Dagblaðið Vísir - DV - 14.08.1982, Side 4

4
DV. LAUGARDAGUR14. AGUST1982.
Enn um bókmenntir nm og eftir spíritista:
Sé tilvernstigid liátt
t þessari grein, sem er nokkurn veg-
inn sjálfstætt framhald greinar sem
birtist hér um síðustu helgi, verður
fjallað um lækningasögur spiritista,
hugmyndafræðina sem birtist i dul-
rænum frásögnum og Örlítið vikið að
afstöðu þeirra Þórbergs Þórðarsonar
og Halldórs Laxness til spíritismans.
Lækningarnar
Sögur um lækningar eru stofninn í
bók Eiriks Sigurðssonar, Skyggna kon-
an, sem fjallar um Margréti frá öxna-
felli. 1 bókunum um Láru og Hafstein
miöla er lækninga getið. Það er hins
vegar athyglisvert að lækningartil-
raunar Indriða miöils er ekki getið í
bókinni um hann. Tilraunin olli miklu
fjaðrafoki á sínum tíma en þótti ekki
takastvel.
Margrét hafði á sínum snærum
framliðinn lækni, Friðrik að nafni, sem
sá um lækningarnar. Mjög mikið var
leitað til hennar, bæði af sjúklingunum
sjálfum og aðstendendum þeirra.
Form frásagnanna af þessum lækn-
ingum er mjög fast. Sjúklingurinn hef-
ur yfirleitt leitað til jarðnesks læknis
án þess aö fá bót meina sinna. Þá er
honum bent á Margréti. Oft er þess
getið að hann hafi haft litla trú á þessu
ai látið þó til leiðast Lækning veröur
yfirleitt algjör. 1 meiri hluta frásagn-
anna er þess getið að sjúklingur hafi á
einhvern hátt orðiö lækningarinnar
var. Margir vitna um að lækningin hafi
orðiö án þess að þeir vissu að hennar
væri leitað.
„Hann strýkur hana..
Meiri hluti þeirra sem verða lækning-
arinnar varir er konur, eða 22 á móti 5
körlum. „Huldulækningin” er óljóseft-
irmynd jarðneskrar lækningar. Oft er
getið um notkun einhverra dularfullra
áhalda sem hafa einkennileg áhrif:
„Þá kom hann með dökkt, kringlótt
áhald og lagði á sárið. Fannst mér það
verka svæfandi á mig, og enda eins og
kæmi þoka í herbergið.”(Skyggna kon-
an, bls. 214 ) Sumir þurfa meira:
„Eina nótt finnst henni hún vakna um
klukkan tvö og sjá hurðina opnast og
mann koma inn með tösku í hendinni.
— Svo snýr maðurinn sér að töskunni,
festir eitthvað á rúmgaflinn, sviptir af
henni sænginni og fer að strjúka hana.
Hann strýkur hana niður brjóstin og
kviðarhoÚð, fastar og fastar. Hún fann
mikið til á meöan á þessu stóð. — Ekki
vissi hún, hvaö það var, sem hann
hafði á rúmgaflinum, en datt í hug ljós-
lækningatæki. (Skyggna konan, bls.
148-9 )
Hér er augljós lotningin fyrir lækna-
stéttinni með sínar dularfullu aðgerðir
og tæki. Alls konar ljóslækningatæki
eru mjög algeng í þessum frásögnum.
Má ef til viU rekja það til þess að þá
var röntgentæknin nýkomin tU sögunn-
ar og menn bundu miklar vonir við
geislalækningar.
Sókn eftir
sjúkdómum?
Margt það fólk sem vitnar um lækn-
ingar hefur mikið yndi af að segja frá
sjúkdómum sínum. Þennan áhuga á
sjúkdómum áUtur sálar- og félags-
fræðingurinn Erich Fromm sérstakt
taugaveiklunareinkenni nútíma-
mannsins: „I vissri gerð taugaveiklun-
ar er að finna hneigð tU að verða lík-
amlega veikur og bíöa, meðvitað eða
ómeðvitað, eftir sjúkdómi eins og guös-
gjöf. Oft leiðir þetta tU slysa sem ekki
hefðu orðiö ef ekki hefði verið að verki
ósjálfráð hneigð tU að lenda í þeim.”
(The Fear of Freedom, London 1975,
bls. 123.)
Samfara þessu er svo sterk hneigð tU
að geta gefið sig einhverjum á vald,
þurfa ekki sjálfur að taka á sér
ábyrgðina. Eg held að þessa hneigð
megi greina hjá sumum þeirra sem
leita sér huldulækninga. SjúkUngurinn
þarf ekkert að gera annað en trúa, þarf
í raun ekkert að leggja á sig sjálfur og
getur gefið sig fullkomlega á vald hinu
óþekkta.
Hugmyndafræðin
Hér nota ég hugtakið hugmynda-
fræði í merkingunni kerfi skoðana sem
einkennir sérstaka stétt eða hóp
manna, bæði meövitað og ómeðvitað.
Kristindómurinn
Einn veigamesti þátturinn í hug-
myndafræði spiritista er hinn hefð-
bundni kristindómur. I öUum bókunum
er það algengt að fólk vitni um kristna
trú sína um leið og trúna á miðlana.
Sálmasöngur og bænalestur á miðils-
fundum hafa gefið þeim kristilegt yfir-
bragð og komið í veg fyrir að á þá væri
Utið sem syndsamlegt kukl. Þá má
ekki gleyma því að hluti prestastéttar-
innar aðhyUtist spíritisma.
Þaö er auðséö að Hafsteinn og
Margrét eru mjög háð öllum kristnum
dómum og bera mikla lotningu fyrir
þeim. Margrét segist hafa séð Krist
sjálfan í e.k. kirkju þar sem var hörpu-
sláttur og bjöUuhljómur. (Skyggna
konan bls. 64.) Hún sér konur viöaltari
sem tákna fyrir henni Mörtu og Maríu.
(Sama rit, bls. 65—66.) Þeir sem leita
til hennar leggja áherslu á kristUegt
hugarfar hennar og heita trú: „Hún er
trúkona í þess orðs beztu merkingu,
trúir kenningum Jesú Krists um eilíft
Uf, mátt bænarinnar og helgi sannleik-
ans.” (Sama rit, bls. 166.) Á Margréti
er þannig litið sem sporgöngumann
Krists.
Sýnir Hafsteins miðils við andlát og
útför Einars H. Kvarans eru fuUar af
kristnum hugmyndum og hlutum.
Hann sér t.d. kapeUu með altari,
klæðum, dúkum og stjökum og vængj-
aöar engilverur. (MiðUlinn Hafsteinn
Bjömsson I, bls. 20—21 ) Þessi lotning
fyrir hlutum og táknum tengdum
kristninni minnir á katólsku. Sama er
á kreiki í hinni sterku trú manna á aö
kraftaverk gerist enn.
Lára og Lidriði virðast ekki jafnháð
kristnum hugmyndum. Þó verður
þeirra vart í frásögnum af fundum
Indriða. Þetta er haft eftir draugnum
Jóni Einarssyni: ,,Hann kvaöst vera í
neðsta víti og ganga á glóandi brenni-
steini, og þeir væru alltaf á eftir sér
þarna úr efri byggðum.” (Indriði
miðill, bls.39 )
Þarna er hin gamla helvítishugmynd
lifandi komin. Annars má vel vera að
frásögnin sé þarna eitthvaö krydduð af
skrásetjaranum.
Hversdagslrfið
Annar mikilvægur þáttur í byggingu
hugmyndafræðinnar er tengslin við
hversdagslífið. Hinn jarðneski þáttur
fundanna hefur laðað fólk að og gert
það opnara fyrir því sem geröist og
ófeimið. Sama gildi hefur það að láta
fólk hvaöanæva að vitna um reynslu
sína. Þetta vekur hjá fólki þá trú aö
þetta séu fyrirbæri sem hent geti hvern
sem er. Þetta getur líka orðið til þess
að fólk fari aö túlka atvik úr eigin
reynslu sem dulræn fyrirbæri, nokkuð
sem það hefði ekki gert annars.
Bókmenntirnar
Hugmyndir úr bókmenntum gægjast
víða f ram, þó að erfitt sé að f esta hend-
ur á þeim. Eg hef það á tilfinningunni
að hugmyndir þeirra Láru og Margrét-
ar um álfa séu nokkuð litaðar erlend-
um áhrifum, þá frá ævintýrum.
Þannig talar Margrét um e.k. blóm-'
álfa og ljósálfa (Skyggna konan, bls.
53), tröllaukna loft- og náttúruanda
(bls. 55) og búálf (bls. 56). Lára talar
um skógarálfa, blómálfa og búálfa
sem virðast greinast aö eftir stærö og
búningi. (Lára miðill, bls. 173—4.) Hér
sjáum við enn viðleitni spiritistanna til
að sýna fram á að dularfullu fyrir-
brigðin séu allt í kringum okkur. I
rauninni viðurkenna þeir öll þau. fyrir-
brigði sem hafa verið rakin tU þjóðtrú-
ar og þar með ímyndunar fólksins;
þetta á aUt aö hafa átt sér stað og gera
það enn.
I dulrænum frásögnum er viss tU-
hneiging tU að gefa efninu skáldlegt
yfirbragð. Stundum verður þetta að
hálfgerðu „melódrama”. Gott dæmi
um þetta er lýsingin á því er „franska
söngkonan” hans Indriða hittir fyrr-
verandi eigmmann sinn í fyrsta sinn
eftir dauöann. (Indriði miðUl, bls. 79—
81 ) Hjúin voru skiUn og því urðu engir
fagnaðarfundir. Því er ekki að neita að
það er af þessu dáUtið reyfaralegt
bragö.
Vísindin
Spíritistar bentu sí og æ á upp-
götvanir og þróun í raunvísindum máli
sínu til stuðnings. Þeir töldu þaö kenn-
ingu sinni mjög til gUdis að virtir vís-
indamenn væru að rannsaka fyrirbær-
in.
Eitt aöalvopnið í baráttunni fyrir
vísindalegri viðurkenningu var svo-
kaUað útfrymi eöa ektoplasma, dular-
fullt efni sem miðlar áttu að geta fram-
leitt í vissu ástandi. Þórbergur Þórðar-
son gerir mUdö úr því í formála sínum
aö Indriða miðU. Eg fletti aö gamni
mínu upp á fyrirbærinu í Handbook of
Parapsychology (New York 1977). Þar
er þess eingöngu getiö í sambandi við
spíritismann, svo að eitthvað virðist
það hafa faUið í áUti hjá vísindamönn-
um.
Smásjáin og það sem hún opnaði
mönnum er notað sem hálfgUdings
sönnun fyrir dularfuUum fyrirbærum.
Sveinn Víkingur segir í formála að
/ Heimsljósi Halldórs Laxness er að finna frábœra skopstælingu af miðtfs-
fundi. Sá sem talar þer i gegnum miðiiinn er „Friðrik huldulœknir i öðrum
heimi".
ars þegar hann dró saman þá vitneskju sem hann hafði aflað sór um af-
leiðingar þessa iifs i hinu.
Textt: Helga Jónsdóttir