Dagur - Tíminn Akureyri - 07.06.1997, Síða 2

II - Laugardagur 7. júní 1997
Jlagur-Œtmtmt
SÖGUR 0 G SAGNIR
Bjarni Thnorarensen var af merkum ættum og tignarmaður.
Faðir hans var Vigfús Pórarinsson, sýslumaður, og móðir
hans Steinunn var dóttir Bjarna landlæknis Pálssonar og
Rannveigar dóttur Skúla fógeta.
Sveinninn fæddist 1786 og var bráðgjör og settur til
mennta og lauk háskólaprófi í lögum tvítugur að aldri. Hann
dvaldist áfram í Kaupmannahöfn og starfaði í íslensku
stjórnardeildinni. 1811 varð han fulltrúi stiftamtsmanns á
fslandi og dómari í Landsyfirréttinum, síðar sýslumaður og
assessor. 1833 var hann skipaður amtmaður norðan og
austan. Hann barðist fyrir íslensku þingi.
Sem skáld var Bjarni aldrei við alþýðuhæfi og á margan
hátt einfari, tungutakið fornt og hrynjandi famandi. Þegar
Fjölnismenn komu fram á sjónarsviðið féll hann í skuggann.
Bjarni varð ekki nema hálfsextugur og dó á amtmanns-
setrinu Möðruvöllum 1841.
Oddur Hjaltalín fæddist 1782. Faðir hans var Jón Hjaltalín,
sem lengi þjónaði Breiðabólsstað á Skógarströnd og Guðrún,
dóttir séra Jóns í Bjarnarnesi, Bergssonar. Hann varð stúd-
ent frá Hólavallaskóla 1802 og hóf læknisfræðínám hjá Jóni
Sveinssyni landlækni. Síðan framhaldsnám í Kaupmanna-
höfn og lauk þaðan aðeins reynsluprófi. Þá geisaði Norður-
landaófriður og gerðist Oddur herlæknir í danska hernum.
Eftir að heim kom var hann tvisvar skipaður landlæknir, en
þjóðnaði jafnframt vesturamti. Hann sat ýmist í Stykkis-
hólmi eða Bjarnarhöfn.
Páll Eggert gefur Oddi Hjaltalín þau eftirmæli, að hann
hafi verið vel gefinn maður, stórbrotinn og drykkfelldur,
hagmæltur nokkuð. Eftir hann liggja rit um lækinsfræðileg
efni, náttúrufræði og útreikninga himintungla.
Hann dó 1840.
Mynd sú sem hér fylgir af Oddi er ljósmynd eftir málverki
sem Sæmundur Hólm málaði af nágranna sínum. Það verk
er ekki lengur til, en ljósmynd er varðveitt af því og er hún
geymd á Landsbókasafni.
Sæmundur Hólm fæddist 1749 og dó 1821. Foreldrar hans
voru Magnús Guðmundsson í Hólmaseli í Meðallandi og
kona hans Guðleif Sæmundsdóttir. Þau urðu öreigar í Skaft-
áreldum. Sæmundur varð stúdent frá Skálholtsskóla 1771
og fór utan þrem árum síðar og nam guðfræði og fleira gott í
Kaupmannahafnarháskóla. 1775 innritaðist hann í Listahá-
skólann, sem stofnaður var um miðja öldina og var Aka-
demían því enn að slíta bernskuskónum þegar Sæmundur
stundaði þar nám.
Eftir að Sæmundur kom heim og settist í prestsetrið að
Helgafelli tók hann upp á ýmsum skrýtnum siðum. Er sagt
frá nokkrum þeirra í Islendingaþáttum 24. maí s.l. Ekki sýn-
ist myndlistarmaðurinn hafa iðkað kúnst sína að marki, en
þó eru til nokkrar mannamyndir sem hann gerði eftir heim
komuna, en flestar þeirra mynda sem eftir hann hafa varð-
veist, eru gerðar á námsárunum í Kaupmannahöfn. Hæfi-
leikar Sæmundar voru á mörgum sviðum og hafa því dreifst
í ýmsar áttir. Orð fór af því að hann væri ágætur kennimað-
ur og flutti áheyrilegar ræður, en samt var prestum og
kirkjuyfirvöldum uppsigað við hann og var sá ijandskapur
gagnkvæmur.
Óblíð ævikjör en
glæsilegur orðstýr
Flestir áhugamenn um skáld-
skap eru samdóma um að
bestu kvæði Bjarna
Thorarensen séu þau er hann
orti um Odd Hjaltah'n og Sæmund
Hólm. Þau eru einnig talin með
bestu eftirmælum sem sett hafa
verið saman um íslenska menn.
Hægt er að velta fyrir sér
hvort það er tilvijun eða af ráðn-
um hug gert, að stórbrotnustu
eftirmæli Bjarna amtmanns eru
um ógæfusama menn sem aldrei
nutu veraldargengis, en mikið
var í spunnið og báðir verðskulda
«eir þá athygli sem þeim er veitt.
Oddur Hjaltalín, læknir, var
^kkfelldur úr hófi fram og kom
ð í veg fyrir veraldarframa,
tt þótt hæfileikar og menntun
yrti ekki. Hann var lærður í
jta lagi og skrifaði ritgerðir um
tnisfræðileg efni og stundaði
,íningar við erfið skilyrði. Hann
) landlæknir um nokkurra ára
íjð en endaði starfsævina í sínu
4la embætti við Breiðafjörð.
JjUgum blandast hugur um að
Sæmundur Hólm var geð-
kur, eins og dæma má að ýms-
tuppátækjum hans. Hann átti í
Ídum útistöðxim við yfirvöld-
in, kirkjuleg sem veraldleg og var
ofsóttur af prestum. En hann var
vel lærður og snjall listamaður,
teiknaði og skrifaði ritgerðir og
orti.
Þeir Oddur og Sæmundur voru
samtíða og sinntu embættum í
sama héraði. Oddur var læknir á
Vesturlandi og sat í Bjarnarhöfn í
Helgafellssveit og Stykkishólmi.
Þá var Sæmundur prestur í sókn-
inni og sat á IJelgafelli. Fáum
sögum fer af samskiptum þeirra,
en þótt presti hafi verið uppsigað
við emjjættismenn virðist hafa
verið gott á milli þeirra snilldar-
manna, sem áttu margt annað
sameiginlegt en að verða ódauð-
legir í íslenskum skáldskap. Með-
al annars málaði Sæmundur
mynd af Oddi, sem áreiðanlega
hefur verið vináttubragð, því ekki
mun íjárhag læknisins hafa verið
svo háttað að hann hefði ráð á að
spandera í portrett af sjálfum sér.
Bjarni Thorarensen var af
öðru sauðarhúsi, þótt allir þrír
ættu það sameiginlegt að búa yfir
góðum gáfum og vera menntaðir
og forframaðir í Kaupmanna-
höfn. Bjarni hóf embættisferil
sinn ytra en var lengi amtmaður
norðan og austan og sat á
Möðruvöllum. Hann var lítt við
alþýðuskap og orti næsta átakan-
lega um þann hefðartind, þar
sem hann trjónaði einn uppi í
kuldanum og átti ekki samleið
með öðru fólki vegna síns háa
embættis. Einnig var litið á hann
sem höfuðskáld og yfir aðra haf-
inn á þeim vettvangi.
Litið ofan af
hefðartindi
Varla hefur það verið tilviljun
að háembættismaðurinn og höf-
uðskáld þjóðarinnar á sínum
tíma orti sín bestu kvæði um
drykkjusjúkan lækni og geðveilan
prest. Bjarni hafði aðstöðu og
næmi til að sjá hvað í þessum
mönnum bjó og hvernig örlögin
léku þá, en samt létu þeir ekki
bugast. Þrátt fyrir vankanta sína
varði Oddur þeim kröftum og
kunnáttu sem hann réði yfir til
lækna aðra og lina þjáningar. Sæ-
mundur bauð öllum yfirvöldum
birginn en stundaði listir og rit-
smíðar og annaðist sóknarbörn
sín af guðrækni og nærfærni,
enda fær hann þann vitnisburð,
að hann “var allvel liðinn í sókn-
um sínum yfir höfuð að tala”.
Bjarni amtmaður og Oddur
læknir voru á svipuðu reki. Odd-
ur var fæddur 1782 og dó 1840.
Bjarni fæddist 1786 og dó
hálfsextugur 1841. Þeir hafa ver-
ið samtímis við nám í Kaup-
mannahöfn. Sæmundur var
nokkuð eldri, fæddur 1749 og dó
1821.
Bjarni Thorarensen þekkti
báða þá menn sem hann orti svo
fagurlega um. Odd frá þeim
árum sem þeir stunduðu nám.
Vafalaust hefur hann einnig
kannst vel við námferil Sæmund-
ar í Listakademíunni og glæstan
feril hans þar og áreiðanlega
hafa gengið sögur í Kaupmanna-
höfn um uppátæki og geðbrigði
listamannsins á þeim tíma sem
Bjarni dvaldi þar. Einnig dæmdi
Bjarni í þeim málarekstri sem
Sæmundur stóð í og þar hefur
hann kynnst högum hans og ör-
lögum.
Ferill þeirra Odds og Sæmund-
ar er ótrúlega samofinn. Þeir eru
ekki einasta sjúkir og snauðir
embættismenn í sömu sveit, held-
ur búa þeir báðir yfir hæfileikum
sem ekki fá notið sín, þótt fyrir-
heit æskuáranna hafi verið glæsi-
leg.
Skáldið Kristján Karlsson seg-
ir í ritgerð um Bjarna, að hann sé
ásamt Agli Skallagrímssyni mesta
harmsöguskáld íslenskrar ljóð-
listar. Birtist það skýrast í ljóðun-
um um Sæmund og Odd.
Eftirmælin sem
lifa
Tvær eru þær vísur, sín úr
hvorri kviðunni sem oftast er
vitnað til. Önnur er þessi:
Því var Sœmundur
á sinni jarðreisu
opt í urð hrakinn
út úr götu,
því hann batt eigi
bagga sína
sömu hnútum og
samferðamenn.
Hér vísar Bjarni til þess að
listamaðurinn var forsmáður og
hrakinn vegna þess að hann leit
tilveruna örðum augum en sam-
ferðamennirnir. Svipuð er síðasta