Vísir - 05.05.1967, Blaðsíða 9

V f'S IR . Föstudagur 5. mai 1967.
9
|—Listir -Bækur "Menningarmáí'
Loftur Guðmundsson skrifar leikl'stargagnrýni:
LEIKFELAG REYKJAVIKUR.
eftir Franz Kafka
Leikritsgerb eftir André Gide og Jean-Louis Barrault
Leikstjóri Helgi Skúlason — Þýðandi Bjarni Benediktsson
Fyrir adUöngu las ég langa
grein í bókmenntatímariti um
skáldsögu Kafka, „Málsóknina“,
sem samnefnt leikrit byggist á,
og Leikfélag Reykjavíkur frum-
sýndi sl. miðvikudagskvöld. Þar
voru háfleyg rök færð að því,
að ekki mætti skilja skáldsögu
þessa bókstaflegum skilningi,
það mætti alls ekki taka hana
sem gagnrýni höfundarins, enn
síður árás á það réttarfar, sem
byggist á því, að sakbomingur
skyldi talinn sekur unz honum
hefði tekizt að sanna sakleysi
sitt, eða það rikisvald, sem
grundvállaöist á því réttarfari.
Þar vom líka færð rök að því,
að réttarfarið bæri að skoða sem
tæki ríkisvaldsins til þess að
vemda þjóðina og það lýðfrjálsa
stjómskipulag, sem hún hefði
sjálf kosið sér, gagnvart skemmd
arverkamönnum og leiguþýjum
erlendra yfirgangsafla og þvi
réttmætt að handtaka slíka og
hafa í varðhaldi án málshöfð-
unar og dómsúrskurðar. Bók
Kafka bæri því eingangu að
skilja sem táknræna um sektar-
tilfinningu einstaklingsins gagn-
vart ríkinu, sektartilfinningu
þess manns, sem vegna skap-
bresta sinna fyndi, að hann
gæti ekki verið jafn trúr og holl-
ur þegn og hann einmitt vildi.
Það væri þessi nagandi, seigdrep
andi og sára kvöl sámvizkunnar,
sem aldrei léti hann í friði, þótt
hann reyndi að vinna störf sln
í þágu rikisins af stakri trú-
mennsku á meðan honum væri
unnt, eða unz hann að lokum
kiknaði undir ofurþunga sjálfs-
ákærunnar. „Málsóknin" færi öll
fram hið innra með honum sjálf-
um, nótt og nýtan dag...
Eftir að hafa horft á sýningu
Leikfélags Reykjavíkur á því
leikriti, sem André Gide og Jean
-Louis Barrault hafa samig úr
skáldsögunni, leyfi ég mér að
efast stórlega um aö þessi tákn-
rænuskýring eigi minnsta rétt á
sér. Hef víst aldrei verið sér-
lega trúaður á hana, enda þótt
ég verði að játa að ég finni á
stundum til minnimáttarkennd-^
ar gagnvart gáfnaljósum þeim,
sem alltaf sjá eitthvað annað og
meira í hverju verki, en þar kem
ur fram, alltaf einhver annarleg
tákn, svo torræð og flökin, að
naumast sé jafnvel á þeirra
valdi, hvað þá annarra, að skilja
þau og skýra til hlítar — enda
hafi höfundurinn ekki sjálfur
skilið þau. I. Bergman hinn
sænski telur nú samt að þessi
gáfnaljós hafi gert bæði honum
og þeim, sem njóta áttu listar
hans, nokkum ógreiða með öll-
ura þessum dultáknavafningum,
ef rnarka má það, sem eftir hon-
um er haft. Og þeir frægu,
frönsku snillingar, sem að leik-
ritsgerðinni standa, virðast —
samkvæmt því, sem eftir þeim
er haft í leikskrá — þeirrar skoð
unar, að þarna sé sýnt fram á
varnarleysi einstaklingsins gagn
vart ofríki þess ríkisvalds, sem
byggist á áðumefndu réttarfari,
hvaöa grímu sem það svo bregð-
ur yfir sig, heldur en sjálfsákæru
einstaklingsins, sem finnur aö
hann getur ekki gengið heils-
hugar undir merki þess. Að þar
sé miklu fremur um raunsanna
frásögn að ræða heldur en lang-
sótta' táknrænu ...
Þetta breytir þó engu um það,
að leikritsgerð sögunnar er erf-
itt viðfangsefni á sviði. Þeir I
Leikfélagi Reykjavíkur hafa áð-
ur sýnt, að þeir kalla ekki allt
ömmu sína I vali viðfangsefna,
en í þetta skipti jaörar dirfska
þeirra við ofdirfsku. Því meiri
furðu gegnir að viðfangsefnið
skuli ekki verða þessum ungu
fullhugum að fótakefli, heldur
enn ein sönnun þess hvers þeir
eru megnugir, og þag vig slíkar
aöstæður, sem hið þrönga svið
skapar þeim. Sýningin varð í
heild áhrifamikil og eftirminni-
Ieg. Að svo varð, er fyrst og
fremst þeim þrem aö þakka,
Helga Skúlasyni leikstjóra, Pétri
Einarssyni, sem lék aðalhlutverk
ið og Magnúsi Pálssyni, sem
skapað hefur leiknum frábæra
umgerð af mikilli hugvitssemi
og smekkvísi.
Helgi Skúlason hefur áður
sýnt að hann er mikilhæfur leik-
stjóri, svo afrek hans — því svo
sannarlega má telja stjórn hans
á þessu verki til afreka — kem-
ur ekki öldungis á óvart. Pétur
Einarsson hefur að vísu áður
sýnt að hann er þróttmikill leik-
ari, en þó hygg ég að fæstir hafi
gert ráð fyrir að hann ætti þau
tilþrif í fórum sínum, sem hann
sýnir í hlutverki sakbornings-
ins. Það hlutverk er afarörðugt
meðferðar, engu má hnika, svo
sakborningurinn verði ekki ann-
aðhvort dæmigervingur, og glati
þannig mannleika sínum, ellegar
væminn písladýrlingur. Pétri
tekst að þræða bilið, hann er
dálítiö hrjúfur, karlmannlegur á
sviði, beitir röddinni af þrótti,
en hefur þó fulla stjórn á blæ-
brigöum hennar víðast hvar. —
Hann er furðu lostinn yfir þeirri
meöferð, sem hann sætir af
hálfu þessa dularfulla valds, sem
hefur hann að leiksoppi, gramur
Pétur Einarsson (Jósef K) og Bjarni Steingrímsson (rannsóknar-
fulltrúinn).
því, gramur „örlögum" sínum
— en sættir sig ekki við þá með
ferð í upphafinni sjálfsmeðaumk
un. Fyrir þessa túlkun hans og
skilning á hlutverkinu nær leik-
ritsgerðin því að verða mannleg-
ur harmleikur, sem vekur áhorf-
endur til umhugsunar og knýr
til afstööu, í stað þess áö verða
abstrakt reikningsdæmi. H,æst
rís leikur Féturs í vonlausri upp-
reisn hans gegn valdinu í lokin,
það atriöi, fyrir dómstólnum, er
prýðilega unnið af hálfu leik-
stjórans, sterkt og áhrifamikið.
Aðrir leikarar gera hlutverk-
um sínum og góð skil — en
nokkuð misgóð, enda fara sumir
þeirra meg fleiri hlutverk en
eitt, og þó eru hlutverkin öll
Úr dómssalnum: Á myndinni sjást meðal annars: Bjami Steingrfmsson, Leifur ívarsson, Helga Bach-
mann og Pétur Einars-on.
veigamikil í sjálfu sér. Guömund
ur Pálsson verður eftirminnileg
ur í hlutverki löigfræðingsins. og
sama er að segja um Jón Aðils
í hlutverki málarans, og ánægju-
legt aö sjá hann nú aftur á sviði.
Þóra Borg skapar trúverðuga
hússtýru með hóflegum leik, og
Sigríður Hagalín nær góöum tök-
um á sambýliskonu sakbornings-
ins. Þá ieikur Helga Bachmann
og þvottakonuna af stakri vand
virkni og nær þvi að ljá hlut-
verkinu alla þá reisn, sem efni
standa til, og vel það. Þá sýn-
ir Bjarni Steingrímsson og fág-
aðan og eftirminnilegan leik j
hlutverki rannsóknarfulltrúans.
Annars má heita að megnið
af leikkröftum L. R. sé þarna i
eldlínunni — Leifur ívarsson,
Siguröur Karlsson, Borgar Garð-
arsson, Sigmundur örn Arn-
grímsson, Guörún Ásmundsdótt-
ir, Guðmundur Magnússon, Er-
lendur Svavarsson, Kjartan
Ragnarsson — sem fer mjög
vel með prestshlutverkið — Mar
grét Ólafsdóttir, Jón Þórisson,
Ragnar Hólmarsson. Öll leggja
þau sitt af mörkum, undir ör-
uggri leikstjórn, til heildaráhrif-
anna.
Leikmyndir Magnúsar Pálsson
ar eru nýstárlegar hér, eins kon-
ar skuggamyndir, sem marka
baksviðið,- setja mestan svip á
gerð þeirra, en í fullu samræmi
vig annári sviðsbúnað. Þama er
ljósatækninni mjög hugvitsam-
lega beitt, og yfir sviðinu hvílir
þungi rökkurs — því atriðin eru
skilip myrkri, og undirstrikar
þetta draumkennda martröð
léiksögunnar. Á þessi tækni ekki
hvað minnstan þátt í hinum
sterku áhrifum, sem áhorfand-
inn verður fyrir, og gera honum
þessa leiksýningu minnisstæða.
Frumsýningargestir virtust
þurfa nokkum tíma til að átta
sig á þvl, er fram fór á sviðinu.
Greinilegt var þó, er á leið, að
þeim fannst mikið til þess koma,
er þeir heyrðu og sáu, og í leiks-
lok ætlaði lófaklapþinu aldrei
að linna, einkum voru þeir ákaft
hylltir leikstjórinn og Pétur Ein-
arsson, og höfðu báðir vel til
unniö. Með þessu hlutverki hef-
ur Pétur skipað sér í röð beirra
yngri skapgerðarleíkara, sem
mest má af vænta.

MÁLSÓKNIN