Dagur - Tíminn Akureyri - 16.05.1997, Blaðsíða 9

^Dagur-®ótmm
PJÓÐMÁL
Föstudagur 16. maí 1997 - 9
í aldaskiptumim
Sætasta parið? Mynd: JHF
Heimir Már
Pétursson
framkvœmdastjóri
Alþýðubanda-
lagsins, skrifar
Stærð Sjálfstæðisflokksins
hefur verið mörgum undr-
unarefni undanfarna ára-
tugi. Menn hafa borið saman
stærðarhlutföll flokka á íslandi
og hinum Norðurlöndunum og
komist að því að það hljóti eitt-
hvað að vera að á íslandi, þar
sem íhaldsmenn hafa svipað
fylgi og sósíal demókratar hafa
í Danmörku, Noregi og Svíþjóð.
Á undanförnum mánuðum
hefur fátt verið meira rætt en
nauðsyn þess að koma á legg
„stórum jafnaðarmannaflokki"
á íslandi. Menn hafa litið yfir
söguna og margir hverjir nán-
ast haldið því fram að hlutföll
stjórnmálaflokka á fslandi jaðri
við að vera söguleg fölsun.
Svona eins og íslendingar lifi í
sýndarveruleika. Gjarnan hefur
verið gripið til þeirrar skýring-
ar á þessum hlutföllum, að
„jafnaðarmenn“ á fslandi hafi
ekki náð að vera samstíga.
Sósíal demókratar hafi klofnað
oft og iðulega, nánast fyrir
sögulegan misskilning.
Hvernig er spurt
hetta er auðvitað mjög þægileg
söguskýring en jafnframt nokk-
uð ónákvæm. Þegar menn velta
fyrir sér stærðarhlutföllum ís-
lensku flokkanna er ekki nóg að
spyrja hvers vegna félags-
hyggjuflokkarnir eru ekki
stærri en þeir eru, heldur verð-
ur lflca að spyrja hvers vegna
Sjálfstæðisflokkurinn er svona
stór.
Sjálfstæðisflokkurinn og
breski íhaldsflokkurinn hafa átt
það sameiginlegt í gegnum ára-
tugina, að þeir tóku undir
margar af grundvallar kröfum
verkalýðshreyfingarinnar. Hér á
íslandi hefur Sjálfstæðisflokkur-
inn meira að segja átt mjög
sterkar rætur innan hreyfingar-
innar og átt þar sína fulltrúa.
Báðir þessir flokkar sýndu
ákveðinn skilning á kröfum um
að iaun yrðu samningsbundin,
vinnutími yrði takmarkaður og
svo fram vegis. Þetta er mikii
sérstaða meðal hægri flokka.
Sérstaða sem aflaði þessum
tveimur flokkum töluverðs fylg-
is meðal verkalýðsstéttarinnar.
íhaldsflokkarnir á Norður-
löndunum hafa hins vegar alla
tíð verið miklu hreinræktaðri
hægri flokkar. Þegar kemur að
málefnum verkalýðshreyfingar-
innar hafa skilin mifli sósísal-
ista og sósíal demókrata annars
vegar og íhaldsmanna hins veg-
ar verið miklu skýrari á hinum
Norðurlöndunum en hér á landi
og í Bretlandi. Það er ekki fyrr
en með Thatcherismanum í
Bretlandi um 1980, sem breskir
íhaldsmenn heija alvarlegar
árásir á verkalýðshreyfinguna.
Og það tók breskan almenning
18 ár að átta sig á þessu nýja
eðli íhaldsmanna sem loksins
ieiddi til þess að þeir misstu
völdin á dögunum.
Breytt hægraeðli
Það hefur oft verið talað um
Sjálfstæðisflokkinn sem flokk
sem í raun innihaldi marga
flokka. Þar hafa bændur, at-
vinnurekendur, kaupmenn,
verkamenn, útvegsmenn og
fleiri raðað sér saman undir
einum hatti. En um svipað leyti
og Thatcher komst til valda í
Bretlandi fór að örla á frjáls-
hyggjunni í Sjálfstæðisflokknum
svo um munaði og nú ríður hún
Það er óhætt að
fullyrða að þessi er-
indi eru efniviður í
stefnuyfirlýsingu
þessara flokka ef þeir
ná að vinna saman
fyrir næstu
alþingiskosningar.
þar húsum. Það hefur minnkað
og jafnvel horfið skjólið sem
bændur og verkafólk þóttust
finna innan Sjálfstæðisflokks-
ins.
Um síðustu helgi stóðu Al-
þýðubandalag, Alþýðuflokkur,
Kvennalisti og Þjóðvaki saman
að ráðstefnu undir yfirskriftinni
„ísfand á næstu öld“. Þar voru
haldin mörg mjög góð erindi
um velferðarkerfið, fjölskyld-
una, menntunina og leiðir til
nýsköpunar í samfélags- og
efnahagsmálum. Það er óhætt
að fullyrða að þessi erindi eru
efniviður í stefnuyfirlýsingu
þessara flokka ef þeir ná að
vinna saman fyrir næstu Al-
þingiskosningar.
Þau áhersluatriði sem fram
komu í erindunum voru flest í
góðum samhljómi við stefnu Al-
þýðubandalagsins. Þau geta
verið góður viðræðugrundvöllur
bandalagsins við hina flokkana
um sameiginlega stefnuskrá til
fjögurra ára. En það er hins
vegar algerlega nauðsynlegt að
stefnan og málefnin séu rædd
áður en haldið er upp í sameig-
inlega för. Það dugar ekki að
segja bara „við erum öll sam-
mála um að vinna fyrir lítil-
magnann, við erum ölf jafnað-
armenn og sum okkar nútíma-
legir jafnaðarmenn."
Söguleg tækifæri
Það má ekki gleyma því að
þessir flokkar hafa áður fengið
söguleg tækifæri til að vinna
saman en klúðrað þeim. Árið
1978 gaf grasrót grasrótarinn-
ar, kjósendur, Alþýðubandalagi
og Alþýðuflokki gott tækifæri til
að ná saman. Þá fengu þessir
tveir flokkar tæplega 45% at-
kvæða samanlagt og fóru í rík-
isstjórn með Framsóknarflokki.
Þar hafði hins vegar engin mál-
efnavinna átt sér stað enda
sprakk sú ríkisstjórn í loft upp
eftir 13 mánaða setu. Innan
þeirrar stjórnar má segja að
menn hafi varla verið sammála
um það hvað klukkan var, hvað
þá annað. Slíkt má aldrei end-
urtaka sig.
Eftir stjórnarsetu þessara
sömu flokka árið 1991, buðu al-
þýðubandalagsmenn og fram-
sóknarmenn formanni Alþýðu-
flokksins að verða forsætisráð-
herra í nýrri ríkisstjórn. Hann
hafnaði því og gekk til sam-
Þá kreppu verður
flokkurinn að leysa
sjálfur. Hann verður
að svara grundvallar
spurningum jafnaðar-
stefnunnar og ákveða
hvort hann vill horfa
til hægri eða vinstri.
starfs við Sjálfstæðisflokkinn.
Sú stjórn greip vægast sagt til
mjög umdeildra aðgerða í heil-
brigðis-, mennta- og kjaramál-
um. En eftir eitt kjörtímabil
vildu sjálfstæðismenn ekki
starfa lengur með krötum og á
þeim punkti erum við núna.
Það er alveg ljóst að boð-
skapurinn um „sameinaða nú-
tímalega jafnaðarmenn“ er
hluti af sálarkreppu Alþýðu-
flokksins eftir síðasta stjórnar-
samstarf með Sjálfstæðisflokki.
Þá kreppu verður flokkurinn að
leysa sjálfur. Hann verður að
svara grundvallar spurningum
jafnaðarstefnunnar og ákveða
hvort hann vill horfa til hægri
eða vinstri. Alþýðubandalagið
hefur með formann sinn, Mar-
gréti Frímannsdóttur, rétt þeim
sáttahönd. En hún leggur eðli-
lega áherslu á að fara verði í ít-
arlega málefnavinnu, skuld-
bindandi málefnavinnu, áður
en stigið er fram völlinn undir
einum fána. Ráðstefnan síðast
liðinn laugardag var skref í þá
átt, gott innlegg í málefnasamn-
ing til ÍJögurra ára, og ef mönn-
um er alvara með yfirlýsingum
sínum um samstarf við Alþýðu-
bandalagið bjóða þeir sig fram
til áframhaldandi málefna-
vinnu.
Alþýðubandalagið á sér
stefnuskrá. Innihald hennar er
ekki tilviljun. Stefnumál fiokks-
ins eru þeim þúsundum manna
sem starfa innan flokksins al-
vörumál, sem ekki stendur til
að kasta á einhvern ruslahaug
sögunnar, bara vegna þess að
einhverjir telja sig hafa fundið
slíkan ruslahaug.