Vísir - 07.08.1968, Blaðsíða 9
V í SIR . Miðvikudagur 7. ágúst 1968.
9
Forsetakosningarnar í Bandaríkjimum
Flókið kerfi notað við forsetaval
^óur en langt um líður munu á að gizka 70 miiljónir Banda-
ríkjamanna ganga aö kjörborðinu til að velja sér forseta,
sem verður 37. forseti Bandaríkja Norður-Ameríku. Sannarlega
virðast margir fúsir til að taka við þessú veigamikla embætti,
og samkvæmt Iögum kemur, hver og einn innfæddur Banda-
ríkjamaður, sem náð hefur 35 ára aldri, og verið búsettur í
landinu 14 ár eða lengur, til greina, þegar kjörinn er forseti.
Konur eru einnig taldar með, og að nvnnsta kosti ein — Marg-
aret Chase öldungadeildarþingmaður Repúblíkana — gerði al-
varlega tilraun til þess, árið 1964.
Hér á eftir er frá því skýrt, hvernig frambjóðendur eru út-
nefndir og forseti kjörinn:
Ronald Reagan, sem til greina kemur sem frambjóðandi Repú-
blíkana til forsetakjörs, var kvikmyndaleikari fyrr á árum.
Hér sést hann fara þjálfuðum höndum um marghleypumar.
Q Útnefningin:
Á fyrstu árum lýöveldisins var
frambjóðandi hvers flokks
valinn af flokksleiötogunum,
sem komu saman til skrafs og
ráðageröa fyrir luktum dyrum.
Mótmæli gegn þessu fyrirkomu
lagi leiddu til þess að um miöja
19du öld tóku allsherjarflokks-
þing að ákveöa útnefninguna.
Sá háttur hefur síöan veriö á
hafður um útnefningu forseta-
efna.
Tveir aðalflokkarnir, Demó-
kratar og Repúblíkanar (eða
Lýöræðissinnar og Lýðveldis-
sinnar) eru alls ráöandi í kosn
ingunum, þrátt fyrir að minni
flokkarnir tefli einnig fram sín
um frambjóðendum. Hvor hinna
stóru flokka um sig notar sér-
staka aöferö til að ákveða fjölda
fulltrúanna, sem koma á flokks
þingin, þegar frambjóöendurnir
eru valdir sumarið eöa haustið
það ár, sem kosningarnar fara
fram. Þessar aðfefðir flokkanna
eru þó svipaðar.
Sendifulltrúarnir á flokksþing
in eru valdir samkvæmt fylkis-
lögum og í engum tveimur
fylkjum gilda um það nákvæm-
lega sörr.u lög. í mörgum fylkj-
um, eru sendifulltrúarnir valdir
beint af kjósendum sjálfum í
sérstökum forkosningum.
Forkosningarnar fara venju-
lega fram á tímabilinu marz til
júní á kosningaárinu, áður en
flokksþingin eru haldin, og full
trúar þau, sem þannig eru
valdir, eru í flestum ríkjum
skyldugir til að styðja ákveöinn
frambjóðanda.
Allmörg önnur ríki hafa svo
nefnd „úrtakskjör", sem heita
svo, vegna þess aö í þeim gefa
kjósendur ti) kynna, hvern fram
bjóðanda flokks slns þeir vilja
helzt styðja og fulltrúar þess
ríkis á flokksþinginu eru oft
skyldugir til þess að kjósa
snemma og þá þann frambjóð-
andann, sem vinsælastur var
meöal kjósenda.
Flokkarnir sjá oftast um for-
kosningarnar og hefur hver
flokkur um sig ákveðinn kjörseð
il. Kjörseðlar allra flokka, sem
taka þátt í forkosningum eru
fáanlegir á kjörstöðum. Hver
kjósandi biöur síðan um kjör-
seðil síns flokks.
En milljónir kjósenda styðja
engan ákveðinn flokk,’ eða vilja
skipta um flokk í kosningunum.
Til þess að veita þessum óháðu
kjósendum áhrif í forsetavalinu
hafa nokkur ríki „opnar forkosn
ingar“. þar sem kjósendur geta
látið í Ijósi vilja sinn án nokkurs-
tillits til flokkanna.
í mörgum ríkjum eru full-
trúar á flokksþingin valdir með
atkvæðagreiðslu á flokksþingi
viðkomandi flokks í ríki eða
héraði. í fáeinum fylkjum eru
fulllrúamir valdir af sérstöku
flokksráði.
JJvernig svo sem fulltrúarnir
eru valdir gefa þeir yfirleitt
allgóða heildarmynd af vilja al-
mennings. Áriö 1964 komu yfir
7800 sendimenn, aöalfulltrúar
og varafuíltrúar á flokksþing
hinna tveggja stóru flokka. Auk
þess að útnefna frambjóðendur
í embætti forseta og varaforseta
þjóna flokksþingin öðru mark-
miði, þau efla einingu flokksins
og samstöðu hans um þann sem
endanlega veröur fyrir valinu
sem frambjóðandi, og þar er
samin aögeröaáætlun, sem skýr
ir grundvallarafstöðu flokksins
til ýmissa mála, sem uppi eru á
teningnum. Áætlun þessi get-
ur yfirleitt til kynna, hvaö
stefnu kosningaherferð flokks-
ins mun taka.
í augum erlendra gesta virð
ist yfirleitt mikil ringulreið ríkja
á flokksþingunum. Þau eru sér-
amerískt fyrirbæri, og einstök í
sinni röö. Iðandi hópar fulltrúa
með spjöld, blöðrur og veifur,
sem bera nöfn og myndir vin-
sælustu frambjóöendanna, setja
á sviö ákafar og háværar aðgerð
ir. Venjan er sú að margir eru
bornir upp til útnefningar þó full
trúunum sé vel kunnugt um aöal
keppendurna. Margir þeirra eru
svonefndir „eftirlætissynir", það
er að segja vinsælustu menn ein
hvers fylkis, sem fulltrúar það-
an eru skuldbundnir til að
styðja í upphafi, en beina síðan
fylgi sínu til annars frambjóö-
anda, sem er sigurstranglegri.
Eftir að tilnefningum lýkur,
eru sendinefndir ríkjanna kall-
aðar upp — í stafrófsröö, ’og
byrjaö á Alabama — og starf
flokksþingsins hefst fyrir al-
vöru. Sá sem fær meirihluta at
kvæða fulltrúanna er forsetaefni
flokksins. I fyrstu getur þó fariö
svo að enginn fái meirihluta.
Engu að síður hlýtur það að
koma upp úr kafinu viö aðra eða
þriöju atkvæðagreiöslu — eða
síðar — hver flokksleiðtoganna
fer með sigur af hólmi. (Abra-
ham Lincoln, einn mikilhæfasti
forseti Bandaríkjanna, hlaut út-
nefningu ekki fyrr en eftir
þriöju atkvæðagreiðsluna, þar
sem flokksfulltrúum haföi ekki
tekizt að komast að samkomu-
lagi um þá, sem fyrst voru
nefndir).
f?) worsetakjörið:
kjördag — sem alltaf er
fyrsti þriðjudagur eftir
fyrsta mánudag í nóvember,
fjórða hvert ár — kjósa íbúar
allra ríkja um framBjóðendur
hinna ýmsu flokka. í rauninni
kjósa þeir um frambjóöendur
Repúblíkana og Demókrata, þó
aðrir minni flokkar megi, og
geri, setja nöfn frambjóöenda
sinna á kjörseðilinn.
Jafnvel þegar kosiö er um
frambjóðendurna sjálfa er fólkið
í rauninni að kjósa um „kjör-
menn“ sem síöan eiga að velja
forseta og varaforseta, eftir að
talið hefur verið í kosningunum.
Hvert ríki hefur mismunándi
fjölda kjörmanna sem eru jafn
margir og öldungadeildarþing-
menn ríkisins og fulltrúar þess
á þinginu samtals. Samkvæmt
gamalli hefð (þó eru til ákaflega
sjaldgæfar undanteknjngar)
falla atkvæði kjörmanna hvers
fylkis í skaut þeim frambjóð-
anda, sem hlotið hefur meiri-
hluta atkvæða í hinum almennu
kosningum innan fylkisins.
Meirihluta atkvæöa kjörmanna
þarf til að hljóta forsetaembætt
ið.
Það hefur tvívegis gerzt — á
19du öld —að frambjóðendur
sem höföu að baki sér meiri-
hluta almennra kjósenda, hlutu
ekki forsetaembættið, vegna
þess aö þeir fengu ekki nægi-
lega mörg atkvæöi kjörmanna.
Kjörmannakerfið hefur verið
gagnrýnt af þeim ,sem halda
því fram að það hafi haft nyt-
saman tilgang á fyrstu dögum '
Bandaríkjanna þegar lítt mennt-
aðir íbúar voru líklegir til að
kjósa af lítilli skynsemi, en með
bættri menntun er sú hætta ekki
lengur fyrir hendi. Þeir sem
mæla kerfinu bót, segja að það
feli í sér grundvallaratriði regl
urnar um vald meirihlutans.
|7rarnbjó0andi hvors stjórn-
málaflokks í varaforseta-
embættiö <_ valinn á flokksþing
unum en forsetaframbjóöandinn
ræður valinu næstum óhjá-
kvæmilega.
Hin almenna atkvæöagreiðsla
um forsetaembættiö er í raun og
veru einnig kosning um vara-
forsetann, sem býður sig fram
með honum. Kjörmenn rfkisins
kjósa aöeins eitt embættanna í
einu, þeir gætu hugsanlega stað
fest forsetaútnefningu almenn-
ings og vísaö varaforsetanum á
bug, þrátt íyrir að almenningur
hafi greitt honum atkvæði — en
þetta er í meira lagi ólíklegt.
Embættistími forsetans, sem
ávallt hefst 20. janúar eftir kosn
ingar er fjögur ár. Tuttug-
asta og önnur grein stjórnar-
skrárinnar — sem bætt var viö
áriö 1951 — útilokar að hann
gegni embætti nema tvö kjör-
tímabil. Hann getur engu að síð
’ur verið forseti lengur en átta ár
hafi hann upphaflega ekki veriö
kjörinn forseti heldur tekið við
embættinu vegna þess aö fyrir
rennari hans hefur látizt, sagt
af sér eða af öðrum sökum ekki
getaö haldið áfram störfum, hat
andi gegnt embætti í meira en
hálft kjörtímabil sitt. Þannig
getur Bandarlkjaforseti setið að
embætti í tæp tíu ár.
t
f
*
s
s
\
\
\
\
\
I
t
1
s
s
I