Dagur - 31.07.1998, Blaðsíða 2

U-FÖSTUDAGUR 31. JÚLÍ 1998
SÖGUR OG SAGNIR
rD^tr
FRAMHAJJ)
AFFORSEDU
Bameignir fanganna
Sunnefa var höfð í haldi á
Skriðuklaustri, en sú breyting
var orðin á húsbóndavaldi þar,
að Jens var látinn en Hans, son-
ur hans, tekinn við sýslunni. Þau
systkini voru fyrst bæði í haldi á
Skriðuklaustri og veturinn 1741
eignaðist Sunnefa sitt annað
barn. Hún kenndi bróður sínum
einnig það barn, en hann synjaði
fyrir. Varð hún þá tvísaga og
kenndi Hans sýslumanni barnið,
en bar að hann hefði komið sér
til hins fyrri framburðar, að
kenna bróður sínum af hræðslu
við sýslumann.
Jón var þá sendur að Víðivöll-
um í gæslu Sigurðar Stefáns-
sonar sýslumanns í Austur-
Skaftafellsssýslu.
En slíkur kvennaljómi var Jón
Sunnefubróðir, að hann eignað-
ist barn með dóttur sýslumanns
á Víðivöllum og annað barn með
annarri stúlku á sýslumannssetr-
inu. Fer ekki nánari sögum af
þeim ástarmálum.
Sýslumaður harðneitaði öllum
sökum og árið 1743 voru þau
systkin enn dæmd til dauða á Al-
þingi en málinu skotið til kon-
ungsnáðar sökum þess hve ung
þau voru. Dróst málið enn á
langinn í nokkur ár og sátu þau í
varðhaldi fyrir austan á meðan.
I lvað varð um börn Sunnefu fer
fáum sögum og hafa þau að öll-
um líkindum dáið ung.
Enginn annar en Hans
WÍIIIH
Fljótlega eftir að Sunnefa varð
þunguð í annað sinn komst sá
orðrómur á kreik að Hans sýslu-
maður væri barnsfaðirinn og
trúðu flestir að svo væri þegar
hún bar það upp á hann. Var
málið tekið upp enn og aftur og
stóð allt til ársins 1758.
Sem fyrr segir stóð Hans í
margvíslegu málavafstri við aðra
valdsmenn og mun þeim hafa
verið ósárt um að kelekkja á stór-
bokkanum og því aldrei látið
Sunnefumál niður falla.
Til er frásögn af yfirheyrslu
yfir þeim systkinum á Alþingi
1743, eða eftir að Sunnefa ól sitt
síðara barn. Þar segir: Nú var
Jón Sunnefubróðir kallaður inn í
lögréttu og þar spurður, hvort
hann ætti hið síðara barnið, er
Sunnefa ól, eður hvernig Wíum
hefði spurt hann. Jón kvað hann
hafa spurt sig, hvort hann stæði
við meðkenningu sína. Þá spurði
lögmaður, hversu meðkenning
sú hefði verið í héraði. Jón kvað
sýslumann hafa sagt sér, að syst-
ir sín Sunnefa, hefði alið barn að
nýju, er hann Iýsti hann föður
að. Kvaðst hann þá svarað hafa,
að það mundi verða að vera, ef
hún hefði lýst því, „en ég er ekki
farinn að trúa því, að hún hafi
það gert“, kvaðst hann sagt hafa.
Var hann þá spurður hvort
hann væri ekki oftar spurður
hins sama og neitaði hann því.
Þá var hann spurður, því hann
játaði því við aflausn, eða hvort
hann væri leystur. Hann svaraði
að fyrir hvorugt brotið tók hann
aflausn og hafi hann ekki komið
til kirkju síðan hið seinna varð,
„og aldrei hefur prestur talað við
það um mig, og ég séð hann all-
eina álengdar", kvað hann.
Enn var hann spurður hvort
hann vissi sig frían af holdlegu
samræði við Sunnefu, síðan hið
fyrra barnið var alið. Tók hann
þá guð og meðvitund sína í vitni,
að svo væri. Spurður var hann og
hvort nokkur hefði nær verið, þá
Wíum frétti hann um faðernið á
Skriðuklaustri. Hann kvað eng-
an nema konu sýslumanns og
aðra kvensnift.
Því næst var Sunnefa spurð,
hvort hún meðkenndist að hafa
lýst Jón bróður sinn, föður hins
síðara barns. Hún játaði því.
Spurð var hún þá, hví hún gerði
svo, ella hvort það væri satt.
Hún kveðst hafa gert það af
hræðslu fyrir Wíum. Hefði hann
hótað sér hörðu leynilega, þá
hún hafi lýst hann sjálfan föður,
og hann sagt sér að lýsa Jón,
bróður sinn. Ekki væri þetta brot
hærra en hið fyrra.
Var hún þá spurð hvar það
hefði skeð. Sagði hún það orðið
hafa í baðstofunni á Egilsstöð-
um, er enginn hefði við verið, því
sá maður væri úti á hlaðinu, er
fylgdi sýslumanni, en hinn, er
hann hafði sent eftir væri ei
kominn.
Spurð var hún þá hvort hún
væri leyst, eða prestur hefði
spurt hana um faðernið. Hún
kvað hvorugt verið hafa. Var hún
að lyktum áminnt alvarlega að
segja hið sanna og mælti hún þá:
„Enginn annar en Hans Wíum
sýslumaður er í þingum við
þetta, og hann Iýsi ég föður að
hinu seinna barni mínu og skýt
því til hins alvitra guðs og með-
vitundar minnar“.
Verjandi þeirra systkina var
Sigurður Stefánsson sýslumað-
ur, sem tók Jón í sína vörslu með
fyrrgreindum afleiðingum. En
þau sátu í varðhaldi til 1748 þar
til málin voru enn á ný tekin
upp.
Lát systkinaima
Málastappið stóð með hléum í
fleiri ár og var Hans vikið frá
sýslunni 1751 og var skipuð sér-
stök dómnefnd til að fjalla um
mál hans. Dómur var loks kveð-
inn upp þrem árum síðar og var
sýslumaður dæmdur frá embætti
fyrir hirðuleysi og afglöp og í
miklar sektir, en íeyft að vinna
synjunareið fyrir samfarir við
Sunnefu og vann hann eiðinn
þegar í stað. Málið var enn tekið
fyrir á alþingisdómi 1756 og við-
urkenndi Jón þar faðerni síðara
barns Sunnefu systur sinnar, en
Sunnefa stóð fast við framburð
sinn að Hans væri faðir barns-
ins. Var niðurstaðan sú, að mál-
ið skyldi ganga til yfirdóms á Al-
þingi 1757. En þá um vorið lést
Sunnefa og leysti það úr ýmsum
vanda sýslumanns.
En Jón var dæmdur til að af-
höfðast en konungur breytti
dómnum í æfilanga þrælkun í
Friðrikshafnarkastala. En Jón dó
áður en til þess kom að flytja
hann utan, eða árið 1758.
Það að Sunnefa dó áður en
hún fengi unnið synjunareiðinn
gegn eiði sýslumanns, gerði það
að verkum að mjög var misrætt
um dauða hennar og hugðu
margir að hann hafi borð að af
völdum sýslumanns.
Hans sýslumaður hafði skotið
málum sínum til hæstaréttar og
var hann algerlega sýknaður þar
í dómi 1756. Skyldi hann fá
embættið aftur og sleppa við öll
fjárútlát og málskostnað. Tók
hann þá aftur við sýslunni og
hélt hana til 1778 er hann fékk
lausn frá embætti. Hans var illa
látinn, einkum eftir Sunnefu-
málið og er greinilegt að
Sunnefa hefur átt samúð sam-
tímans sem og síðari tíma. En
þega’r þau systkini slysuðust til
að eiga barn saman var Stóri-
dómur enn í gildi og erfitt að
víkjast undan honum. Þó voru
mildaðir dómar yfir þeim systk-
inum vegna ungs aldurs þeirra
þegar brotið var framið. Hans
sýslumaður dó 1788.
Þjóðsagait
Sem vænta mátti voru mál þessi
umtöluð á sinni tíð, og raunar
allt síðan. Snemma urðu til þjóð-
sögur um harmleik systkinanna
og harðneskju sýslumanns. Hér
fer á eftir þjóðsaga sem Einar
Hjörleifsson, rithöfundur, skráði
1877. Voru þá Iiðin 120 ár frá
því Sunnefumálum Iauk og má
sjá hvernig sagan mótast í
munnlegri geymd og er orðin að
skáldskap:
Hans sýslumaður Wíum var
uppi um miðja 18. öld. Hann
fékk orð fyrir að vera duglegt yf-
irvald, en harður þótti hann f
viðskiptum við alía menn og
stundum eigi sem hlutvandað-
astur. Um þann tíma sem Wíum
var sýslumaður í Múlasýslum
voru systkin tvö uppi í grennd
við hann. Eigi er þess getið hvað
bróðirinn hét, en systirin hét
Sunnefa. Hún var talin fríðust
kona á Islandi um þær mundir.
Þá er bæði systkinin voru full-
tíða, fékk bróðirinn óleyfilega ást
á systur sinni, og þar kom, að
hún varð vanfær af hans völd-
um. Systkinin voru bæði tekin
föst og sat Sunnefa í varðhaldi
hjá sýslumanni. En það tókst
eigi betur til en svo, að meðan
hún var í varðhaldi hjá honum
eftir barnsburðinn, fékk hann
sjálfur ást á henni, og varð hún
vanfær eftir hann.
En þegar sýslumaður varð þess
vísari, að hún fór eigi ein, þá tók
hann hana eina nótt úr varð-
haldinu, leiddi hana með sér
ofan að Lagarfljóti, varpaði
henni þar í hyl einn og kvað
hana eigi skyldu verða sér til
vandræða. En með því að
Sunnefa var þunguð, þá flaut
hún ofan á vatninu. Skammt fyr-
ir neðan hylinn, er hann hafði
varpað henni í, var ldettur eða
hólmi í fljótinu. Straumurinn
bar hana þangað, og skreiddist
hún þá upp, nær dauða en lífi.
Sýslumaður sá til hennar. Hann
var syndur og kastar hann þegar
af sér klæðunum og syndir út að
klettinum. Drekkir hann
Sunnefu þar og skilur eigi við
hana fyrr en hún er dauð.
Sömu nótt er mælt að konu
sýslumanns hafi dreymt að kom-
ið væri á gluggann uppi yfir
henni, og kveðin þessi vísa:
Sunnefunnar sýpur skál
sýslumaður Wíum.
Týnd er æra, töpuð sál. -
Tunglið veður í skýjum.
Aðrir segja svo frá vísu þessari,
að hún hafi verið kveðin á
glugga uppi yfir sýslumanninum
sjálfum, þegar hann sat við
drykkju með vinum sínum, og
geta þess til, að einhver sem hafi
grunað eitthvað um hvarf
Sunnefu, hafi kveðið vísuna.
Sunnefa hvarf úr varðhaldinu
um vetrartíma. Næsta vor sigldi
bróðir hennar og var hann tek-
inn af erlendis. Er sagt að hann
hafi heitast við sýslumann áður
en hann sté á skip, því hann ken-
ndi honum um hvarf systur sinn-
ar eins og fleiri. Um haustið átti
að hafa komið inn reimleiki með
skipi einu.
Það er sagt frá æfilokum
Wíums sýslumanns, að hann
hafi einu sinni næsa vetur eftir
þetta farið upp á Fljótsdal og gist
hjá bónda nokkrum, sem var ald-
arvinur hans. Að morgni dags
ætluðu þeir sýslumaður og bóndi
að fara til næsta bæjar. Brast þá
á bylur mikill um daginn, og leið
svo dagurinn og næsta nótt, að
þeir komu ekki aftur. Morgun-
inn eftir kom bóndi heim og var
þá dasaður mjög. Bað hann
pilta sína í öllum bænum að
koma með sér og leita að sýslu-
manni. Fundu þeir hann loksins
niður við Fljótið allan marinn og
hræðilega útleikinn. Var hann þá
örendur. Ekki vildi bóndi segja
frá dauða hans, nema það væri
hið hræðilegasta, sem hann
hefði séð. En hvað sem satt er í
þessari sögu, þá er það haft fyrir
satt, að sýslumaðurinn hafi dáið
mjög vofveiflega einhvers staðar
fram í Fljótsdal.