Bókasafnið - 01.03.1991, Blaðsíða 31

Gunnar Markússon forstöðumaður, Bókasafni Þorlákshafnar
Sameining -
samsteypusafn
Ifyrstu grein laga um almenningsbókasöfn segir: „All-
ar byggðir landsins skulu njóta þjónustu almennings-
bókasafna ... Almenningsbókasöfn eru rnennta-, upplýs-
inga- og tómstundastofnanir fyrir almenning“ og í 9.
grein reglugerðar við þau lög stendur, auk rnargs annars
fallegs, að hlutverk safnanna sé „að veita almenningi
möguleika á ævimenntun með því að hafa til afnota fræði-
rit og annað efni, sem fræðslugildi hefur.“
I 72. grein laga urn grunnskóla er hægt að lesa: „Við
hvern grunnskóla skal vera safn bóka og námsgagna ásamt
vinnuaðstöðu fyrir nemendur og kennara ... Að skóla-
safninu skal þannig búið, að því er varðar húsbúnað,
bókakost, önnur námsgögn og starfslið, að það geti gegnt
því hlutverki að vera eitt af meginhjálpartækjum í skóla-
starfinu." I þeirri sörnu grein er heimilað að sameina
almennings- og skólabókasöfn.
I maí 1989 gaf menntamálaráðuneytið út aðalnámskrá
grunnskóla. I formála þess rits segir menntamálaráðherra
m.a.: „Aðalnámskráin byggist í fyrsta lagi á lögum lands-
ins og stjórnarskránni. I annan stað á þeirri reynslu sem
fengist hefur í skólunum á undanförnum árum og
áratugum." (Leturbreyting G.M.) A bls. 17 í því sama riti
stendur: „Skólasafn á að vera lifandi fræðslu-, upplýs-
inga- og menningarmiðstöð í hverjum skóla.“
A hvaða reynslu byggir ráðherrann og starfslið hans
þetta háleita markmið? Byggist það á reynslu þeirra 8
skóla sem haustið 1989 höfðu innan við 10 nemendur eða
hinna 38 þar sem nemendurnir voru rnilli 10 og 30? Bygg-
ist þessi reynsla undanfarinna ára og áratuga á fjárhags-
getu þeirra 11 sveitarfélaga sem höfðu innan við 50 íbúa
þegar ráðherrann skrifaði formálann eða byggðist hún á
reynslu hreppsnefndarmannanna í þeirn 112 hreppum sem
það árið gátu ekki státað af 200 íbúum? (Það ár voru 183
hreppar í landinu). Miðast þessi bjartsýni e.t.v. við að ekki
sé nema urn það bil klukkustundar gangur milli ráðu-
neytis og grunnskóla, eða er það bara eins og fyrsti ís-
lenski ráðherrann sagði: „Orð, orð innantóm..." (Hann-
es: 1951).
Sé gluggað í skýrslu bókafulltrúa ríkisins urn starfsemi
almenningsbókasafna landsins árið 1985 sést að þar á bæ
eru skráð 157 hreppsbókasöfn. Nokkur þeirra sendu ekki
skýrslu fyrir það ár svo að ekki verður séð hvort þau hafa
aðeins fengið sér smáblund eða eru með öllu dauð. Þeir
forstöðumenn safna, sem höfðu fyrir því að senda
skýrslu, hljóta því að álíta að þeir stjórni lifandi söfnum.
En hér er eins og stundum endranær að það er ekki allt
lífið þó lifað sé. Ellefu söfn eignuðust 10 bækur, eða færri,
á því ári, þar af tvö með aðeins eina bók hvort. I 18
safnanna var aukningin 11-25 bindi og 83 af þessum 157
söfnum náðu ekki að kaupa 100 bækur það árið. Þegar við
þessi 83 söfn bætast svo 29, sem bókafulltrúi telur sig
annaðhvort vita ekkert urn eða það eitt að þau starfi ekki,
- sundrung
í Þorlákshöfn
þá sést að í raun eru ekki nenta um þriðjungur hreppssafn-
anna í landinu sæmilega lifandi.
Ekki er það til að fegra myndina að árið 1985 sendu
aðeins 39 skólasöfn skýrslu um starfsemi sína og þar af
voru 21 í Reykjavík. Árið 1990 gaf menntamálaráðuneytið
út kver sem nefnist Fámennir skólar. Ramrni þessa grein-
arkorns leyfir ekki að því riti séu gerð nein skil en niður-
stöður þess um bókasöfn hinna fámennu skóla eru fáorð-
ar: „Ástandið er víðast hvar óviðunandi.“
Ljóst er að skólar verða ekki reknir án bóka og að
bækur fást ekki án peninga. En hvað er til ráða? Skóli með
5 nemendur og hreppur með innan við 30 íbúa eiga víst
fárra kosta völ og er nokkurn vegin augljóst að markmið
laga og reglugerða næst þar aldrei. Því miður hefi ég ekki
neina allsherjarlausn á þessum vanda en hef verið svo
heppinn að fá að stýra þróun bókasafnsmála í mínu
byggðarlagi í 25 ár og get því aðeins sagt hvernig hér hefur
verið unnið, án þess að halda að það henti alls staðar.
Fyrsta tilraun til stofnunar bókasafns í Þorlákshöfn var
gerð á sjötta áratugnum þegar íbúar hér voru urn og innan
við 100. Sú tilraun mistókst. Næst var reynt árið 1965. Þá
voru íbúarnir urn 400 talsins og tókst þá betur til þó hægt
gengi í fyrstu. Árið 1970 voru íbúarnir komnir á sjötta
hundraðið og nemendur skólans tæplega 100. Þá var
skólabókasafni kornið á fót og samsteypusafn myndað og
var það að því leyti þægilegt að almenningssafnið hafði
alltaf verið til húsa í skólanum.
Þessu samstarfi var svo slitið 1982 sökurn þess að skóla-
húsnæðið rúmaði alls ekki bæði starfsemi skólans og
safnsins. Á þessum tíma voru íbúar sveitarfélagsins rúm-
lega 1000 og tæplega 300 nemendur í skólanum.
En hvað vinnst þá og hvaða skilyrði þarf að uppfylla til
þess að svona samkrull blessist? Stærsti ávinningur við
samsteypusafn er að bæði starfsfólk og bókakaupafé nýt-
ist betur. Bókavörðurinn getur notað þann tíma, þegar
lítið er að gera í öðru safninu, í þágu hins og oft þarf ekki
að kaupa nema eina bók þegar annars þyrfti að kaupa
tvær. Hins þarf svo auðvitað að gæta að söfnin hafi aðskil-
inn fjárhag, hvort sína aðfangabók og stimpil þó að safn-
kosturinn myndi eina heild í hillunum. Þá tel ég algjört
skilyrði að hafa safnið innan veggja skólans, m.a. til þess
að nemendur læri að umgangast fleiri bækur en þeir nauð-
synlega þurfa vegna námsins.
En að hafa samsteypusafnið í skólanum krefst svo aftur
fullkominnar samvinnu starfsfólks og stjórnenda safns og
skóla, auk hreppsnefndar. Safnið verður t.d. að vera þann-
ig staðsett í húsinu að það trufli ekki starfsemi skólans eða
skólinn starfsemi safnsins. Það má t.d. alls ekki koma því
fyrir innst við stóra ganga, eða á annan hátt langt frá
útidyrum, svo að það kalli ekki á ntikla aukaræstingu í
hvert sinn sem það er opið almenningi. Eins verður að
vera fullkomin eining um bókakaupin. Ef bókavörðurinn
BÓKASAFNIÐ
31