-
raun í þá átt.
Koestlen Ég bjó þar af og til
um það bil þrjú ár.
Connolly: Varstu haldinn heim
þrá eftir Evrópu eða komstu ein
faldlega að raun um, að Amerika
er blátt áfram ófullnægjandi?
Koestler: Ég fann jafnvel til
heimþrár í Austurríki — eins
og þú veizt á ég lítið hús uppi
í fjöllum í Austurríki. — Jafn-
vel þar var ég haldinn heimþrá
eftir Englandi. En heimþráin,
sem ég finn í Ameríku, er sér-
staks eðlis. Hún er afar áköf,
ofsasterk.
Connolly: Heimþrá eftir gamla
heiminum í nýja heiminum?
Koestler: Eftir gamla heimin-
um, alveg rétt. Hún er mjög
sterk. Maður finnur líka til sér-
stakrar kenndar, þegar maður
reynir að eiga heima í Ameríku.
í þessu landi verður maður á
einhvem hátt fvrir áhrifsbreyt-
ingu gegnum hið menningarlega
umhverfi. í Ameríku verður mað
ur að fara í gegnum mjög erfiða
breytingu á persónuleikanum til
þess að ameríkanísera sjálfan
sig. Satt að segja verður maður
að breyta mati á lífsverðmætum,
tengslum við náttúruna.
Connolly: Og er ekki nauð-
synlegt að gera persónuleika
manns yfireinfaldan til þess að
geta samlagazt Ameríkumönn-
um?
Koestler: Já, maður verður
að breytast sem manneskja —
ég hef séð það með eigin augum
gerast á gömlum vinum mínum
í Ameríku. Og mér fannst mjög
erfitt að aðlagast amerískum
venjum og háttum í mannlegum
tengslum. Þú kannast við þetta
allt — t.d. þessi barmafulla
njartagæzká, þegar fólk kemur
þar saman til að skemmta sér,
sem er alveg út í bláinn.
Connolly: Og svo þessi sífellda
hundakæti...
Koestler: Já, hundakæti,
sem er einn liðurinn í þessu.
Og svo er það annar liður og
þar tala ég út frá sérstöku sjón
armiði rithöfundar, þ.e. sjónar-
miði atvinnurithöfundar. Llttu
bara á kapphlaupið við metsölu
höfundalistann. Á lista yfir höf-
unda, sem seljast bezt, rokkar
maður satt að segja upp og niður
alveg eins og Shell-Mex oiía
eða Imperialtóbak. Maður er
eins og hver önnur markaðs-
vara. Og þegar bókalistamir
eru birtir, og í ljós kemur, að
maður hefur potazt neðst á
listann vfir metsölubækur, og
maður heldur ekki áfram að
hækka i sæti, horfa vinir þínir
á þig með útfararsvip.
Connolly: En hlýtur það ekki
hinsvegar að vera stórkostlegt,
þegar maður er efstur á listan-
um?
Koestler: Nei, það er óþægileg
tilfinning að vera efstur á lista
— það er svipað og ganga á
snúru.
Connolly: En hvað finnst þér
annars til um Amériku, ef á
heild er litið? Er hún ekki gott
afl?
Koestler: Að jafnaði, jú. Þetta
er undursamlegt land, en afskap
lega þreytandi.
Að vísu var svolítið sérstök
byrjunin hjá mér í Englandi —
hún var stórkostleg. Þegar ég
var ennþá í „Pioneer Corps“ ár-
ið 1941 buðuð þið mér í dýrlega
veizlu, þú og Cecil Day Lewis,
Louis Macneice, Spender og
fleiri. Þið tókuð mig alveg að
ykkur í þá daga, og ég kynnt-
ist öllum, sem máli skiptu að
meira eða minna leyti, gegnum
þá veizlu.
Connolly: Jæja, ég hafði alltaf
dáðst af þessum fyrstu bókum
þínum. Mig langar til að geta
þess lítillega, að ég hef verið að
lesa Dagbækur André Gides úm
þær. Þú segist ekki hafa lesið
síðari dagbækur Gides. Hann
segir — og ég er honum frekar
ósammála en hitt —: „Koestler
er framúrskarandi blaðamaður.
og mér geðjast bezt að honum.
þegar hann einfaldlega skýrir
frá staðreyndum eins og í
„Spánska sönnunargagninu“ og
ennfremur í „Úrhrak jarðar", en
mér geðjast sfður að honum sem
skáldsöguhöfundi ellegar sem
hugmyndasmiði eins og t.d. í
„Jóginn". En hann segir enn-
fremur: „Engu að síður er hann
mér mjög hugfólginn því að ég
get ekki lagt neitt frá mér, sem
hann skrifar".
Koestler: Þú þekkir vel þetta
vandamál.'Cyril, um hlaðamann
og skáldsöguhöfund. Það ætlar
mig lifandi að drepa. Það ætlaði
H. G. Wells lifandi að drepa.
Connolly: En þú lítur á sjálf
an þig serr< skáldsöguhöfund —
ekki svo? Ég lít á þig sem skáld
söguhöfund.
Koestler: Ég hef ekki skrifað
skáldsögu í fimmtán ár.
Connolly: En það skiptir ekki
máli Ég þekki menn, sem hafa
ekki ort kvæði J fimmtán ár en
ennþá líta á sig sem skáld. Er.
snúum okkur nú að síðari bókum
þínum. Hvað segirðu um þær
síðustu, þær vísindalegu? Varstu
ánægður með þá síðustu og við-
tökumar sem hún fékk.
Koestler: Þær voru betri en
ég bjóst við. Vegna þess að hún
er árás á ráðandi stefnu í sál-
fræði — hegðunarstefnuna,
ameríska hegðunarstefnu, hélt
ég að hún yrði rifin niður. Þú
veizt að þú ert alltaf stimplað
ur með vörumerki. I hvert sinn
sem til að mynda tímaritið
„Time“ getur þín, kalla þeir
þig „Cyril (Enemies of Promise)
Connollv". I hvert sinn sem þeir
minnast á mig, þá segja þeir
„Arthur (Myrkur um miðjan
dag) Koestler". Ef einhver kynn
Arthur Koestler er umdeildur og umtalaður rithöfundur, varð
frægur fyrir sögima Myrkur um míðjan dag („Darkness at noon“),
sem hann byggir á réttarhöldunum f Moskvu, þegar margir vina
hans voru teknir af lífi. Jón Eyþórsson veðurfræðingur íslenzkaði
þá bók af smekkvísi. Einlamnarorð Koestlers með bókini eru þessi
orð Dostoevskys í „Glæpur og refsi'ns“: Gættu þess maður, að
enginn færi lifað meðaumkunarlaus með öllu“.
ist manni í dag, þá er við-
kvæðið hið sama „Arthur (Myrk
ur um miðjan dag) Koestler".
Connolly: En hvað um núver-
ajídi áhuga-þintr 4; yisindurp -ry,-
er hann sprottinn af hvöt til að
túlka vísindi fyrir leikmönnum
— er ekki svo? Þú skrifar ekki
beinlínis fyrir vísindamanninn?"
'oestler: Ég reyni að forðast
mál og skrifa fyrir víðan les
endahóp.
Connolly: Ég á við í þeim
skilningi sem Bertrand Russell
skrifaði „Sögu heimspekinnar“
(Historv of Philosophy) fyrir
víðan lesendahóp?
Koestler: Nei. Það er bók fyr-
ir almenning Ég er hræddur
um, að þú hafir aldrei skilið
þetta, Cyril.
Connolly Heldurðu, að þú
skrifir fleiri sjálfsævisögur?
Koestlen Ef ég næ að verða
sjötugur. Ekki fyrr.
Connolly: Ja, svo ... Hvenær
lyktaði þeirri síðustu?
Koestler: Þegar við kynntumst
1940. Ég kalla þá bók glæpa-
mál um meginlandið.
Connplly: Svo þú átt ennþá
eftir mjög gott ævisögubindi,
sem fjallar um stríðsárin og
heimsókn þína til ísrael.
Koestler: Árin, sem ég var
með „Horizqh" — það er raun-
verulega hægt að kalla þetta
,,SjóndeiIdarhrings-árin“ frá á-
kveðnu sjónarmiði; þau voru þá
þungamiðjan í mínu lífi, klíkan
með þér og þínum líkum. En \
svo voru aðrir sem mér mundi
finnast gaman að minnast á,
því ella mundi ég vera talinn
vanþakklátur: Michael Foot,
John Strachey, Richard Cross-
man. ...
Connolly: Vel á minnzt —
hvaða álit hefurðu á nokkrum
samtíðar-rithöfundum? Að hverj
um dáist þú á sama hátt og þú
varst hrifinn af Camus eða
Silone? Er nokkur núna, sem þú
gerir svo hátt undir höfði, að
rjúka upp til handa og fóta, ef
hann sendir frá sér nýja bók?
Koestler: Ja ... Hemingway
er dauður. Að vísu, jú, það er
Carson McCullers.
Connolly: Ertu hrifinn af
„Undir eldfjallinu“ eftir Mal-
cplro Lowry?
Koestler: Ég er meira en hrif-
inn af bókinni. Ég hugsa, að hún
sé hátindurinn í þróun skáld-
sögunnar á þessari öld, ertu
ekki sammála?
Connolly: Ég þoli ekki þennan
drykkjuskap í sögunni. Ég get
alls ekki lesið um alkohólista.
Þú varst hins vegar hrifinn af
síðustu bók Hemingways um
París reikna ég með?
Koestler: Nei. Umhverfi henn-
ar er París, en það vantar al-
veg í hana franskt fólk.
Connolly: Hemingway þekkti
aldrei neinn Frakka. Þekkti hann
nokkum franskan, þýzkan eða
ítalskan rithöfund?
Koestler: Nei. Ég er forvit-
inn um Richard Hughes og AI-
an Sillitoe og Sybille Bedford.
Connolly: Þetta er merkilegt
.. þarna eru þegar komnir þó
nokkrir. Hvað um Mary
McCarthy?
Koestler: Já, jú ...
Connolly: Ertu hrifinn af
„Hópnum“?
Koestler: Nei, ég er andvígur
bókinni, en hrifinn af höfundin-
um, henni. Finnst þér ekki
skrýtið, að meiri hluti þeirra,
sem ég hef minnzt á, eru kon-
ur. Patricia Highsmith er í
gæðaflokki.
Connolly: Ég þekki hana ekki
hið minnsta.
Koestler: Jæja, þekkirðu hana
ekki? Þar áttu mikla gleði eftir.
Connolly: Iris Murdoch?
Koestlen Ég bind ennþá vonir
við hana, talsverðar vonir.
Connolly: En hvað segirðu
um frönsku anti-skáldsöguna og
allt þess háttar? Til að mynda
Nathalie Sarraute?
Koestler: Ég get ekki lesið
þetta. Ég hef verið að velta því
fyrir mér, hvort það sé vegna
þess að bragðlaukamir hafa
þomað með áranum? Þetta
kemur fyrir bæði þig og mig,
okkur alla. — stgr. íslenzkaði.