Dagur - 21.03.1998, Síða 2
II-LAUGARDAGUIl 21. MARS 199 8
SÖGUR OG SAGNIR
Nafn Jens Wíum sýslumanns í
Múlaþingi er sveipað ævintýra-
Ijóma og hefur hann hlotið sinn
sess í þjóðsögunni. Sú ættfærsla
var h'fseig og tekin upp af ekki
ómerkari fræðimanni en Gísla
Konráðssyni, að Bóletha móðir
hans hafi verið systir Júlíönu
Maríu Danadrottningar. Þetta
stenst engan veginn, en eigi að
síður var Jens af góðum ættum,
en Peder Wium faðir hans var yf-
irskoðandi við skráningu her-
manna í Kaupmannahöfn. Jens
fluttist til íslands árið 1715, að
því að best er vitað, og gerðist
undirkaupmaður á Reyðarfirði.
Kona hans var Ingibjörg Jóns-
dóttir. Eignuðust þau mörg börn
og eru ættir frá þeim komnar.
Þrem árum síðar fékk hann
vonarbréf fyrir suðurhluta Múla-
þings og Skriðuklaustur og var
lögsagnari þar, settur Bessa
Guðmundssyni sýslumanni til
aðstoðar og tók að fullu við emb-
ætti 1723. Jens kunni lítið til
þeirra verka og afhenti Þorsteini
Sigurðssyni sýslumanni helming
launa sinn fyrir að sinna emb-
ættisstörfum fyrir sig. Jens bjó á
Skriðuklaustri og hafði tekjur af
klausturumboði. Jens fór alloft
til Danmerkur til að heimsækja
frændfólk sitt þar. Sitthvað er á
huldu um Jens Wium. íslenskar
heimildir geta til að mynda ekki
um fæðingarár hans né um
menntun hans. Vankunnátta
hans í embættisfærslu bendir til
að hann hafi ekki stundað laga-
nám, eða þá að takmörkuðu
leyti. En vel ættaðir menn, sér-
staklega ef þeir voru danskir,
gátu orðið sýslumenn án þess að
hafa Iokið Iagaprófi.
Frækinn skyLmingainaður
Jens Wíum hafði Iært vopnaburð
í Danmörku og Iék það orð á að
hann væri afar frækinn skylm-
ingamaður. Hann var fimur og
mikill fyrir sér. Þekktu menn fáa
Dani hér á landi, sem voru jafn-
okar hans að kröftum og íþrótt-
um.
Oft kom það fyrir að erlend
fiskiskip Iágu inni á fjörðum eða
fyrir landi. Eitt sinn kærði bóndi
í umdæmi Jens sýslumanns, að
útlendir skipverjar hafi rænt frá
sér tveim sauðum og bað sýslu-
mann ásjár og að sér yrði bætt
tjónið. Jens spurði bónda_hvort
hann vissi á hvaða duggu ræn-
ingjarnir voru. Ekki lést bóndi
vita það. Þótti sýslumanni þá
ekki taka því að láta leita með
nákvæmni að sauðunum. En
bóndinn nauðaði í yfirvaldinu
þar til Jens sagði honum að
koma með sér til leitar og fóru
fram á báti tveir saman.
Jens var vel kunnugur skip-
stjóra á einni af skútum þeim er
lágu inni á firðinum. Fór hann
fyrst þangað um borð og spurði
eftir hvort skipverjar vissu nokk-
uð um hveijir valdir hafi verið að
sauðahvarfinu. Skipstjórinn bar
það af öllum sem þar lágu inni,
nema ef vera kynni að sauða-
þjófarnir væru á duggu þeirri er
innst lá á firðinum. Kvaðst hann
gruna að skipstjórinn þar á og
áhöfn hans væru lítt varkárir
menn.
Akvað sýslumaður að fara um
borð í innstu skútuna og leita
eftir hvort þar væri stolna sauði
að finna. Skipstjórinn, kunningi
Jens, og bóndinn sem stolið var
frá, fóru með honum. Þegar þeir
nálguðust dugguna sáu þeir tvo
sauðaskrokka hanga í reiðanum.
Fóru þeir um borð og bar Jens
sauðaþjófnað upp á skipparann.
En hann þrætti fyrir og svaraði
illu einu. Harðnaði þá ræðan og
að því kom að skipstjórinn brá
___sverði sínu .og vildi vega Jens
sýslumann. En vegna þess að sax
hans hafði orðið eftir í skipi
kunningja hans, greip hann það
ráð að verjast með vasahníf sín-
um og hafði hatt sinn sem
skjöld, en bað vin sinn að bregð-
ast skjótt við og sækja menn á
skip sitt sér til liðveislu og fóru
þeir bóndi þegar eftir mönnun-
um.
En svo fimlega varðist Jens
með hnífi sínum og hatti, að
þegar þeir komu aftur var hann
ósár með öllu, og var búinn að
særa skipstjórann og fleiri menn
er að honum sóttu. Sá skútukarl
þann kost vænstan að gefast upp
og biðjast friðar.
Lét Jens hann greiða bónda
þrenn verð fyrir hvorn sauðinn
og sjálfum sér drjúgum fýrir að-
sókn og banatilræði og skildu
þeir við það. Sagt er að Jens hafi
gefið kunningja sínum nokkra
sauði fyrir liðveisluna.
Það var öðru sinni að bændur
ræddu við Jens um skylmingar
að gamni sínu og kváðust
mundu geta varist honum með
lurkum sínum, en Jens kvaðst
geta varist tólf mönnum sem
sæktu að sér með bareflum og
bauð þeim að reyna.
Sóttu þeir að honum um hríð,
en hann kvistaði bareflin úr
höndum þeirra sem hráviði. En
hann tók að mæðast og bað þá
frá að hverfa, því nú færi hann
að reiðast og þá gæti hann orðið
einhverjum þeirra að bana, ef til
þrautar yrði haldið. Þá var leikn-
um hætt og er sýslumanninum
vopnfima var runnin reiðin bauð
hann þeim beina og brennivín.
Dularfullt sjóslys úti fyrir
Berunesi
Árið 1740 týndist Jens Wíum
sýslumaður úti fyrir Berunesi.
Þá um vorið fór hann frá
Skriðuklaustri ofan í Seyðisljörð
til að þinga og gegna sýslu-
mannsstörfum. Hann fór í báti
frá Brimnesi og ætlaði í Loð-
mundarfjörð. Með honum í
bátnum voru Jón Þorleifsson,
skrifari sýslumanns og kona
nokkur, Vilborg að nafni. Sögðu
sumir að þau ættu vingott.
Fimm manna áhöfn var á bátn-
um.
Frá Brimnesi var lagt af stað
seint á degi. Vindur var á norðan
og sjór heldur ljótur, svo að ýms-
ír löttu ferðarinnar en aðrir hvöt-
tu. Skemmst er frá þvf að segja
að daginn eftir rak bátinn í land
og voru í honum fjögur lfk. Bor-
in voru kennsl á Jón skrifara og
þrjá fylgdarmenn, en sá fjórði
fannst rekinn á land á Sléttanes-
fjöru fyrir utan Brimnes. Á þeim
manni voru sár sem litu út fyrir
að vera af völdum sverðsstungna
og högga. Önnur lík sem fund-
ust voru einnig með sár eftir
korða. Jens og Vilborg fundust
hvergi og ekki fannst heldur
tangur né tetur af Þórarni bónda
í Fjarðarseli, sem ætla má að
hafi verið formaður, því hann
einn er nafnkenndur af þeim
sem voru í bátnum, auk sýslu-
manns og fylgiliðs hans. Þótti
mörgum skrýtið að Jens skyldi
ekki finnast en hann var syndur
sem selur.
Margrætt var um skipstapa
þennan. Héldu sumir að þeim
sýslumanni og formanni hafi
sinnast og Jens unnið á Þórarni,
en báðir munu þeir hafa verið
drukknir þegar Iagt var upp í
feigðarförina. Aðrir segja að
enskt fiskiskip hafi legið utarlega
í firðinum og hafi Iagt út nóttina
eftir að sýslumaður og föruneyti
hans fóru af stað frá Brimnesi.
Létu einhverjir sér detta í hug að
Englendingar hafi farið að glet-
tast við yfirvaldið.
Á botni eða í Englandi?
Sögusagnir lifðu lengi um að
Jens hafi ekki farist úti fyrir
Berunesi. Gísli Konráðsson segir
svo frá, að Jens og Jón skrifari
hafi verið ölvaðir og hafi þeim
sinnast við áhöfnina og stungið
menn með korðum og hent sum-
um f sjóinn. Sama heimild lætur
í veðri vaka að sýslumaður, ást-
mey hans og skrifari hafi horfið.
Þá Iágu duggur úti fyrir
Berufirði. Var það haft eftir
mönnum sem voru á sjó þar
nærri og fóru nærri einni skút-
unni, að þar sæju þeir rauðan
kjól hangandi til þerris í reiðan-
um. Síðar var rætt við enskan
skippara um Jens Wíum og hvarf
hans. Þá hló sá enski og sagði að
hann lifði góðu lífi í Englandi.
Daginn eftir að skip sýslu-
manns fórst fundu menn skjala-
tösku á stórum steini í Ijörunni.
Hafði hún ekki í sjó komið. I
töskunni voru mörg skjöl Múla-
þings og bréf til Hans Wíum
Jenssonar, þess efnis að hann
skyldi sækja um sýsluna, því nú
væri hún laus.
Hans sótti um og fékk sýsluna
eftir föður sinn og hófst þá ein-
hver hinn sögulegasti sýslu-
mannsferill sem íslenskir annál-
ar og dómsmálabækur og þjóð-
sögur kunna frá að greina.