Dagur - 27.03.1999, Blaðsíða 2

II-LAUGARDAGUR 27. MARS 1999
~Dagur
SÖGUR OG SAGNIR
FyUdngar mætast
Framhald afforsíðu
Þegar fundi lauk í porti Miðbæj-
arbarnaskólans bættist þaðan
stór hópur við söfnuðinn á Aust-
urvelli og mátti þá með sanni
segja að þar væri orðin þröng á
þingi. Sem þessi nýja fylking seig
inn á völlinn varð mér starsýnt á
nokkra unga menn sem ruddust
um fast og létu alldólgslega.
Fannst mér ég bera kennsl á fyr-
irliðann sem var í hærra lagi,
rauðbirkinn í andliti og eldrautt
hárið.
Þennan vetur átti ég sæti í
stúndentaráði, var gjaldkeri þess
og sá m.a. um dansleiki sem
haldnir voru á vegum þess í fjár-
öflunarskyni. hafði einn slíkur
verið haldinn í Tjarnarkaffi. Var
dansleikur hafinn þegar ungur
maður, fremur hávaxinn og rauð-
hærður kom með asa nokkrum
að dyrum og kvaðst eiga brýnt er-
indi við mann nokkurn sem
staddur væri á dansleiknum. Fór
hann þess á leit að fá að fara inn
í húsið og hafa tal af manni þess-
um. Eg var þá staddur í anddyri
hússins ásamt lögregluþjóni. Vfs-
aði ég erindi piltsins til lögreglu-
þjónsins en hann aftur til mín.
Kvaðst pilturinn skyldi setja
tryggingu fyrir því að hann kæmi
fljótlega aftur, tók upp nokkrar
munnhörpur úr vösum sínum og
fékk mér. Þótti mér tryggingaféð
í meira lagi kynlegt en lét kyrrt
liggja og hleypti pilti inn. Hvarf
hann síðan inn í iðandi mann-
þröngina en kom að vörmu spori
aftur, þakkaði fyrir sig og hirti
munnhörpurnar og skundaði
brott.
En sem fylkingin birtist þarna
á Austurvelli 30. mars þóttist ég
kenna kauða frá því fyrr um vet-
urinn. Engin merki sá ég þó að
þessu sinni um munnhörpur
enda skipt um tryggingafé og ekki
vanþörf á vasarúmi. Gat ég ekki
betur séð en piltur hefði komið
við í matvöruverslun því að vasar
virtust úttroðnir af eggjum.
Einnig sveiflaði hann brotnum
stólfæti og fór mikinn.
Ekki leið á löngu uns egg tóku
að dynja á þinghúsinu og brátt
sást eggjarauða leka niður hér og
þar eftir gráum steinvegg þessa
virðulega húss. Og brátt kvað við
brothljóð og síðan fleiri og sýni-
legt að eitthvað harðara en eggin
flaug um loftið svo rúður urðu
undan að láta.
Stympingar hefjast
Nokkru áður en þetta varð hafði
hópur Iögregluþjóna gengið
fylktu liði frá lögreglustöðinni í
Pósthússtræti meðfram Hótel
Borg og tekið sér stöðu fyrir
framan aðaldyr Alþingishússins.
Horfðust þessir laganna verðir í
augu við manngrúann á Austur-
velli, allir klæddir einkennisbún-
ingum og báru svarta hjálma á
höfði, ekki ósvipaða að gerð og
þýskir hermenn notuðu og oft
höfðu sést í kvikmyndum á stríðs-
árunum síðari. Einnig báru lög-
regluþjónarnir. reiddar kylfur og
gasgrímur tiltækar. Með alvæpni
eins og orðað var í Islendingasög-
um. Allt var þetta í senn broslegt
og eigi að síður alvarlegt fyrir
þann sem aldrei hafði séð neitt í
líkingu við slíkt áður. Og þótti
mér þetta í meira lagi kynlegt því
að í þessum hópi þóttist ég þekk-
ja nokkra friðsama nemendur
mína frá því fyrr um veturinn er
ég á lögreglunámskeiði kenndi
þeim íslensku í dómsal yfir lög-
reglustöðinni í Pósthússtræti.
Hvað var eiginlega að gerast?
Þegar grjót- og eggjakastið
jókst sá Iögreglan að við svo búið
mátti ekki standa enda hafði
stærðar grjóthnullungi verið
varpað og hann brotið rúðu svo
glerbrotum rigndi yfir forseta
sameinaðs þings sem þar stjórn-
aði fundi. Reyndi lögreglan að
þoka mannfjöldanum frá þing-
húsinu og urðu af nokkrar stimp-
ingar sem smáhörnðnuðu og
kom þar brátt að torfuskeklum og
hraungrýtismolum var varpað að
lögregluþjónunum.
Góð skilyrði fyrri múgæs-
ingu
Voru því orðin hin ákjósanleg-
ustu skilyrði fyrir múgæsingu og
ýmsum ekki orðið rótt þegar dyr-
um Alþingishússins var skyndi-
lega hrundið upp og út þaut hóp-
ur ungra manna með hvítt bindi
um handlegginn og vopnaður
kylfum eða bareflum. Var nú eins
og olíu væri hellt á eld og erfitt
hvar lögreglumaður átti í höggi
við nokkra sem stimpuðust við og
einhverjir voru komnir á fjóra
fætur.
Hjálmuriuu bjargaði
Meðfram gangstígum, sem skip-
tu Austun'elli í reiti, voru hraun-
steinar eða hellur og stóðu upp á
rönd. í fárra metra færi frá mér
gat að líta þegar einn Austun'all-
argestur þreif upp hellu, t\a'henti
og varpaði að lögregluþjóni sem
bar á höfði hjálm sem söng í er
steinninn skall þar á og hefði sá
laganna vörður tæplega kunnað
frá tíðindum að segja ef ei hefði
hjálmurinn verið. Þótti mér nú
orðið nóg um það er fyrir bar.
Á öðrum stað átti hvítliði í
höggi Mð skötuhjú tvö. Lamdi
hann strákinn með kylfu en í
sömu svipan sveif valkyrjan á
hvftliðann og afvopnaði. Lagði sá
borðalagði á flótta, stefndi á
þinghúsið og átti fótum ijör að
Iauna. Rétt í því bar að lögreglu-
Herstöðvarandstæðingar hafa oft mótmælt kröftuglega og þótt þessi
mynd sé ekki frá 1949 er greinilega heitt í kolunum.
að greina hvað gerðist nema allt
virtist vitlaust ætla að verða.
Börðu lögreglumenn frá sér er
vaxandi þrýstings og æsings gætti
með mannfjöldanum fyrir fram-
an þá. Hlutu margir pústra jafnt
sekir sem saklausir. Mun ýmsum
sem fyrir urðu hafa þótt þungt
undir að búa og reiðin blossað
upp í mönnum og lögreglan ekki
öfundsverð af sínu hlutverki. Er
vandséð til hvers hefði dregið að
óbreyttu ef ekki hefði verið varp-
að táragassprengjum yfir mann-
fjöldann enda ekki um margt að
velja eins og komið var.
Gagnrýnt var harðlega eftir á
að fjöldanum skyldi ekki vera til-
kynnt hvað í vændum var og fólki
gefinn kostur á að forða sér áður
en táragasið kæmi til sögunnar.
Borið var við síðar að viðvörun
hefði verið gefin úr hljóðmagnara
frá þinghúsinu en grunur Iék á að
í öllu öngþveitinu hafi magnar-
inn vitað inn í húsið. Ég stóð
nærri þinghúsinu og heyrði
aldrei neina viðvörun svo að dauf
hefir hún verið í meira lagi. En
sannleikurinn mun sá að málin
snerust svo snöggt og óvænt og
samræmdar aðgerðir það ómark-
vissar að ekki var ráðrúm til ann-
ars en dreifa mannfjöldanum á
tiltölulega skammri stundu þegar
áhrifa frá gasinu tók að gæta. Ég
hörfaði að styttu Jóns Sigurðs-
sonar og lét þar fyrir berast um
stund, ákveðinn í að standa með-
an stætt væri og fylgjast grannt
með því sem fram færi enda
aldrei orðið áhorfandi að slíku
hvorki fyrr né síðar. Var orðið
ærið þunnskipað fyrir framan
mig og ég enn ekki farinnn að
finna fyrir gasinu í lofti. Sá ég.
þjón er stökkti skötuhjúunum á
flótta og vissi ég ekki fyrri til en
lögregluþjónninn stefndi á mig
með reidda kylfu. Varð mér ekki
um sel og frekur er hver til fjörs-
ins. A augabragði yfirgaf ég Jón,
sem stóð með hendur á jakka-
boðungi og bifaðist hvergi fremur
en kletturinn, horfði á öll þessi
læti, trúr köllun sinni: Ekki víkja.
Sá ég hvar fólksstraumur lá
meðfram Hótel Borg og þaðan
inn í Austurstræti og raunar allar
götur sem vissu frá Alþingishús-
inu. Margir leituðu skjóls í dóm-
kirkjunni.
Beið ég ekkki boðanna, hentist
af stað og hugðist ná Austur-
stræti með því að fara þvert yfir
völlinn. Dró ég ekki af mér á
hlaupunum með lögregluþjón á
hælum mér. Þá heryði ég allt í
einu hvin í lofti yfir höfði mér og
eitthvað féll til jarðar skammt
framan við mig og síðan hviss og
grátt ský sveif upp af og var eins
og veggur framundan. Ég hafði
ekki náð settu marki, opinu á
Austurstræti og Pósthússtræti.
Voru nú tveir fyrir höndum, ann-
að hvort að beygja af leið þvert til
hægri og taka stefnu á Borgina og
síðan í Austurstræti eða æða
gegnum mökkinn þótt súrna
kynni í augum. Valdi ég síðari
kostinn. En þvílíkt helv... Mig
logverkjaði í augun og tárin
streymdu svo að við ekkert varð
ráðið hvenig sem ég þurrkaði
með vasaklútnum. Var ég um
stund alveg viðþolslaus og æddi
um nærliggjandi götur burt frá
þessum ófögnuði.
Síðar frétti ég að fjöldi fólks
hefði skundað að Tjörninni,
hleytt þat höfuð sín, .vaett .yasa-
klúta og borið að sjáöldrunum til
að draga úr pirringi og ertingu frá
gasinu.
Höggfestubreyta
En loks tók að svía og var ekki að
sökum að spyrja. Aftur var farið
inn á Austurvöll til að forvitnast
um hvort nokkuð sögulegt væri
að gerast. En þar voru þá miklu
færri orðnir. Oðru sinni var þó
völlurinn tæmdur með nýjum
sprengjum. Og í þriðja sinn var
haldið á orustuvöllinn og voru þá
þingmenn að koma út úr þing-
húsinu í fylgd Iögreglu, stungu
sér inn í bíla sem þeirra biðu úti
fyrir og höfðu menn hraðan á.
Var fólki nú mjög tekið að fækka,
margir farnir heim reynslunni
ríkari, sumir komnir á sjúkrahús
eftir hörð átök, þ. á m. lögreglu-
þjónn eftir höfuðkúpubrot. Mun
hafa verið nóg að gera á slysa-
varðstofu fram eftir degi.
Ég hélt heim á Gamla-Garð
með seyðing í augum. Bárum \dð
saman bækur okkar, sem þarna
höfðum verið, og hver hafði sína
sögu að segja.
Kunningi minn í læknisfræði,
hallur undir Framsókn, kvaðst
hafa beygt sig niður meðan á
átökunum stóð til að stumra yfir
konu einni sem þar hafði liðið út
af. Fékk hann þá högg í höfuðið,
örlagaríkt högg, sem breytti þess-
um miskunnsama Framsóknar-
manni í Sósíalista og þar hefir
ekki annað högg neinu breytt síð-
an. Um fleiri fréttist sem þarna
höfðu hlotið svipaða höggfestu-
breytu.
Að kvöldi þessa dags lögðum
við nokkrir félagar á Gamla-
Garði leið okkar í bæinn eins og
við gjarnan nefndum þá svæðið
við Austurstræti. Ekki vorum við
langt komnir eftir Tjarnargöt-
unni er við fundum í lofti fnyk
sem megnari varð eftir þ\a' sem
við nálguðumst miðbæinn en þar
var næsta ólíft vegna táragass.
Hafði manníjöldi nokkur, aðal-
lega unglingar, gert aðsúg að Iög-
reglustöðinni. Sveimaði því lög-
reglubíll um nágrenni stöðvar-
innar og var úr honum varpað
nokkrum sprengjum um nær-
liggjandi götur og tókst með því
að stemma stigu við frekari
óþægindum af hendi ungling-
anna. Gekk svo lengi kvölds.
Munu gestir sem komu úr Nýja
bíó síðla kvölds hafa fengið sinn
skerf ómældan af fnyk þessum er
þeir biðu eftir fari með strætis-
vögnum á Lækjartorgi. Varð þar
af nokkur ringulreið.
Mikils æsings gætti í höfuð-
borginni fyrstu dagana eftir at-
burð þennan. Urðu af mikil
blaðaskrif, handtökur og mála-
ferli. Hlutu ýmsir harða dóma en
að lokum munu víst flestir hafa
verið náðaðir.
Margir voru taldir bera sök á
hvernig til tókst þennan um-
rædda dag enda ekkert smámál á
ferðinni og olli hita og titringi
með þjóðinni, meir en menn
áður þekktu.
Hér hefir aðeins verið brugðið
upp mynd af reynslu eins af þeim
þúsundum manna sem þarna
voru saman komnir þennan
sögufræga dag, ritað fám árum
eftir að atburðirnir gerðust og
byggðir á dagbók þess sem ritað
hefir. Vísast hafa svipaða sögu að
segja aðrir, sem þarna voru stadd-
ir og á vissan hátt þátttakendur í
atburðum þeim sem hlotið hafa
nafnið Óeirðirnar við Alþingis-
húsið 30. mars 1949.
Fermingar á
pálmasiinimdag
Glerárkirkja kl. 10.30
Arnar Freyr Hermannsson, Keilusíða 9F
Arni Gunnarsson, Núpasíða 2C
Birkir Halldórsson, Móasíða 5D
Ellen María Guðmundsdóttir, Borgar-
síða 41
Erla Eyland, Gen.Magzekstraat 78,
4818 BX.Breda, Hollandi
Gunnar Máni I Iermannsson,
Búðasíða 7
Heiðbjört Unnur Gylfadóttir,
Rimasíða 27E
Helga Sif Eiðsdóttir, Reykjasíða 5
Heimir Orn Gunnlaugsson,
Snægil 4-201
Katrín Arnadóttir, Rimasíða 25F
Kristín Anna Kristjánsdóttir,
Melasíða 3P
Lára Jóna Björgvinsdóttir, Núpasíðu 7
Þorgerður Kr. Jónsdóttir, Melasíða 81
Glerárkirkja kl. 13.30
Agnes Dögg Gunnarsdóttir, Einholt 8D
Auður Reynisdóttir, Hraunholt 6
Asta Dröfn Björgvinsdóttir, Ashlíð 15
Guðlaug Sigríður Tryggvadóttir,
Dvergagil 18
Haraldur Anton Haraldsson, Einholt 28
Karl Ólafur Hinriksson, Borgarhlíð 7A
Kristín Líf Valtýsdóttir, Mánahlíð 12
Rakel Hinriksdóttir, Hvammshlíð 7
Rakel Óla Sigmundsdóttir, Keilusíða 5A
Rúnar Freyr Guðmundsson, Einholt 4D
Sigurður Frímann Snæbjarnarson,
Brekkugata 47
Valgarður Óli Ómarsson, Langholt 24
Viðar Geir Viðarsson, Stapasíða 13D
Akureyrarkirkja kl. 10.30
Aðalbjörg Arna Smáradóttir, Hafnar-
stræti 25
Anna Jónsdóttir, Aðalstræti 63
Áslaug Eva Björnsdóttir, Skarðshlíð 29G
Baldvin Ólafsson, Eyrarlandsvegur 24
Benedikt Víðisson, Oddagata 9
Bergþóra Benediktsdóttir,
Krabbastt'gur 2
Bryndís Magnúsdóttir, Einilundur 6F
Daníel Páll Snorrason, Byggðavegur 118
Eva Marfa Friðriksdóttir, Lerkilundur 12
Eyrún Sif Kristjánsdóttir, Fögruvellir 1
Guðmundur Guðmundsson,
Byggðavegur 99
Guðmundur Kristinn Vilbergsson,
Hjallalundur 18
Gunnar Ingi Valdimarsson,
Þórunnarstræti 131
Gunnar Sigurður Valdimarsson,
Grænamýri 14
Halla Dögg Jónsdóttir,
Byggðavegur 101B
Heiðrún Pétursdóttir, Vanabyggð 6E
Helena Hafþórsdóttir, Múlasíðu 3G
Helgi Þór Leifsson, Lerkilundur 28
Hólmfríður Helga Sigurðardóttir,
Grænamýri 2
Katla Sigrún Hjartar, Eyrarvegur 31
Kári Valtýsson, Möðruvallastræti 2
Margeir Sigurðarson, Stekkjargerði 12
Matthías Gísli Egilsson, Keilusíða 4A
Ólafur Stefánsson, Hjallalundur 7F
Rannveig B. Þórarinsd.,
Heiðarlundur 3E
Sandra Rut Jónsd., Helgamagrastræti 38
Snjólaug Svala Grétarsd., Kotárgerði 16
Sonja Sigurgeirsdóttir, Keilusíða 9C
Unnur Helga Möller, Heiðarlundur IB
Valgerður Sólnes, Aðalstræti 72
Þórkatla Inga Karlsdóttir, Hólabraut 15
Akureyrarkirkja Id. 13.30
Aðalbjörn Jóhann Þórhallsson, Grundar-
gata 4
Arnór Bliki Hallmundss.,
Gránufél.g. 27
Arnþór Tryggvason, Hjallalundur 18-501
Ása Sif Guðbjörnsd., Heiðarlundur 7G
Bima Helena Clausen, Akurgerði 7A
Daníel Örn Árnason, Heiðarlundur 3A
Elín Heiða Ólafsdóttir,
Hjallalundur 13A
Eygló Ævarsdóttir, Heiðarlundur 5G
Geir Ármann Gíslason, Víðilundur 12C
Guðmundur Örn Traustas., Byggðav. 93
Helga Hrönn Óladóttir, Múlasíða 34
Helga Valborg Steinarsd., Kambagerði 1
Hermann Ingi Stefánss., Hríseyjarg. 11
Hjörtur Davíðsson, Grenivellir 12
Jan Hermann Erlingss., Strandgata 25B
Jón Einar Björnsson, Skólastígur 11
Lilý Erla Adamsdótti, Langamýri 20
Magnús Blöndal Jóhannsson,
Hrafnagilsstræti 31
Óðinn Stefánsson, Hjallalundur 22-103
Ólafur Sigurgeirsson, Grundargerði 3d
Sara Kristín Sigurkarlsd., Hrafnabjörg 5
Sunna Ævarsdóttir, Heiðarlundur 5G
Ulfur Reginn Ulfarsson,
Þórunnarst. 128
Þorgerður Anna Björnsd., Skólastígur 11
Þóra Guðrún Jónsdóttir, Kotárgerði-28 -