Dagur - 09.12.2000, Blaðsíða 4

IV- LAUGARDAGUR 9. DESEMBER 2000
ÍSLENDINGAÞÆ TTIR
L.

Árneskirkja, reist 1850. Turninn var byggður 1892 og gluggum breytt.
Kirkjan er elzta hús í Strandasýslu og er á skrá Húsfriðunarnefndar.
Mynd: ÁS. '93
r:' : .... ....
,
’fé^. - ff: ■ f
'' æ, < '
Nýja kirkjan í Arnesi, vígð 1991. Mynd: AS. '91.
að Naustvík. Ef stigið er á fjöl í
Byrgisvík og siglt allt til Gjögurs,
varð hann af dýrðlegri matar-
veizlu Carls kaupmanns og Olafs
amtmannsniðja í Kúvíkum. Ein-
boðið var að ríða Trékyllisheiði til
baka, en þetta var á hásumar.
Prcstbakkakirkju na byggði Sig-
urður Sigurðsson, kenndur ýmist
síðar við hin mörgu kirkjuhús,
sem hann stóð að eða Stefán
skáld son sinn í Hvítadal. Var
það 1874. Þar var Landakirkju
og Viðeyjar fyrirmynd fylgt og
stólnum tyllt við gafl yfir altar-
inu. Fór sá kirkjustíll mjög í
taugarnar á herra biskupinum og
skipaði hann svo fyrir á Prest-
bakka, að þessu yrði breytt. Var
það gert þegar um haustið.
Ferðaþreyttur og mjög úrillur við
velborna frú Ingibjörgu í Arnesi,
niðja kammerráðsins á Skarði á
Skarðsströnd, heinitaði bisk-
upinn, að predikunarstóllinn yrði
tekinn ofan og nýr smíðaður og
settur á siðvanalegan stað, á skil-
um kórgófls og framkirkju, sunn-
ann upp á stól, þegar ofn kom til
hitunar og reykháfur var steypt-
ur.
I fyrravetur lýsti ég eftir altari-
stöflunni, sem hinn gjafmildi
hvalfangari, Bull frá Tönsbergi,
gaf Hesteyrarkirkju 1899. Nú er
enn spurt um afdrif altaristöflu
af Vestfjörðum í Islendingaþátt-
um Dags, en auðsætt er, að hið
dýrmæta málverk Carls Fríis er
horfið og þokkaleg eftirlíking
komin í staðinn. Þó er hin helga
Gyðingatala 7 svo ófaglega gerð
að lesa má sem 9, sem raunar er
hin síðasta og fullkomna tala
austurlenskrar speki. Hvorugt
mun þó hafa verið þeini í huga,
sem hið gamla málverk stældi
f)'rir fáum árum, heldur hefur
hann lesið vitlaust úr ártalinu.
Með þeim endapunkti er fölsun
myndarinnar innsigluð, auk hins
nýja striga og annarra lita- og
efnisþátta. Eftirlíkingar eru all-
víða taldar upjihengjanlegar í
stað dýrra frummynda, sem forð-
að skal frá skemmdum höfuð-
Nágrannabyggð Árneshrepps, Nessveit, á sókn að Kaldrananes/ og síðan 1944 aö Drangsneskapellu. Kirkjan í
Kaldrananesi er reist 1851, næstelzta hús i héraðinu. Mynd: ÁS. '69.
skepnanna vatns og elds. Ef um-
skipt er með leynd, svo að ekki
geti í kirkjustól eða vísitazíugerð,
verður grunsemd ógeðfelld. Eins
og þegar stofuorgelið, sem síra
Bjarni Þorsteinsson sat við á
Siglufirði og samdi lög sín, kom
ekki til skila úr viðgerð, en kirkj-
unni sem átti það í Strandasýslu
var „með vinsemd" sent venjulegt
herbergisorgel, eins og harmonia
í kirkjunni voru kölluð áður fyrr á
öldinni, sem leið.
I Hljómlistinni, blaði, sem
Jónas Jónsson „Máni“ gaf út
1912-1913, er að finna merka
heimild um kirkjuhljóðfæri og
kirkjusöng í Húnaþingi eftir
Konráð Þorsteinsson á Eyjólfs-
stöðum í Vatnsdal, á Ströndum í
frásögn Sigurgeirs Asgeirssonar
forstöðumanns Heydalsárskólans
og síðar bónda á Ospakseyri. Má
þar við geta, að Guðmon Guðna-
son í Kolbeinsvík, innst á sóknar-
enda og í órafjarlægð frá kirkj-
unni, var forsöngvari í Arnesi.
Leystur af 1910, þegar harmoni-
um var keypt og Pétur Guð-
mundsson í Ófeigsfirði, þá tví-
tugur, hafði lært orgelleik og varð
hinn fyrsti organisti Arneskirkju.
Atti Pétur einnig um langan
kirkjuveg að sækja. Guðmundur
Þ. Guðmundsson kennari frá
1916 og síðan skólastjóri á Finn-
bogastöðum, varð organisti kirkj-
unnar til dánardags 1938, í 22
ár, þá Gyða systir hans a.m.k. í
1 7 ár, að hluta Guðjón Magnús-
son í Kjörvogi og stöku sinnum
Pétur í Ofeigsfirði. Minnist frú
Jóhanna Helgadóttir þeirra frá
árunum, sem þau síra Yngvi Þ.
Arnason áttu norðurfrá, og síra
Andrés Olafsson prófastur, sem
þjónaði Arnessókn að saman-
lögðu í 25 ár, þegar prestslaust
varð í Árnesi 1948-1982. Frá
195 5 var Torfi Guðbrandsson
skólastjóri og organisti allt til
1983, dóttursonur Guðmundar
Péturssonar í Ofeigsfirði, en þar,
eins og í Kjörvogi, var vel og mik-
ið sungið við stofuorgel.
Hljóðfærið, sem nú er í gömlu
kirkjunni, er gjöf Guðjóns heitins
í Kjörvogi og konu hans, Guð-
mundu Jónsdóttur. Var það
gleðiefni, að Guðmundur Hafliði
sonur þeirra, kirkjuorganisti í
Vestmannaeyjum, gat annazt
undirleik og söngstjórn á kirkju-
daginn í Arnesi, er kristnihátíð
var haldin í nýju kirkjunni, en
150 ára söguminning gerð í
gömlu Árneskirkju. Ásamt Guð-
mundi lék Védís dóttir hans á
flautu, en síra Einar Guðni Jós-
son, er sat í Árnesi í 7 ár frá
1982, lék einnig undir sálma-
sönginn í hinni nýju og fallegu
kirkju, og predikaði við athöfnina
síðar um daginn í sinni gömlu
staðarkirkju. n Eftir að Torfi
skólastjóri fór, annaðist síra Ein-
ar löngum sjálfur organistastörf-
in og kórstjórnina. Var það mik-
ið happ í svo afskekktri sókn, að
presturinn gat einnig séð um org-
anslátt og messusönginn. Fyrir-
rennarar hans síra Magnús Run-
ólfsson og síra Björn H. Jónsson
léku og vel á orgel, en til þess
þurfti ekki að taka í messunni, er
Gyða og svo Torfi önnuðust. Eft-
ir að núverandi Árnesprestur,
sfra Jón Isleifsson, tók við brauð-
inu 1989, var Þórólfur Guðfinns-
son í Norðurfirði organisti kirkj-
unnar á árbili, en Olafía Jóns-
dóttir frá Enni, organisti á
Hólmavík, iðulega, þegar til hef-
ur verið kallað.
Aðrir Árnesprestar, en nefndir
hafa verið í þáttunum um Vina-
lag í Víkursveit og Norðan níu á
Ströndum eru síra Ingólfur Ást-
marsson, sem þjónaði um bríð
Irá Hólmavík, eltir að síra Þor-
steinn Björnsson fór vestur að
Þingeyri 1943, síra Böðvar, sem
var aðstoðarprestur síra Eyjólfs
föður síns og síðan staðarprestur
í tæp 1 1 ár frá 1904, og svo sfra
Sveinn Guðmundsson frá Haust-
húsum. Var hann maður
maddömu lngibjargar Jónasdótt-
ur, sem fekk að heyra það um-
búðalaust hjá Jóni biskupi 1924,
að hann væri ekki kominn norð-
ur í Trékyllisvík til þess að vísit-
era konur. Urðu -víst margir
hlessa aðrir en prestfrúin, sem
átti eiginborinn lífsskilning að-
stæðnanna, Skarðverji á hinni
miklu hlunnindajörð norður við
Strandaflóann. Það kom drjúgt á
rekann í hinni stífu norðanátt
þetta sumar. Síra Sveinn hafði
sig ekki mikið í frammi, því að
biskupinn vissi gerla um búskap
hans og basl norður í Skagafirði
um aldamótin. Tók hann undir-
eins til greina fyrimælin um nýj-
an stól á öðrum stað í kirkjunni,
en Árneshreppsbúar, sem orðin
er hefð að kalla sóknarbörn Ár-
neskirkju, voru vonsviknir. Eng-
inn Skálholts- eða íslands biskup
hafði kirkjuvitjað í Árnesi síðan á
18. öld, og var hið háa embætti
nokkuð þokukennt á Norður-
ströndum, en óttablandið vegna
aldalangrar eignarhefðar Skál-
holtsdómkirkju í Árnesstað,
kirkju ogjörð, hlunnindum í reka
hvals og viðar. Og hálf hin mikla
dúntekja gekk í sængurnar á
þeim stóra Skálholtsstað og til
höfðingjagjafa. Nú var þessu
óumræðilega oki af létt. Sá
sviptir embættisteknanna var
enn kvalráðari, þegar herra bisk-
up náði loks á síðasta kirkjusetr-
ið eftir marga og kalda daga með
norðan nfu í fangið, þ.e. 24
m/sek, hina löngu leið sunnan af
Holtavörðuheiði og norður í
nyrz.tu sóknina á Ströndum.
Frú Ingibjörg og aðrar hús-
freyjur í Víkursveit, meyjar og
mæður, vissu það nú og lengi
enn, að biskupinn yfir Islandi var
ekki kominn norður í Trékyllisvík
til að vísitera konur.
Imynd Ijómans bak við þokuna
hafði fokið burt í kuldastormin-
um á heyönnum á Norðurströnd-
um sumarið 1924, en vinalag var
drengilegt og traust með fólkinu
þá ogjafnan síðan.
Biskup Ólafur Skúlason og síra Jón ísleifsson í Árnesi fyrir altari á vfgslu-
degi nýju kirkjunnar. Mynd: G.L.Ásg. '91.
ÁGÚST SIGURÐSSON
frá Möðruvöllum
skrifar
Þegar Jón biskup Ilelgason
vísiteraði á Ströndum 1924, var
hann sízt Iéttari í skapi á síðustu
kirkjunni, í Árnesi, en á hinni
fyrstu, Prestbakka í Hrútafirði.
Hafði hann stríðan norðanstorm
í fangið allt sunnan af Holta-
vörðuheiði. Frá sýslumörkum í
Hæðarsteinsbrekku og í hlað í
Árnesi eru vart undir 240 km eft-
ir reiðvegi strandlengjuna, en
nokkuð svo hefur hinn kirkjulegi
yfirtilsjónarmaður stytt sér leið
með barningssömum bátsferðum
yfir Bitru- og Kollafirði, á Norð-
urströndum a.m.k. frá Kúvfkum
anvert. Einnig hér var biskups-
boði hlýtt, og gerði svo Njáll
Guðmundsson frá Kjós, smiður
og nýbýlisbóndi á Njálsstöðum í
Norðurfirði, nýjan stól. Svipar
mjög saman og stólnum í bæn-
húsinu í Furufirði og er til stór í
Árnesi og alltof fyrirferðarmikill
norðurfrá.
Við þessa óþörfu og óhreppan-
legu breytingu varð gaflþílið autt,
en vandinn leystur með Iausn
annars vanda. Niðurlenzkur
skipstjóri hafði heitið á Árnes-
kirkju í nauðum á Strandaflóan-
um. Varð vel við og fékk kirkjan
þannig fallega altaristöflu 1857,
merkt Carl Friis. Var málverkið f
fyrstu yfir altari, fært á gaflþil
norðanvert 1892, þegar byggingu
kirkjunnar innan var gerbreytt,
síðar fært á gaflinn við hringstig-
Norðan níu
á Strondum