Dagur - Tíminn - 07.09.1996, Blaðsíða 6

Laugardagur 7. september 1996 - VI iDagur-CÍItmtmt
ÍSLENDINGAÞÆTTIR
Eins og fram kemur í frásögn Árna voru svonefndir “bombadörer” notaðir
við að herja á virki Tyrkjans. Þetta voru smáskip sem báru hlaupstuttar
fallbyssur sem köstuðu kúlunni í boga, og má sjá slíkt tól næst hér á
myndinni. Þarna voru á ferð undanfarar sprenguvörpunnar, sem m.a. var
notuð í báðum heimsstyrjöidunum á okkar öld. Þannig er fátt með öllu
nýtt í sögu hernaðar — (takið eftir bréfdúfunum sem kalla má undanfara
ritsímans!) — þótt sígildust af öllu sé grimmdin og hörmungarnar.
eld í þessum tveimur or-
logsskipum, er byggð stóðu á
landi og galeiðunni, og þá var
ennþá stór blossi í þeim húsum,
sem galeiðunrar og þessara
tveggja orlogsskipa “takkelas”
inni voru, sem voru segl og
kaðlar, ásamt tjörutunnum og
öðrum efnum, er kostuðu mörg
þúsund rfldsdali. Um morgun-
inn kl. 8 kom ég í land. Var all-
ur staðurinn uppbrenndur utan
tvö hús, er voru yst út við virk-
isvegginn. Konur voru að bera
börn sín á hryggnum upp í
kastalann, en Rússar voru að
gjöra grafir undir öll hornin á
honum og vildu uppfylla þær
með púðri og láta so kastalann
springa upp í loftið með öllu því
fólki sem þar inni var. Eg sá og
so elfur er runnu frá kastillinu
eður þeim pakkhúsum er þar
voru um kring. í þessum elfum
blönduðust saman bæði brenni-
vín, sápa og vín er saman rann
þegar þessi pakkhús voru að
brenna, so það var hörmulegt
að sjá.”
Sigurskothríð og
haldin messa með
mikilli viðhöfn
“í þessu kom kommandants-
ins kona um borð á admirals-
skipið og greiddi honum allan
umkostnaðinn er hann hafði, eg
meina admiralen, til að upp-
brenna staðinn. Var strax dreg-
ið upp flagg að allir þeir sem í
landi voru skyldu koma án
dvalar, hver upp á sitt skip, og
ei ræna meir í landi. En því sem
fengið höfðu skyldu þeir halda.
Komu svo vorir soldater um
borð, fullir og drukknir, en voru
allir saman reiðir að ei máttu
láta kastalann í loft upp springa
og sögðust vilja skrifa
Majestæten af Rússlandi til um
þeirra athæfi. Fengu því nokkr-
ir af þeim straff. Nú um mið-
daginn komu allir kapteinar um
borð upp á admiralsskipið og
héldu samtal um þennan bruna
ásamt víðara, sem almúgafólk
ei fékk að vita. Þar eftir var
skotin victoria (skotið af fall-
byssum til að fagna unnum
sigri) og héldu þeir messu með
mikilli viðhöfn.
Að þessu búnu héldum vér
þaðan til Michel(?) og lágum
þar lengi. Þar fengum vér orður
að fara tii Síon (Sidon) með
þremur orlogsskipum og svelta
þá sidonisku út og fyrirbjóða
öllum þar inn að koma og öng-
um leyfa frá staðnum út að fara
til aðdráttar. Að síðustu heyrð-
um vér að eitt brauð sem vegur
7 lóð kostaði 24 skildinga. Eitt
kvöld sáum vér að einn sker-
bekker (smábátur) fékk marga
menn með sér og læddist fram
með landinu út í eyjarnar, hvar
hans kornvara var. Þetta for-
töldu oss þeir grísku, er voru
ætíð hjá okkar skipi, ef eitthvað
kynni að koma upp á annað-
hvort að fara í kringum eyjarn-
ar, hvar þeir Tyrkjar bjuggu, ef
ske kynni að þeir sjálfir, eftir að
svo kunnugir voru alls staðar
um kring, einhvers staðar naut,
sauði, geitur eða kornvöru
fyndu, sem og skeði oft að þeir
til okkar komu með þess hátt-
ar.”
Tvö sverð, sitt í
hvorri hendi, og
slóst með báðum
“Nú vorum vér á vakt eftir
þessu tyrkneska skipi þegar til
baka kæmi. Þegar klukkan var
þrjú um nóttina, sáiun vér hvar
þeir komu þétt með landinu og
héldu upp að staðnum. Fórum
vér í vorn stóra bát, er þeir
kölluðu barkasse, með sving-
basser, það eru litlar kanónur
eða fallstykki, allir soldater
með hlaðnar byssur og slípaða
korða. Nú fóru þeir grísku með.
Þegar þeir Tyrkjar sáu þetta,
sendu þeir boð eftir höfuðvakt-
inni til styrktar þeim, þegar í
orustuna kæmu, svo það var
svo fullt af fólki að það var
maður við mann á þilfarinu.
Vér skutum nú á báðar síður,
þeir grísku á eina síðu en vór á
aðra. Að síðustu komum vér
þeim svo nær að við köstuðum
vorum Iitla dreka á skip þeirra
og höluðum það til okkar. En
þegar þeir tyrknesku soldátar
sáu þetta, hlupu þeir allir í sjó-
inn og syntu sem selir. Vér
drápum þá flesta er ná kunnum
með vorum árum, en þegar upp
komum á skipið sáum vér þar
dauða kroppa og blóð á þilfar-
inu. Voru þá ei til baka nema
tveir menn, sem var faðir og
sonur, er voru skipseigendur.
Faðirinn var so stór og sterkur
sem risi. Hans handleggir voru
svo þykkir sem fullorðins
manns læri og eftir því var heili
kroppurinn. Hann hafði tvö
sverð, sitt x hvorri hendi, og
slóst méð báðum. En einn
Grikki, er var af þeim Albönum
sem eru hið grimmasta fólk,
hann kom á bak þessum tyrk-
neska, stóra manni og lagði
hann á milli herðanna, og kom
oddurinn út fyrir neðan
bringspalirnar. Og þegar sá
stóri, gamli maður fékk sitt
banasár, kastaði hann báðum
sverðunum upp í loftið, svo það
söng í þeim, og féll á hrygginn
meðan blóðið rann út af
kroppnum. Þannig deyði hann
með hreysti og hugprýði.”
... en aðgætti ei að
hungrið er hart
sverð
“Sonurinn var frammi á
skipinu. Og þegar sonurinn sá
að faðirinn var nú dauður, varð
hann sorgfullur og varði sig
ekkert, heldur gekk viljugur til
síns dauða, og Rússar hjuggu
hans höfuð af, en færðu hann
fyrst úr klæðunum. Nú fórum
vér að gjöra þilfarið hreint með
sjóvatni og út köstuðum þeim
dauðu kroppxim, sem dauðir
lágu á þilfarinu, utan þá tvo
feðga. Þá færðum vér til vors
orlogsskips, en höfðum það
tyrkneska skip með oss, er var
hlaðið kornvöru. Þetta var und-
ir dag. Vor kommandör, Bas-
balle, var uppi er vér sögðum
tíðindin. Voru allar lúgur á því
tyrkneska skipi aftur læstar, því
vor kommandör þenkti að pen-
ingar væru í skipinu, eftir því
svo margar manneskjur hefðu
látið sitt líf, en aðgætti ei að
hungrið er hart sverð, því þar
var stórt hungur í staðinn inn
komið. Um morguninn snemma
var nú skipið vísiterað sem ekk-
ert hafði innan utan hveiti, mig
minnir 300 tunnur. Þeim feðg-
um var í sjó varpað og voru tal-
in á þeim gamla manrn 18 fár-
leg sár og það nítjánda er af
deyði. Þegar þeir komu í vatnið
var höfuð og fætur í sjónum, en
mittið hkamans flaut so lengi
sem sáum, en vor doktor sagði
þeir ómögulega sökkva kynnu,
því allt blóð væri af þeim. Nú
tókum vér kornvöruna og allt
er var á skipinu er hafa vildum,
en skrokkinn brenndum vér
upp. Og er so út talað um þetta
efni.”
En þá óléttu skáru
þeir á kvið ...
“Nú vorum vér enn á Síons-
bugt utan hvað vort skipsfólk
flakkaði með þeim grísku hing-
að og þangað um eyjarnar, hvar
Týrkjar sig héldu, sem þeir
grísku létu oss vita um, ef ske
kynni að vér þar fá kynnum
naut eður sauði oss til viður-
væris. Einn dag var gott veður.
Skyldum vér nú fá eitthvert gott
lífsviðurværi. Komum vér upp á
ey nokkra er Tyrkir bjuggu í.
Þegar þeir sáu oss hlupu þeir
allir út í skóginn, utan tvær
konur voru heima. Sú eina var
ólétt en önnur ei. Henni lágu
þeir hjá. En þá óléttu skáru
þeir á kviðinn og tóku fóstrið út
af hennar lífi — og það gegnum
stungið. Hrærðust bæði lærin
og handleggirnir á því, er þeim
þótti gaman á að horfa. Þegar
fengið höfðum eitthvað með oss
til baka, sem var naut og sauðir
mjög margir, fórum vér til baka
og sögðum Basballe sem séð
höfðum um Rússanna aðferð
með þessar tvær konur. En
hann sór það að þessa skyldi
hefnt verða. Soleiðis hefðu þeir
sig að borið fyrr, en nú skyldi
þess hefnt verða. Skrifaði til
þess rússiska admirals um sök-
ina og fékk skipun um að þeir
skyldu kattast (hýðast með
hnútasvipu) í þrjá daga, 50 slög
hvern dag. En þeim var þó lítið
eitt vægt, so þeir fengu ei full-
komið straff. Annars voru þeir
lengi að ná sinxú heilbrigði, sem
von var.”
Þeir dönsku hund-
ar vildu fara heim
til þeirra kvenna ...
“Að þessu búnu fengum vér
skipun um að vér skyldum nú
strax koma til Paro og fá nýjar
orður, sem voru þessar, að þeir
dönsku timburmenn og skip-
herrar skyldu nú fá sitt heim-
fararleyfi, en ef matrósar vildu
vera áfram var þeim það eftir-
látið, hvar um Basballe sig
heyra skyldi. En þar var enginn
af oss sem vildi eftir verða,
einna helst þar Basballe lét
okkur á sér heyra að ei mund-
um þar lengi verða, þar stríðið
væri nú brátt á enda — “þar
Tyrkinn biður um frið, sem
honum mun ei neitað um
verða.” Þetta hefði hann heyrt
af þeim sem fyrir skömmu
höfðu verið uppi á því rússiska
admiraliteti. Eg iðrast að ei
varð hjá þeim rússisku. Þeir
dönsku hundar vildu fara heim
til þeirra kvenna, er margar af
þeim höfðu látið gera sig ólétt-
ar. Nokkrar höfðu átt börn, en
voru nú aftur ávaxtarsamar. Þá
var úti um forlíkun (sættir)
þeirra á milli sem vonlegt var.”
Mest hræddur að
mínir kammeratar
kynnu að kasta
mér í sjóinn
“Eg lét mig yfirtala að fara
með þessum þrælum í þetta
þrælapláss, en hafði þó nokkra
ólukku til baka, sem eg ber
ennþá í dag, sem er það að vér
skyldum skjóta kveðjuskotum
fyrir þeim rússiska general-ad-
miral Orlov, en minn varakon-
stabel hafði drifið so hart niður
járxúð undir byssunni, að hún ei
kunni ganga um kring. Þegar
eg skaut með fallstykkinu
kastaði það mér niður í skipið
og nam eg staðar á einu járn-
bandsfati, so mín þrjú rifbein
brotnuðu og lærið gekk af
mjöðminni. En vor doktor var ei
á skipinu. En þau hljóð sem ég
hafði af þeirri pínu er ég hafði
af sinunum, fyrr en í sitt rétta
stand koma kunnu, er mjög fár-
legt að fortelja og enn meira að
líða.
En hitt tók yfir að eg var
mest hræddur um að mínir
kammeratar myndu kasta mér í
sjóinn, þar sem ég var einmana
og enginn af þeim dönsku þræl-
um vildu mér aðstoð eður hjálp
veita. En so lengi eg var á því
rússneska skipi hafði eg ei
nauð. Þeir voru mér góðir. En
nú áttum vér að fara með eng-
elskum skipherra til Kaupin-
hafnar, og eg var so á mig kom-
inn sem sagt hefi. Annars fór
einn danskur lautinant með oss
er eftir skyldi sjá að vér fengj-
um vor réttindi. Hann skaffaði
mér þann er mér skyldi þjóna í
mínum sjúkdómi. En það gjörði
hann eftir því sem hans mann-
dyggð var, sem var sú að éta frá
mér matinn er hafa skyldi, en
sveikst um að sjá til mín eður
hjálpa mér í núnni nauð, so eg
lá sem útkastað hræ, sem eng-
inn vildi til sjá. Eg óskaði mér
að dauður væri og sjórinn orðið
mín gröf.”
So gekk
þessi reisa ...
“So gekk þessi reisa og ei
bar neitt til tíðinda á heimleið-
inni utan það að tveir matrósar
af voru fólki urðu straffaðir fyr-
ir þjófnað, og einn matrós af
voru fólki var í járnum er sinn
kammerat skorið hafði og skrif-
ast skyldi til Majestetið af Rúss-
landi.
En þegar komum til Kaup-
mannahafnar var þar hungur
og dýrtíð. Ég átti brauð sem eg
dró af mér á reisunni. Það hafði
ég með mér í land. Nú skyldi ég
betala þeim matrósum er báru
mig í þetta líðilega þjófasam-
kvæmi, er eg nú átti að gista í,
sem var innan um matrósafólk
út í Nybur (Nyboder). Nú var
allt þetta pakk soltið og hungr-
að og sjálfur sergentinn með. Ei
kunni ég fá boð til neinna er ég
kenndi fyrr en seint, þegar pen-
ingarnir voru úti....”
Hér látum við staðar numið
að glugga í ferðasögu Árna
Magnússonar frá Geitastekk,
sem lesendur munu sjá af ofan-
greindu að verið hefur harla
viðburðarfk — og er þá ekki
sterkt til orða tekið. AM
Um hvern
er spurt?
1.
Hún fæddist á öldinni
sem leið á Þingeyri við
DýraQörð. Hún giftist
aldrei og á ekki af-
komendur, en markaði
sín spor í íslandssög-
una.
2.
Bróðir hennar var um-
deildur embættismað-
ur og pólitíkus. Sjálf
var hún námfús og afl-
aði sér menntunar
heima og erlendis.
3.
Hún starfaði lengi sem
kennari og forstöðu-
maður eins virtasta
skóla landsins. Hún
tók virkan þátt í
stj ór nmálab ar áttu
•jQjjjcsj e uin
-|?uJB|n>js je buujs Bjdjijsjc bu69a qjba jn
-6œjjspuB| uias ‘jnpcujs!6u!cj|c uoseujcfg
H snjBT jba je6jefq;6u| jjqojq 0€6t-326f
urnunjB b unq ;es jccj ua ‘;6ujcjiv c jba uj
-SO>| UI0S UBUO>| B)SJÁJ 60 SUB|9>JSBUU0A>J
bjá)sb|o>js ‘uoseujeíg h Bjofqj6u|
:jbas