Alþýðublaðið - 03.06.1921, Blaðsíða 1

Alþýðubladid
G-efid út af .AlþýOufioklcniim.
1921
Föstudaginn 3 júní.
124 tölubl.
Walther lathenau.
Þess var nýlega getið í sím
skeyti, að dr. Walther Rathenau
isefði verið sldpaður viðreisnarráð-
feerra i Þýzkalandi. Ekki er þó
enn fullkunnugt hvert starf hans
er, en líkiegt er að itann eigi að
standa íyrir viðreisn þýxka ríkisins
í atvinnu og fjármálum. Þessi út
nefning er því merkilegri, sem
Rathenau hefir átfe sér mótstöðu-
menn í öllum flokkum, þó að
stefna hans og þjóðaýtingarkenn
ingar séu nánast í asda jafnaðar-
stefnunnar.
Aðalatriðið i kenaingum hans
er það, að þjdðnýta a!Ia atvinnu-
vegi og verzlun á þaran hátt, að
koma á stóriðjurekstri í ölium
framleiðslugreinum og gera hann
að sjálfsesgra, sem stjórnað sé og
rekin undir umsjón þeirra manna,
sem þana eða þann atvinnuveg
stunda. £n verzlunin sé hínsvegar
rekin sem samvirasauverzlun neyt-
eada og framleiðenda. Með þessu
hyggst hann að kosna i veg fyrir
að eigingirni einstaklíragarana geti
leltt þá bölvun yfir alþjóð manna,
sem óhjákvæmilega fylgir eign
einstakra auðmsmna á framleiðslu-
iækjunum. Með þessu telur hann
að unt verði að frelsa íólkið und-
an því fargi, sem nútíma véla-
meraningiu leggur þvs' á herðar,
með iöngum vinnutíma og erfiðum
Sífskjörum og atvinnuieysl, þar sem
hægt sé, ef alira framfara er neitt
«t í yztu æsar, að framleiða nauð-
synjar almennings á raikíu styttri
fíma og með miklu minni tilkostn-
aði en í það fer með reglulausri,
itugsunaríausri, hlífðarlausri og vit-
iausri samkepnisframleiðslu og
samkepnisverzlun einstaklinganna,
eins og hún tíðkast aú. Einkum
leggur hann ríka áherzlu á þjóð-
raýtiag verzlunariaaar. Því að með
verzlunarfyrirkomuíagi eiastakliag-
aaaa fari í súgins ókjör af vinnu
¦óg fé. Vinau, sem annars gæti
komið íramleiðslunni að gagai og
fé, sem annars mætti nota til
meatunar og Hknarstarfsemi, sem
sukk eigingjarnra einstaklinga
svíkur almenning um nú. Hins-
vegar er bann á móti algerðu af
námi eisstaklings eignarréttar, en
vill jafraa eignir manna með oð
ugri skattalöggjöf þannig, að Jafa
skjótt sem tekjur manna hafa náð
því marki, að fullkomlega sé séð
fyrir lífskjörum þeirra, skuli skatta
það sem fram yfir er með alt að
go af hsindraði, og jafnskjótt og
þær hafa náð öðru nokkuru hærra
marki skuli skatta ,þsð, sem fram
yfir er með 100 af kundraði; með
öðram orðum láta það ja.lt renna
til rikisins. Óg hann hyggur ekki
að þetta muni á neinn hátt draga
úr einkaframtaki manna, því að
það hvíli eingöngu á andlegum
grundvellí, sem ytri ástæður geti
ekki knuð fram, þó að þær g*ti
hindrað það; en í veg fyrir það
á þjóðnýtingin að koma. Hann
vili með öðrum orðum leysa mann
kynið undan þeirri þrælkun and-
ans, sem skipulagsleysi nútfmaras
hefir í för með sér.
Effi allar þessar kenningar síaar
reisir Rathenau á heimspeki sinrai,
þvf að haass er talin afburða
heimspikiragur. En grundvöllur
heimspikiskeaninga hans er sá,
að andinn sé hinn rauði þráður
tilverunnar, sem alt grundvallast
á, verður til fyrir og hveríur fyrir;
Hann boðar „ríki sálariranar" og
taíar þá eins og spámaður— eins
og sá sem vald hefir. Og haraa
trúir [því, að eina leiðin til þess'
að auka weílíðura manna í heta-
inum sé, að ieysa anda lýðsins ur
viðjum, vekja hann og glæða,
auðga hana og efla. Og þá dreynt-
ir hann fsgra drauma um glæsi-
lega fratatiS mannkynsins. En til
þess, að þ tta geti orðið þarf að
leysa úr þrem viðfangsefnuœ.
Fyrst er efling og skipulagning
atvinmsveganna, annað er jöfnuð-
ur á iífskjörum, utrýming örbirgðar
innar, stofa.Hn, nýs Jafnaðarsamfé-
lags; þriðfa er, að gera alla vínnu
andlegri en hún nú er, svo a§
menn vinni ekki sakir þess z$)
neyðin kennir þeim það, heldor
sakir þess, að andi þeirra krefst þess,
Og til þess að kotna því til leið-
ar má engan átiloka frá netB.a,
Allir verða að fá að njóta s!n„
jafnt síðasíi verkamaðurinn sete
hinn fyrsti.
Rathenau er gyðingaættar aé
nokkru leytí, fæddur i Berlfn $£•
sept. 1867. Faðir hans, Emi|„
var vélasmiður og stóriðjuforkM-
ur og stofnaði rafmagsfélagið „A,
E. G.", sem er eitthvert lang-
stærsta hlutafélagið í ÞýzkalandL
Ratheaau gekk í skóla, tók ungns'
stádentspróf og lagði síðan steail
á stærðfærði, efnafræði og eðlis-
fræði f Berlín og Straszburg og
varð doktor í þessum fræðum ss;
ára að aldri. Honum hepnuðust
rafmagsfræðilegar og efnafræði-
legar uppfundningar, sem leiddju
til stofnunar sjálfstæðra fyrirtækjg
er hann rak um hríð, unz hssia
gekk £ stjórn „A. E G ", sem hann
gekk þó úr nokkru siðar, vegna
ósamkomulags í stjórninni. VarS
hann þá bankasíjóri um tfma, w
hann gekk aftur í stjórn „A. E.
G " og tók við forstöðu þess, a@
föður sfnum látnum. Við ritstör'í
fór hann ekki að fást að marki
fyr en hann var kominn yfir þrí-
Csígí og það er akki fyr en nA á
sfðustu árum, að hann hefir getið
sér verulega frægð á ritvellinum,
sem fer stöðugt vaxandi. Hafa
sum rit hans komið út í 50—ðe-
útgáfum. Annars er haan þekt-
astur af skipukgningu (organisa-
tiOB) hráefnaframleiðslu til Esere-
aðar í Þýzkalaodi ii ófriðnum nsikis
sem gerði það að verkum, að
Þjóðverjar gátu haldið stríðinu á-
fram gegn ofureffi, þrem til fjór-
usa árum lengur esa aisaars hefði
orðið. Og það afrek hans er að
líkindum orsök þess, að hana hú
hefir verið skipaður viðreisnarráð-
herra, jafnframt kanzlaraskiftunum
og stjórnarbreytinguani síðustu í
Þýzkálandi. Ér ekki ólíklegt a$