Dagur - 06.02.1999, Side 6

VI-LAUGARDAGUR 6. FEBRÚAR 1999
MINNINGARGREINAR
rÐ^ir
Kári Tryggvason
Fæddur 23. júlí 1905 - Dáinn 16. janúar 1999
Kári Tryggvason, föðurbróðir
minn, lést á Landspítalanum
þann 16. janúar síðastliðinn.
Ekki dvaldi hann nema fáa daga
á spítalanum að þessu sinni og
andlegri reisn auðnaðist honum
að halda fram á síðustu daga.
Okkur ættingjum hans og vinum
hafði þó verið ljóst upp á síðkast-
ið að stutt mundi til endalokanna
því líkamlegur þróttur þvarr enda
þótt andinn væri ótrúlega skýr til
æviloka.
Með Kára frænda er genginn
til moldar merkur maður sem
markaði djúp spor á lífsleiðinni,
hvort sem litið er á hann sem
kennara, rithöfund, sjálfmennt-
aðan náttúrufræðing, heimilis-
föður og vin eða mann. Hugur-
inn leitar til baka til æskustöðv-
anna í Víðikeri í Bárðardal þar
sem Kári fæddist inn í mikið
menningarheimili og dvaldi í
nærfellt 50 ár. A þeim sama bæ
fæddist undirritaður fyrir meira
en 60 árum svo kynnin við hann
og fjölskyldu hans spanna í
minningunni sexáratugi. I viðtali
við Kára, sem birtist í ritinu
Heima er bezt, Iýsir hann
bernskuheimilinu efnislega á
þessa leið:
„Foreldrar mínir bjuggu stór-
búi við mikla rausn, var reisn og-
höfðingsbragur í hvívetna, sam-
einað við alúð og glaðværð svo
þangað þótti öllum gott að koma.
A heimilinu var alltaf nóg til af
öllum nauðsynjum en við systk-
inin urðum að vinna. Faðir okkar
var dálítið strangur og vinnu-
harður en hann var glaðlyndur
maður og öllum þótti gott að vera
hjá honum, enda var alltaf margt
fólk á heimili foreldra minna,
vinnuhjú og kaupafólk. Þar var
því oft glatt á hjalla og fólki þótti
gaman að vera þar þótt mikið
væri að gera. Móðir mín var bók-
gefin og las mikið, einkum á vetr-
um. Hún hafði góða söngrödd og
kunni margt af Ijóðum og lögum,
sem hún hafði einkum lært af
Magnúsi organista Einarssyni á
Akureyri. Röddinni hélt móðir
mín nokkurn veginn óbreyttri til
æviloka."
Enda þótt Víðiker liggi fremst í
Bárðardal og ætla mætti að stað-
urinn væri fjarri alfaraleiðum fór
því fjarri að sú væri raunin. Á
fyrri hlutaaldarinnar lá straumur
náttúruvísindamanna um Bárð-
ardal til könnunar á gróðri,
fuglalífi og náttúrufari í nágrenn-
inu og voru innstu og efstu bæ-
irnir ekki síður miðstöð könnun-
arferða um öræfi Islands, norðan
Vatnajökuls, sérstaklega þó
Odáðahraun og perlu þess,
Oskju í Dyngjuljöllum. Hér má
nefna nöfn manna svo sem Finns
Guðmundssonar fuglafræðings,
Steindórs Steindórssonar, grasa-
fræðings frá Hlöðum, og Guð-
mundur Kjartanssonar, auk fjöl-
margra erlendra vísindamanna.
Tryggvi í Víðikeri var þekktur
leiðsögumaður um Odáðahraun
og synir hans síðar, einkum þó
eftir að Tryggvi afi féll frá árið
1937. Þar var Kári fremstur í
flokki, enda með þeim elstu, auk
þess sem hann náði snemma
góðum tökum á erlendum mál-
um. En fyrir þeim Víðikersbræðr-
um var sú vinna og lítilsháttar
aukatekjur sem leiðsögumanns-
starfið og tilheyrandi hestaleiga
gaf ekki aðalatriðið. Kynnin við
fremstu vísindamenn þjóðarinn-
ar og erlenda starfsbræður þeirra
svalaði fróðleiksþorsta þeirra.
Þeir merktu fugla fyrir Finn
Guðmundsson, söfnuðu plönt-
um og þurrkuðu fyrir Steindór
Steindórsson og Helga, grasa-
fræðing á Gvendarstöðum. Þau
kynni, ásamt lestri fræðibóka,
gerðu það að verkum að þeir
bræður þekktu ekki einungis alla
fugla sem þeir sáu á ferðum sín-
um heldur og langflestar þær
jurtir sem bar fyrir augu. Þar fór
Kári fremstur í flokki en svipað
mátti segja um föður minn, ég
minnist þess varla að stæði á
svari er ég sem smástrákur spurði
um nöfn á íslenskum jurtum,
hvað þá fuglum. Mikið var lesið
af bókum í Víðikeri og þeir bræð-
ur lylgdust mjög með því sem
hæst bar á sviði heimsmála. Upp
í hugann kemur mynd af þeim,
flettandi heimsatlas til að fylgjast
með vígstöðvunum í heimsstyrj-
öldinni 1939-1945. Sú staðreynd
að sjálfir höfðu þeir kynnst ensk-
um og þýskum vísindamönnum
sem tóku þátt í þeim hildarleik
færði þessa atburði nær. Þá var
og tónlistin iðkuð í Víðikeri, þar
var orgel og harmóníka og mikið
sungið.
Sem barn í Víðikeri minnist ég
Kára sem stóra frændans sem
vissi svör við nánast öllum spurn-
ingum sem fróleiksfúsum strák-
hnokka gat dottið í hug að spyija.
Hann var Iíka kennari sem var
langtímum fjarverandi að kenna
á ýmsum bæjum í sveitinn, en á
þeim tfma var farskóli í Bárðar-
dal. Þar að auki gat hann talað
fullum fetum við skrítnu útlend-
ingana sem komu í heimsókn.
Hann var líka skáld og ég minn-
ist ennþá lotningarinnar og
stoltsins sem ég kenndi, sjö ára
gamall, þegar bókakassinn með
fyrstu eintökunum af fyrstu
Ijóðabókinni hans, Fuglinn fljúg-
andi, var opnaður á haustdögum
árið 1943. Ekki spilti það bók-
inni í mínum augum að hún var
frábærlega myndskreytt af lista-
konunni Barböru W. Arnason.
Þarna gat maður ekki einungis
lesið fuglakvæðin hans Kára
frænda heldur líka skoðað
myndir af þessum vængjuðu vin-
um. En kannske fannst manni
samt best að Kári frændi var
maðurinn hennar Möggu sem
alltaf var öllum svo góð og þar að
auki pabbi þeirra systranna Hild-
ar, Dústu, Rönnu og Aslaugar
sem voru daglegir leikfélagar á
bernskuárunum í Víðikeri.
Eins og að líkum Iætur hafði
Kári mjög mótandi áhrif á mig
sem barn, sérstaklega þó sem
kennari. Sem dæmi um það
kemur upp í hugann kennslu-
stund í farskólanum í Víðikeri
þar sem hann las upp fyrir okkur
skólakrakkana sögu sem hann
hafði þá nýlega samið og nefnd-
ist Gjafirnar. (Heimili og skóli,
11. árg. 3-4 tbl). Sú saga, sem
fjallaði um frænda okkar og
sveitunga sem á fullorðinsaldri
braust til Iangskólanáms og varð
einn af okkar fremstu jarðvís-
indamönnum, opnaði augu mín
fýrir þvl að það sem menn ætla
sér geta menn ef hugur fylgir
máli. Löngu síðar, er ég spurði
Kára hvar þessi saga hefði komið
á prenti, gaf hann Iítið út á það
og.vjldi sem minnst tala rnn þirt-
ingu hennar. Við ítrekaða eftir-
grenslan kom skýringin, en hún
var sú að í sögunni vitnaði hann
í ljóð eftir Einar Benediktsson og
var rangt farið með það í prent-
uninni. Þá óvandvirkni í meðferð
á ljóði þjóðskáldsins gat Kári
frændi ekki sætt sig við en of
seint var úr að bæta.
Er Kári flutti til Hveragerðis
árið 1954 ásamt fjölskyldu sinni
var þeirra sárt saknað. En sjálfur
hleypti ég heimdraganum litlu
síðar og áfram hélt ég nánu sam-
bandi við fjölskylduna. Sam-
bandið við þau Möggu og Kára
breyttist með fullorðinsárunum
úr nánu sambandi barns við full-
orðið fólk í einlæga vináttu full-
orðinna sem aldrei bar skugga á.
Það samband varð ennþá
sterkara eftir að við Sigrún gift-
um okkur en ekki leið á Iöngu
þar til farið var að líta á hana sem
fimmtu dóttur Möggu og Kára.
Heimsóknir okkar Sigrúnar og
barna okkar til þeirra hjóna, fyrst
í Hveragerði, síðan á Eikjuvoginn
og síðast í Sunnuhlíð, voru sam-
verustundir sem báðir aðilar
hlökkuðu til. Jafnframt voru
Magga og Kári og dætur þeirra
tíðir gestir á heimili okkar þar
sem fjölskyldurnar hafa í gegnum
árin safnast saman til að syngja
og spjalla. Þau hjónin tóku fullan
þátt í gleði okkar og sorgum, sem
og dæturnar og Qölskyldur þeir-
ra. A milli okkar frændsystkin-
anna frá Víðikeri hafa systkina-
böndin aldrei slitnað þótt vega-
lengdin á milli hafi lengst.
Kári og Magga hafa alla tíð ver-
ið einstaklega barngóð. Þegar við
Sigrún vorum í heimsókn á
Eikjuvoginum brást það vart að
dyrabjöllunni væri hringt og úti
stæðu börn úr nágrenninu, sem
voru að koma í heimsókn. Alltaf
var til teiknipappír og litir og
börnin settust inn í herbergi eða
stofu til að teikna eða þau fengu
að heyra sögur. Auðvitað dró það
ekki úr vinsældunum að oftast
var til eitthvað gott í munninn
uppi í skáp sem þau Iitlu fengu í
skilnaðargjöf. Barnelska Kára
kemur líka skýrt fram í bókum
hans, enda urðu þær í hópi vin-
sælustu barnabókanna um langt
skeið. Skýringarinnar er trúlega
að leita í þeirri staðreynd að
hann átti alla tíð einstaklega auð-
velt með að setja sig inn í hugar-
heim barna. Eg er þeirrar skoð-
unar að ástæðan hafi verið sú að
honum tókst alla sína löngu ævi
að varðveita barnið í sjálfum sér
og miðla því til lesenda sinna.
Bamabækur Kára voru saklausar
ævintýrabækur þar sem vanda-
málin voru tíðast víðs Ijarri, enda
þótt slys gætu hent. Hann hafði
skilning á því að barnið þarf að
eiga sína ævintýraveröld þar sem
flestir eru góðir og féll aldrei í þá
gryfju, sem hent hefur suma
seinni tíma höfunda, að skrifa
vandamálabækur fyrir unga les-
endur.
Framan af árum voru kvæði
Kára bundin stuðlum og höfuð-
stöfum. Þau voru liðlega rímuð
og sýndu hve góð tök hann hafði
á þessari fornu þjóðaríþrótt.
Þetta fann ég glöggt í þeim kvæð-
um hans sem ég hef gert lög við
því erfitt er að fella lag að illa
rímuðu kvæði. Honum þótti
vænt um þessi lög og sjálfsagt
höfum við báðir borið þá von í
brjósti að nöfn okkar frændanna
varðveittust saman í þessum
sameiginlegu hugverkum.
Seinna lagði hann og fyrir sig
órímaða ljóðagerð og náði einnig
tökum á því formi. Alltaf var ég
þó hrifnari af rímuðu ljóðunum.
Síðasta nýja kvæðið eftir Kára
frænda, sem mér er kunnugt um
að komið hafi út á prenti, birtist
í ljóðabók sem Rithöfundasam-
band Islands gaf út árið 1993 og
nefndist Vörður. Þessi Ijóðabók
var ekki seld heldur gefin og með
því var Rithöfundasambandið að
mótmæla virðisaukaskatti á bæk-
ur, sem þá hafði verið komið á.
Var Kári langelsti höfundurinn
sem átti Ijóð í þeirri bók. Kvæði
Kára nefnist Aðeins á vorin. I
þessu kvæði finnst mér sem
hann hugsi með trega heim til
æskustöðvanna í Víðikeri. Þá til-
finningu á sá létt með að skilja
sem sjálfur hefur tekið sig upp
frá æskustöðvunum en skilið þar
eftir hluta af rótum sínum. Því
veittist mér létt að fella lag að
þessu Ijóði sem frændi okkar
beggja, Áskell Jónsson frá Mýri,
var svo elskulegur að útsetja fyrir
blandaðan kór. Ljóðið læt ég fyl-
gja þessum minningarorðum um
leið og við Sigrún þökkum ævar-
andi vináttu og tryggð og send-
um öllum aðstandendum Kára
frænda innilegar samúðarkveðj-
ur.
Góður maður er genginn.
Aðeins á vorin
Aðeins á vorin
eitthvað hugann lokkar
út yfir blámans djú-p
í leit að gjöfum.
Mjúklega seiðir
minningin og leiðir
nvyndir á fund þinn
ofar tímans höfum.
Þú verður aftur
barn á meðal blóma,
brekkan þtn týnda
skín í töfraljóma.
Aðeins á vorin
innra með þér vaknar
eitthvað sem dýpri og dýpri
fögnuð vekur.
Eitthvað sem gefur
ekkert glatast hefur,
ógnir og skugga
vor á burtu hrekur.
Naumast þú skilur
sjálfs þín hugarheima,
hærra og stærra mark
þigfer að dreyma.
Hvíldu í Guðs friði, elsku
frændi og vinur.
Haukur Harðarson frá
Svartárkoti.
rý:i\KMiST()j
Æ l J; X v* ’ ^ 1 vjj fessí -V --—^
ÍSLANDS w
Markmið Útfararstofu íslands er að veita trausta og persónulega þjónustu.
Aðstandendur geta leitað útfararstjóra hvenær sólarhrings sem er.
Útfararstofa íslands er aðstandendum innan handar um alla þá þætti er hafa
ber I huga er dauðsfall ber að. Útfararstjórar Útfararstofu íslands búa yfir
mikilli reynslu og hafa starfað við útfararþjónustu um árabil.
Útfararstofa íslands sér um:
Útfararstjóri tekur að sér umsjón útfarar í samróði við
prest og aðstandendur.
Flytja hinn látna af dánarstað f líkhús.
Aðstoða við val á kistu og líkklæðum.
Undirbúa lík hins látna í kistu og snyrta ef
með þarf.
Útfararstofa íslands útvegar:
Prest.
Dánarvottorð.
Stað og stund fyrir kistulagningu og útför.
Legstað í kirkjúgarði.
Organista, sönghópa, einsöngvara, elnleikara
og/eða annað listafólk,
Kistuskreytingu og fána.
Blóm og kransa.
Sálmaskrá og aðstoðar víð val á sálmum.
Likbrennsluheimild.
Duftker ef líkbrennsla á sér stað.
Sal fyrir erfidrykkju.
Kross og sklltí á leiði.
Legstein.
Flutning á kistu út á land eða utan af landi.
Flutning á kistu til landsins og frá landinu.
Útfararstofa íslands - Suðurhlíð 35-105 Reykjavík.
Sími 581 3300 - allan sólarhringinn.
Sverrir Einarsson,
útfararstjóri
Sverrir Olsen.
útfararstjóri
ORÐDAGSINS
462 1840
^------------r