Bókasafnið - 01.01.2006, Blaðsíða 21

Árni Sigurjónsson
Miðlæg bókasafnskerfi
á Norðurlöndum
Inngangur
Undanfarna mánuði hafa ýmsir velt fyrir sér hvort núver-
andi rekstrarform Landskerfis bókasafna sé hentugt og er
það í samræmi við stefnu menntamálaráðuneytisins á þessu
sviði, þar sem boðað er að skipaður verði starfshópur til
að endurmeta starfsemi fyrirtækisins.11 stjórn Landskerfis
bókasafna var spurt hvernig miðlæg bókasafnskerfi væru
rekin annars staðar á Norðurlöndum og það sem hér fer
á eftir er tilraun til að svara þeirri spurningu. Er þá meðal
annars stuðst við skýrslu um BIBSYS, norska bókasafns-
kerfið og samnefnda stofnun sem rekur það, auk samtala
við sérfræðinga hjá þjóðbókasöfnum Dana, Svía og Finna.
Noregur
BIBSYS heyrir undir norska tækni- og náttúrufræði-
háskóla (NTNU) en stjórn þess er tilnefnd af menntunar-
og rannsóknarmálaráðuneytinu.2 Stofnunin veitir háskóla-
og rannsóknarbókasöfnum þjónustu í formi aðgangs að
heilsteyptu bókasafnskerfi sínu sem kallast BIBSYS ILS
eða BIBSYS Integrated Library System. Nefnd á vegum
norska menntunar- og rannsóknarmálaráðuneytisíns var
falið að lýsa verkefnum og rekstrarfyrirkomulagi BIBSYS,
og gera tillögur um breytingar.3 Nefndin leggur meðal ann-
ars til að gerð sé kröfulýsing um bókasafnskerfi, að hlutar
af þróun BIBSYS ILS séu lagðir af en tilbúin kerfi keypt
í staðinn, að BIBSYS sé breytt í þjónustu- og afurðastýrða
stofnun fremur en tæknistýrða og að stjórn hennar sé sett
saman út frá hæfni fremur en því hver sé fulltrúi hvaða
hagsmunaaðila. Gerð er tillaga um að starfsemin sé fjár-
mögnuð með þrennu móti eftir eðli verkefna, sumt séu
þjóðarverkefni greidd úr ríkissjóði, annað verkefni tengd
aðildarsöfnum, greidd af þeim, og enn annað einstök
verkefni pöntuð og greidd af hlutaðeigandi verkbeiðanda.
1- Stefna menntamálaráðuneytisins um upplýsingatækni í menntun,-
menningu og vísindum 2005-2008, bls. 33. Sjá http://bella.mrn.stjr.
is/utgafur/aredi.pdf
2. Upplýsingar um eignarhald eru fengnar af vef BIBSYS: http://www.
bibsys.no/bibsys/bibsyshva.htm
3. Skýrslan heitir BIBSYS: Framtidig organisering og oppgaver. Sjá:
http://odin.dep.no/filarkiv/229007/bibsys_utredning_2004.pdf
Nefndin leggur til að BIBSYS sé breytt í hlutafélag í eigu
menntunar- og rannsóknarmálaráðuneytisins.
BIBSYSILS hýsir samskrá norsku bókasafnanna og var
þróað með rannsóknarbókasöfn Noregs í huga með styrk
frá Riksbibliotekstjenesten. Á árunum 1977-1990 urðu
allir norskir háskólar aðilar að kerfinu og árið 1989 var það
tekið í notkun fyrir þjóðbókaskrána. Nú eru aðildarsöfn
um 100 talsins, flest háskólabókasöfn eða rannsóknar-
bókasöfn. BIBSYS ILS heldur utan um skráningu, aðföng
og útlán og geymir nú upplýsingar um 4 milljónir titla og
11 milljónir eintaka; almenningsaðgangur er að kerfinu á
Internetinu. Kerfinu fylgja hliðarkerfi, svo sem ForskDok
og BIBSYS Emneportal, og er það síðarnefnda kerfi til
að safna saman gagnlegum krækjum af Internetinu fyrir
nemendur og starfsmenn aðildarstofnana. Þá sér stofnunin
meðal annars um aðgang að alþjóðlegum gagnagrunnum,
rekur myndagagnagrunn og veitir aðgang að gagnasöfnum
um svonefnt zSök kerfi sem tengist meðal annars norrænu
þjóðbókaskránum, öðrum en Gegni, með z39.50 rekli.
Þjóðbókasafnið og önnur skylduskilasöfn nota BIBSYS
ILS fyrir þjóðbókaskrána, sem er samstarfsverkefni safn-
anna.
BIBSYS er skipt í fjórar deildir, þróun, rekstur, upp-
lýsingadeild og tækni- og stjórnunardeild, og starfa þar
um 40 sérfræðingar á sviði bókasafnsfræði, kerfisrekstrar,
gagnasafna og hugbúnaðarþróunar.
Greiðslur aðildarstofnana til BIBSYS tengjast í megin-
dráttum fjárhæð ríkisframlaga til þeirra. í tilvikum þar sem
ekki er unnt að fara eftir þeirri reglu er miðað við heild-
artekjur stofnunarinnar eða fjölda ársverka á bókasafn-
inu. BIBSYS fær jafnframt árlegt framlag frá menntunar-
og rannsóknarmálaráðuneytinu sem undanfarin ár hefur
verið 3 milljónir norskra króna (um 30 milljónir íslenskra
króna). Arið 2004 byrjaði stofnunin að innheimta sérstakt
gjald fyrir tiltekna þjónustuþætti sem skilgreindir voru
sem sérþjónusta, svo sem myndagagnagrunn, ForskDok
og gagnagrunna frá OVID. Heildartekjur BIBSYS á árinu
2004 voru um 36 milljónir norskra króna, þar af voru 3,4
milljónir greiðsla fyrir sérþjónustu.
BÓKASAFNIÐ 30. ÁRG. 2006
21