Dagur - Tíminn - 30.11.1996, Page 4

Laugardagur 30. nóvember 1996 - IV
Hagur-HImrám
SÖGUR O G SAGNIR
AMosfelli í samnefndri
sveit er digur silfur-
sjóður í jörðu, sem leit-
að hefur verið en ekki
fundist. En vafalaust kemur
hann í leitirnar, eins og Mið-
húsasilfrið og fleiri sjóðir sem
fornmenn létu eftir sig. Einn er
samt mestur og er það silfur
Egils Skallagrímssonar, sem
hann gróf í Mosfellssveitinni.
Þar í eru mörg dýrmæti, því Eg-
ill var fengsæll í ránsferðum
sínum og þáði gersemar af stór-
höfðingjum. Kæmi ekki á óvart
þótt gull og dýrir steinar séu
innanum silfur Egils. En það
kemur í ljós þegar sjóðurinn
finnst, hvenær sem það verður.
Fleira er verðmætt í jörðu í
Mosfellssveitinni. Þar er gnótt
af heitu vatni, sem er sannköll-
uð auðlind og nú er farið að
grafa eftir gulli í sóknum Mos-
fellspresta.
Gullleit hófst þar fyrr á öld-
inni, en var hætt. Nú er byrjað
aftur að grafa og nýtt gullæði er
skollið á. Segja þeir sem kunna
skil á jarðvísindum og tækni að
námagröftur þarna sé arðbær
og er nú verið að setja gull-
vinnsluna í gang.
fundist.
Fundvísir á glópagull
Miðhúsasilfrið hefur vakið deilur og illindi og sýnist Iftil gæfa hafa fylgt þvi að grafa það úr jörðu.
Gullleit hefur víða farið
fram, en með misjöfnum ár-
angri. Leitin að gullskipinu í
sandinum fyrir austan hefur
reynst ríkissjóði dýr, en hins
vegar mun ekki þurfa að leita
lengi í sjálfum sandinum að
málminum dýra. í honum er
svolítið gull, en ekki meira en
svo að ekki svarar kostnaði að
vinna það. í sjónum er líka gull,
ef út í það er farið.
En gullleitarmenn kæra sig
h'tið um annað gull en það sem
glittir á í árfarvegum, í bergi
eða kistum víkinga og annarra
sjóræningja.
Mikil gullleit fór fram við
rætur Öskjuhk'ðar upp úr alda-
mótunum síðustu og hið næsta
sem leitarmenn komust hinum
dýra málmi var að flnna leifar
af látúni í borholum sínum. En
þær voru úr hvellhettum sem
þeir notuðu sjálfir þegar þeir
sprengdu sér leið gegnum berg-
ið í leit að gullæðum.
Glópagull er heiti á kristals-
myndun í tilteknum bergteg-
undum. Það h'tur út eins og
gljáandi málmur, en eðliseigin-
Vœttir vernda
mœtin í jörðu
leikar þess eru allt aðrir. Mikið
er af shku gulli í Drápuhlíðar-
fjalli í Helgafellssveit og hefur
það freistað margra til að hefja
gullleit í fjallinu. En grjótið það-
an er verðlítið, nema hvað fólk
sem langar til að sýnast efnað,
lætur hlaða Drápuhh'ðargrjóti
kringum eldstæði í stássstofum
sínum. Þar ljómar það eins og
glópagull.
Málmskortur var
landlægur
Námagröftur og málm-
vinnsla hafa löngum verið mikl-
um erfiðleikum bxmdin á ís-
landi, enda jarðefni hér ólík því
sem gerist í flestum öðrum
löndum. En málið sýnist það, að
hér hafa vættir falið málma fyr-
ir mönnum og láta þá ekki
hirða frá sér silfur, gull né dýra
steina.
Málmskortur var landlægur
og kvað svo rammt að, að leður
var notað í mynt vegna vöntun-
ar á hæfara efni. Oddur biskup
Einarsson víkur að þessu
vandamáli í íslandslýsingu
sinni:
Kannski mœtti ráða bót á
þessum myntskorti, ef íslend-
ingar þekktu og nœðu til þeirra
málma, sem ísland er einmitt
I Mosfellssveit er grafið eftir gulli og er vonast til að það beri rfkulegan ávöxt.
talið auðugt af. Margir telja
nefnilega sennilegt, að hér sé
ekki aðeins natrón og brenni-
steinn í jörðu, heldur einnig
aðrir málmar, að minnsta kosti
rœða eyjarskeggjar stöðugt um
járnkennt efni, sem menn
nefndu rauða, enda var fyrr
meir grafið upp þó nokkuð
magn af honum sums staðar á
íslandi, svo kom að notum.
En furðulegt er það, sem
sögur herma að átti hafi sér
stað, er verið var að leita hans,
sem sé að þar sem gnægð var
af honum einn daginn, þar
fannst ekki urmull eftir nœsta
dag, er leitarmenn komu til að
hreinsa hann eða brœða, klyfj-
aðir belgjum og óðrum smíðaá-
höldum. Hyggja menn að þetta
hafi orðið fyrir tál og pretti ein-
hverra jjallvœtta, sem almennt
eru taldir leynast í slíkum
málmœðum og gera mönnum
sjónhverfingar. Af þessum sök-
um eru íslendingar vanir að
kalla þessi skyndilegu og ó-
vœntu umskipti rauðaundur.
Sagt er að finnist votta fyrir
silfri á tveimur stöðum við sjó,
sem nánast er ókleift að kom-
ast að, og nefnist annar þeirra
Krýsuvík, en hinn er nálœgt
Hvalfirði, við Bláskeggsá, en
þar lesum vér, að einhvern tíma
hafi verið með miklum erfiðis-
munum og ekki minni hættu
blásið nokkuð af silfri og smíð-
að eitthvað úr því í Borgarfirði.
Þá er og sagt, að fundist hafi
efni nokkurt, ekki mjög ólíkt
gulli, hjá bœnum Kalmanns-
tungu, þar sem koma í Ijós
smáagnir líkar gulli í malar-
jarðvegi.
En hvernig sem annars hátt-
ar til um málmana, þá má
sannarlega segja, að fyrir ein-
hverja leynda ákvörðun náttúr-
unnar eru þeir svo rœkilega
faldir, að menn fá ekki unnið
þá, að undanteknum brenni-
steininum.
Bæir í björtu báli
Ætla má að Oddur hafi samið
lýsingu sína undir lok 16du ald-
ar og er þá greinilega almenn
trú að bergbúar hafi geymt
dýra málma og steina og varn-
að mennskum mönnum að
nálgast þá. Eftirmaður hans á
biskupsstóli, Gísh Oddsson, var
einnig vel að sér í náttúrufræð-
um og er vitneskja hans og
skoðanir í stórum dráttum svip-
uð og hjá fyrirrennara hans. í
riti hans um undur íslands er
kafli um málma og annar um
dýra steina. Um málma segir
Gísli:
Auk brennisteinsefnis, sem
sums staðar var fullt af gleri og
jarðbiki, notuðu fornmenn
einnig járn, sem þeir söfnuðu
saman úr gröfum sínum, og
gekk það þó illa og ekki J'yrir-
burðalaust. Þegar þeir reyndu
það, voru þeir að sögn almenn-
ings hrœddir frá verkinu af ó-
náttúrlegum sjónum, nema þeir
kepptust við svo ákaft, að þeir
litu aldrei af verkinu, því ann-
ars sýndist þeim kot þeirra, eða
einhverjir nálœgir staðir
standa í björtu báli, en ef þeir
hlupufrá verkinu og œtluðu að
slökkva eldinn, áður en þeir
höfðu náð öllum málmkökkum
úr gröfunum, þá er sagt, að
þeir hafi ekkert fundið af þeim