Vísir - 03.05.1968, Blaðsíða 9

V í SIR . Föstudagur 3. maí 1968.

I
I
í
f
!
*
!
!
S
S
s
s
i
Mynd þessi birtist fyrir nokkru í kommúnistablaðinu hér, þar sem það minntist hátíðlega valdatöku kommúnista i Tékk-
óslóvakíu. Hún sýnir Gottwald forseta tala til lýðsins. Nú er upplýst austur í Prag, að Gottwald muni hafa verið
myrtur að undirlagi Novotnys.
er pósturinn frá Prag?
-X
'p'nn einu sinni getum við
lært lexíu. Það vill svo til,
að um þessar mundir er verið
að opinbera austur í Tékkó- '
slóvakíu, ríkisleyndarmál tutt-
ugu ára tímabils kommúnista-
stjórnar þar í landi. Þaö efast
enginn um að þessar nýju upp-
lýsingar, sem við fáum þar um
stjórnarhætti eru hreinskiinar
og réttar. Þær koma í, kjölfar
almennrar þjóölegrar uppreisn-
ar gegn flokksveldinu og þó
hefur þess verið gætt, að hægja
á ferðinni, fara varlega og
gætilega, því að hættur eru alls
staðar á sveimi í veröldinni og
ekki sízt fyrir litla þjóð eins og
Tékka rétt undir hrammi rúss-
neska bjarnarins. Þótt hrifning
fólksins þar og léttir, að losna
úr spennitreyjunni sé mikil,
þá virðist þó ekki sem neinar
öfgar eða ósköp hafi fengið að
leika þar lausum hala, en hægt
Hvar
og rólega hefur runnið upp
stund sannleikans yfir þessa
litlu þjóð á bökkum Moldár og
í hlíðum Karpatafjalla.
Slík stund sannleika hefur
verið dásamlegur viöburður i
lífi margra þjóða. Oft hefur
henni fylgt ósigur og uppgjöf,
stundum fékk hún aðeins að
standa í fáeina daga þar til allt
hvarf aftur undir martröð
gömlu kúgunarinnar. En hvem-
ig sem hún kom, — með hinum
ólíkustu tilbrigðum yfir þjáðar
og kúgaöar þjóðir, var f henni
að finna ilmblæ vors og blóma,
sem aldrei gleymist í minning-
unni.
Vtið minnumst þess, hvernig
’ stund sannleikans rann upp
fyrir Þjóðverjum I lok síðustu
heimsstyrjaldar. Þeir voru yfir-
buguð, vonsvikin þjóð, sem
fékk allt í einu að heyra alla
söguna af glæpaverkum nasist-
anna, fangabúðunum og hrylli-
legum misþyfmingum jafnvel á
saklausum konum og bömum.
Þeim uppljóstrunum fylgdu
reikningsskil yfir glæpamönn-
um. Þúsundir slíkra afbrota-
manna hafa fengið maklegan
dóm i Þýzkalandi fyrir glæpa-
verk og mannleysu sína.
Önnur slík stund reis upp i
Rússlandi fyrir rúmum áratug,
þegar glæpaverk Stalins voru
afhjúpuð. En þar varð allt með
öðrum hætti. Afbrotin voru að
vísu afhjúpuð svo allir vissu
um kvalafangabúöir Rússlands
og fjöldaaftöikur saklausra
manna og kvenna, sem í engu
viröist hafa gefið eftir verkum
hinna þýzku nasista. En þö
varð þetta með sínum sérstaka
hætti í Rússlandi, því að þar
fylgdu engin reikningsskil á
eftir, nema hvað sjálfum höfð-
inginn Beria var fjarlægður, sem
liður í valdabaráttu er þá stóð
yfir. Þess vegna hagar svo und-
arlega til, austur þar, að hin
hræðilegustu afbrot eru nú við-
urkennd staðreynd þar, en þeim
sem frömdu þau er ekki á
nokkum hátt refsað, heldur
rísa þeir eins og ekkert hafi
ískorizt upp til hinna æöstu
embætta og virðinga og skáka í
því skálkaskjóli, að það hafi
verið Stalin gamli, nú lang-
dauður í ein fimmtán ár, sem
einn hafi alla ábyrgð borið, svo
allir hjálparmenn hans og þjón-
ustumenn við fangabúðir séu
ábyrgöarlausir. Og svo ganga
þeir jafnvel svo langt upp á
síökastið, að nú er jafnvel farið
að bera blak af Stalin gamla
og halda því fram að hann hafi
nú ekki verið sem allra verstur,
svo rétt sé að fyrirgefa honum
í minningunni öll fjöldamorðin.
J þeirri merkilegu þjóðfélags-
byltingu, sem oröið hefur í
Tékkóslóvakíu að undanfömu,
verður stund sannleikans enn
meö nýjum hætti. Fyrst og
fremst með því að nú fær
sannleikurinn útrás um ofboðs-
verkin sem unnin hafa veriö
undir tuttugu ára stjórn komm-
únismans. En svo verða engin
eiginleg reikningsskil, eða að
minnsta kosti hafa engir enn
verið leiddir fyrir stríðsglæpa-
dómstóla. En á hinn bóginn er
eins og nokkurs konar reiknings
skil framkvæmist þar af sjálfu
sér, því að upp á síökastiö hefur
verið óvenjulega „kvillasamt” í
hópi hinna gömlu ofbeldis-
manna er nú hafa Veriö leystir
frá stjórnartaumunum. Þeir hafa
sem sagt farið hver á fætur öðr
um, gömlu kommúnistaráðherr
arnir og lögreglumennimir út í
skóg og hengt sig. Ekki er þó
hægt að segja að þeim sé „fyrir
skipað" að fremja sjálfsmorð
eins og stundum tíðkaðist á ó-
frelsistímanum. Þetta stafar
frekar af þvf, að það litla brot
af samvizlcu, sem leynist í þeim
knýr þá nú þegar allt opinber-
ast um framferði þeirra til aö
grípa til þess lokaráðs, sem
getur losað þá við aö bera á-
byrgð á verknuðum sem enginn
getur réttlætt.
Síðustu atburðir í Tékkóslóvak
íu geta vissulega verið mönnum
góð lexía, eins hér á Vestur-
löndum eins og austan járn-
tjaldsins, — eða verður það eins
um hana eins og fleiri tákn sem
skráð voru á himininn að viö
gleymum henni, þvf þetta komi
okkur ekkert við? Við erum
kannski svo einangruð þjóð,
heilla þriggja klst. flug frá meg-
inlandinu að það komi okkur
ekkert við?
Við skulum opna lexíubókina
Það þyrfti að gera meira af því,
að þýða sumar af greinum þeim
sem að undanfrönu hafa birzt
í tékkneskum blöðum og birta
þær hér f okkar íslenzku blöð-
um. Stundum kom það fyrir áð
ur, að íslenzka kommúnistablað
ið birti þýðingar á tékkneskum
greinum. Það gerir það nú ékki
upp á síðkastið, hvernig sem á
þvf stendur. Kannski það hafi
fengið eiphverja ógleði, misst
áhugann á tékkneskum „fram-
förum” svona í bili!!
Tp’n ég skal nú samt hjálpa svo
lítið upp á þetta með þvi
að birta, aðeins kafla úr einni
grein, sem nýlega kom í tékk-
neska bókmenntablaðinu „Liter
arní listy" í Prag. Ef áhugi
kommúnistablaðsins hér á
tékkneskum framförum og tékk
neskum sannleika er eins mikill
og hann var hér fyrrum, þá er
því heimilt að taka þessa laus-
legu þýðingu mína upp:
Þaö er rithöfundur að nafni
Filip Jansky, sem lýsir þar sam
komu, sem haldin var til stuðn-
ings Dubcek hinum nýja aðal-
ritara tékkneska kommúnista-
flokksins:
★
„Það verkaði dálítið ónota-
lega, þegar sú áskorun kom
fram, að þeir menn risu úr sæt
um sínum sem hefðu mátt þola
„refsingar" sfðustu tuttugu ár
og nokkur hundruð manna risu
úr sætum sínum.
Það var enn ónotalegra þeg
ar fyrrverandi hraðritánar-
stúlka við pólitíska deild hers-
ins skýröi frá aðferðum þeim
sem notaðar voru við yfirheyrsl
ur.
En hitt var skelfilegt að
standa hér augliti til auglitis
og tala við fólk, sem hafði set-
ið sex. átta, tólf, já jafnvel 16
ár í fangelsi.
Á grundvelli frásagna þeirra
hef ég fengið þann rökstudda
grun, að meöal okkar hafi verið
framin ofbeldisverk á tímabil-
inu frá 1950.
Fólk var dregið eins og sauö-
fé með poka yfir höfðinu til
yfirheyrslu, hlekkjað með keðj
um á höndum og fótum, blind-
aö með sterkum ljósaperum,
hýtt með svjpum þar til það
missti meövitund. Tennurnar
voru rifnar úr sumum, eða húð
þeir^á breppd tpeð glóan<íi járn
stöngum. Föngunum var gefinn
saltaður fiskur að eta, síðan
yoru þeir lokaðir inni í sjóðandi
heitum klefum og neitað um
vatn.
Menn voru látnir liggja dag-
langt upp aö hálsi f baökerum
sem fyllt voru með saur og
þvagi. Þeim var gefið lost með
rafmagnsstraumi og hreöjar
sumra voru kramdar. Það var
kallað á fagmáli í þeirri deild
„Kálfabauti" eða „Tómatsósa“,
Ég hef sjálfur séð þá hryggð
armynd, sem varð úr hermönn
um frönsku útlendingahersveit-
arinnar , þegar þeir lifðu af
fangavistina i Colombeche, ég
hef sjálfur verið yfirheyrður af
Gestapo og séð útrýmingarbúð
ir þeirra, Birkenau. Þess vegna
er ég algerlega mótfallinn þvf
að ’þagað sé yfir þessum at-
burðum, sem ég lýsti hér.
Ég hef einnig grun um, að á
tímabilinu 1950—60 hafi verið
framin meðal okkar dómsmorð
Þvl að margir þeirra sem voru
teknir af lífi höfðu verið neydd-
ir til að gefa játningar fyrir
réttinum, eöa tamdir til þess
eftir reglunni: „Ef þú talar —
færöu að borða, — Ef þú talar
ekki — verðurðu hýddur".
Þegar þeir skyldu mæta fyrir
rétti, voru þeim gefin eiturlyf,
hættuleg efni úr plöntunni Scop
olamin chloralosa. Með þessu
efni var þeim breytt I nokkrar
klukkustundir í viljalaus verk-
færi,.; sem játuðu á sig allar á-
kærúr, beiddust þyngri refsinga
jafnvel dauðarefsingar.
Loks undrast ég það ,að á
tímabilinu 1950—60 skyldi 60
þúsund tékkneskum flugmönn-
um, sem höfðu verið I þjónustu
Gestapo og stóðu I spjaldskrám
vera hlíft eftir bendingu að of-
an.
Ef þessar ásakanir mínar
sæta ekki mótmælum, hver get
ur þá gefið mér tryggingu fyr
ir því, að slíkir hlutir endurtaki
sig ekki? Ég vildi helzt ekki
þurfa að ljúka lífi mínu í fang-
elsinu I Ruysne eöa Kounic-
„stúdentagarðinum".
Ég vildi helzt ekki þurfa að
stökkva út um gluggann (tilv.
til dauða Jan Masaryks), eða
hverfa I útlöndum eöa í Dóná
(tilvísun til ýmissa alþekktra
glæpaverka kommúnísku yfir-
valdanna I Tékkóslóvakíu.) Ég
vildi helzt ekki verða hengdur
I Stromooka-skemmtigarðinum
(tilvísun til • Hildu Synkova
menningarmálafulltrúa komm-
únistaflokksins, sem sagt var að
heföi framiö sjálfsmorð 1947, en
nú er upplýst, að Novotny for-
seti lét myrða hana). Ég vildi
helzt ekki deyja úr kransæða-
stíflu. (Tilvísun til andláts
Gottwalds forseta 1953, sem
nú þykir víst aö Novotny hafi
látið bana.)
Ég vildi helzt ekki deyja, —
nei allra sízt. núna, — því nú
upplifi ég sannkallaða hátiöa-
daga. Ég vildi fá að lifa I nokk-
ur ár ennþá skrifa sem rithöf-
undur — og helzt á móðurmáli
mínu.“
★
Þannig hljóðar ein af hundr-
uðum greina sem nú birtast
opinberlega I tékkneskum blöö
um. Þær segja hryggilega sögu
— og þó fela þær I sér von,
þvl aö þær eru stund — og rödd
sannleikans
En hér á okkar kalda landi er
sannleikurinn víst ekki enn upp
risinn fyrir vissum mönnúm eða
vissum hópi mannu.
Að vísu birtist ekki alls fyrir
löngu mikil grein um Tékkó-
slóvakíu eftir einhvem Jóhann
Pál Ámason, sem virðist hafa
dvalizt I landinu liklega við
nám. Það sem hann hefur að
segja um þróun mála I Tékkó-
slóvakfu á tímabilinu 1948 —
1968 var þetta:
„Hér má að vísu spyrja þeirr
ar spurningar hvort alþióðlegar
/ aðstæður hafi ekki svipt tékk-
13. síða
9
*
S
s
s
s
\
s
s
!