Dagur - 12.09.2000, Blaðsíða 17

Xfc^MT
ÞRIDJUDAGUR 12. SEPTEMBER 2000 - 17
mml
LANW4
Kunni að segj a sögu
Þegarlndridi G. Þorsteinsson rithöjundurerídag kvaddurminnastmenn
hanssem einsfremsta rithöfiindaríslendinga íseinni tíð. Hann varkunn-
áttusamurhöfundur sem skrifaði sögur sínarmeð tilfinningu, aflistmeð per-
sónulegri lifun. En einnig líka maðursem lifM og hrærðistísamtíðsinni og
markaði spor. Dagurleitaði tilfjögurra manna sem vel þekkja til verkalnd-
riða og þekktu hann vel og spurði um manninn og störfhans. Þetta eru þeir
Gunnar Stefánsson hókmenntafræðingur og útvarpsmaður, Matthías Johann-
essen ritstjóri og skáldjón OrmarOrmsson rithöfundurá Sauðárkróki og
Hrafn Gunnlaugsson kvikmyndaleikstjóri.
„Ekki er ólíklegt að endurmatið mikla fari að hefjast. En þegar að því dregur erþað bjargföst sannfæring mín að
skáldverk Indrida verði metin að verðleikum. Það væri æskilegt því að þau eru í gæðaflokki - og við höfum einfaldlega
ekki efni á því að þau hafni í glatkistunni, “ segir Matthfas Jóhannessen um Indriða og verk hans.
Höfimilnr með jarðsamband
„í sögum Ind-
riða G. Þor-
steinssonar fer
hvergi milli
mála að kunn-
áttusamur höf-
undur heldur á
pennanum.
Styrkur Indriða
er hin sterka
persónulega
lifun í sögum
hans, samfara því mikla valdi
sem hann hafði á söguforminu.
Indriði innleiddi nýjan stíl í
sagnagerð hjá okkur, sem við
getum kallað Ijóðrænt raunsæi.
Svo hafði hann mjög næmt auga
og minnisgáfu sem gerði honum
fært að bregða upp alveg Ijóslif-
andi myndum, bæði af mannlífi
og umhverfi. Hann hafði óvenju-
lega gott jarðsamband sem höf-
undur. Það eru raunar aðeins
fáir höfundar sem bera gæfu til
að skrifa sögur sem lifa sterku
h'íi í huga lesandans, hvað gam-
all sem hann verður. Indriði er
einn af þeim. Ég held að saga
eins og 79 af stöðinni hljóti að
verða öllum ógleymanleg. Hún
og Land og synir eru þekktustu
sögur Indriða, en ég tel að seinni
sögur hans hafi ekki verið metn-
ar að verðleikum, sögur eins og
Unglingsvetur og Keimur af
sumri. Svo eru ýmsar smásögur
hans mjög vel gerðar. Á seinni
árum hefur Indriði ekki verið
metinn réttilega eða af sann-
girni. Þar held ég að pólitík hafi
komið til. Indriði stóð löngum í
stríði við vinstrimenn sem hafa
verið áhrifamiklir í bókmennta-
hfinu og þeir reyndu að ýta hon-
um til hliðar. Það tókst ekki
meðan hann hfði og mun heldur
ekki takast að honum látnum.
Indriði er alveg ótvírætt eitt af
bestu sagnaskáldum okkar á
seinni liluta aldarinnar. Efni og
sögusvið í flestum sagna hans er
sótt í æskuumhverfi hans og
reynslu, og þær hafa mikið heim-
ildaghdi um þetta horfna samfé-
lag. Að öllu þessu athuguðu er
ég alveg viss um að hann mun
halda veUi í bókmenntum okkar í
framtíðinni og verða Iesinn."
Ef rótin visnar
Thninn er hið
mesta ólík-
indatól. Eng-
inn veit hvað
hann tekur
upp á arma
sína. Verðmæti
eru ekki efst á
baugi nú um
stundir, ekki
heldur í hstum
og bókmennt-
um. Merkir höfundar eins og
Hagalín og Guðmundur Daníels-
son liggja óbættir hjá garði;
sniUdarverk eins og Kristrún í
Hamravík og Vatnið eru nánast
eins og óskrifuð - eða hver les
þau? Er Gunnar Gunnarsson í
ti'zku, eða er emhver að lesa
Brimhendu?
Gæðaverk geta þannig legið í
öskustónni meðan h'zkunni hætt-
ir til að hampa miðlungsverkum,
jafnvel stundum til útflutnings.
Kristrún verður þó líklega ekki
þýdd að gagni, ekki frekar en
sum önnur verk bókmcnntanna;
Jónas, Tómas, Túninn og vatnið.
Og er það bættur skaðinn. En við
þurfum því meir á þessum hst-
rænu vegvísum að halda, ef
kaupstaðarferðin á að hafa ein-
hvern tUgang.
Ekki er ólíklegt að endurmat-
ið mikla fari að heíjast. En þegar
að því dregur er það bjargfost
sannfæring mín að skáldverk
Indriða verði metin að verðleik-
um. Það væri æskUegt því að þau
eru í gæðaílokki - og við höfum
einfaldlega ekki efni á því að þau
hafni í glatkistunni.
Hjarðhugsun er slæmur fylgi-
kviUi markaðarins, en við þurf-
um á einstaklingshugsun að
halda, smekk og estetik. Það hef-
ur orðið undir í hjarðleiknum,
(jölmiðlafárinu; uppákomunum.
Indriði hafði heldur h'tinn áhuga
á því að taka þátt í þessum
darraðardansi. Þeir sem hafa
lengi stjórnað íjölmiðlum fá of-
næmi fyrir hégómanum sem
fylgir listum og pólitík. Hafa því
tilhneigingu til að draga sig í hlé.
Indriði bjó um sig í kaffispjaUi
um póhtísk dægurmál og skrýtn-
ar kenningar. Hann trúði verk-
um sínum fyrir því sem máh
skiptir, enda eru þau sprottin úr
umhveríisarfleifð okkar, en eng-
um sýndarveruleika. Það er
kjarni þeirra og einkenni. Mér er
nær að halda að þau eigi efhr að
standast áraun tímans, þegar
önnur h'zkufyrirbrigði verða
ósýnilegiá en ar í sólargeisla.
Þetta er raunar ofureinfalt
mál; ef íslenzk arfleifð heldur
velU, tungan sem hefur vaxið af
þessum þúsunda ára gömlu rót-
um, sögurnar og ljóðin og það
sem er hæst á hrygginn reist í
menningu okkar, þá munu þau
verk önnur fylgja sem einhver
veigur er í; og þá ekki sízt skáld-
verk Indriða. En ef rótin visnar
og allt sem af henni hefur vaxið,
þá visna einnig önnur verðmæti;
og þá glötum við skáldverkum
Indriða. Þau Ufa á íslenzku og
þar munu þau deyja. En við
skulum ekki gera ráð fyrir því,
ekki endUega.
Sjálfur efaðist Indriði samt
stórlega um það, að við gætiun
haldið sjó í umróti samtímans.
En hann lagði sig fram í því and-
ófi.
Mundi það ekki vera mikU-
vægasta hlutverk íslenzks rithöf-
undar á þessum umbrotatímum?
Er það ekki erindi hans við um-
hverfi sitt og framtíð; að stuðla
að því að askurinn mikh haldi
áfram að blómgast eins og efni
standa tU.
Skáld úr Skagaflrði
Hann var Skag-
firðingur og
þótt heimUis-
föng hans væri
í bókum Hag-
stofunnar
skráð á ýmsum
stöðum utan
þess héraðs
skrUáði hann
bækur þar sem
heimiUsfangið
var skagfirskt mannlíf. Setti í
skáldskap sögu kynslóðar sinnar,
sem rifin var upp með torfinu og
hent á malbikið fyrir sunnan.
Skrifaði þess sögu með þeim
hætti að aUt varð kunnuglegt,
einhver áöur ósagður hluti þess
sem las. Jafnvel leyndardómur
sem laukst upp við lestur. Þeir
sem eiga heima í Skagafirði,
gjörþekkja umhverfi og persón-
ur. Hann var Skagfirðingurinn
sem sat ekki lengur hest heldur
ók bíl. Tilfinningin fyrir búnum
persónuleg og ekki ólík þegar
góðir hestamenn segja frá hest-
inum sínum. Orðfærið það sama.
Ég settist inn og rœsti vélina og
gaf henni benzín. Það glamraði í
vélarlokunum, þegar ég sleppti
inngjöfinni og það heyrðist í
tveimur þeirra í lausagangi. Ég
setti bílinn í gír og jók inngjöfina
meðan ég gaf tengslið út. Bílinn
hreyfðist hœgt í fyrstu, mjög
hœgt, og nú meiri ferð og síðan
hratt úfram.
Það gat oft Uðið langur túni
mUU endurfunda og símtala og
ekki verið að eyða tí'ma í að
hefisast heldur gengið beint að
efninu, tungutakið kröfugt og
auðugt og ekki legið á skoðun-
um, og þó varð aUtaf vart þess-
arar viðkvæmni sem kemur svo
vel fram í bókum hans. Hann var
í persónulegum kynnum maður
mUdlfi mótsagna. Það var gaman
að vera honum ósammála því þá
kom eitthvað óvænt og kröfugt
því hann hafði gaman af orð-
ræðu þar sem tekist var á. Mér
rekur ekki minni til að við höfum
heUsast eða kvaðst í þeim sldln-
ingi. Þó var hans kveðja hlýrri en
flestra.
Afsprengi íslendingasagna
„Ég kynntist
verkum Indriða
fyrst á mjög
sérstakan hátt.
Það var við tök-
ur á kvikmynd-
inni 79 af stöð-
inni, en þar var
Gógó látin búa í
stofunni á
heimUi foreldra
minna að Dun-
haga 19. Myndin af kúnni,
Skammdegisnótt eftir Gunnlaug
Scheving, sem sést upp á stofu-
vegg í myndinni er ennþá á sama
stað. Að þessu leytí hef ég per-
sónulega tengingu við þessa sögu
og ef tU viU var það við tökurnar
heima í stofunm á Dunhaga sem
áhugi minn á kvikmyndum vakn-
aði.
Kannski er 79 af stöðinni líka
eitt besta verk Indriða. Þetta er
saga um sveitamann á mölinni,
eins og Indriði var aUa tíð. Sagan
hefur elst vel og andrúm þeirra
kiingumstæðna sem sagan gerist
í skUar sér vel. Land og synir er
öðruvísi saga. Dramað í henni
snýr öfugt, það er engin harm-
leikur að flytja úr félagslegri ein-
angrun í til sveita og á mölina.
Land og synú er rómantísk, bæði
sagan og myndin, ágæt heimUd
um hver viðhorfin voru í þessum
efnum hjá ákveðinni kynslóð. 79
af stöðinni miklu kórréttari saga.
Indriði G. Þorsteinsson var
höfundur sem kunni að segja
sögu og það er ekki títil kúnst
sem hreint er ekki öUum gefin.
Margir hafa sagt að fyrirmynd
Indriða sé IJemingway, en mér
finnst það vera fjarri öllum sarrni.
Það er kenning sem einhver hef-
ur álpast tíl þess að segja á ein-
hverjum túna og síðan apar þetta
hver upp eftir öðrum. f ntínum
huga eru sögur Indriða greinUegt
afsprengi Islendingasagna og
augljóst að hann hefur drukkið
þær í sig og sótt þangað fyrir-
myndir - bæði í efnistökum og
stU.“
Gunnar
Stefánsson.
Matthías
Johannessen.
Jón Ormar
Ormsson.
Hrafn
Gunnlaugsson.