Dagblaðið Vísir - DV - 14.08.1982, Blaðsíða 5

DV. LAUGARDAGUR14. AGUST1982.
Skyggnu konunni, bls. 8: „Undirhin-
um voldugu rafsjám visindamannsins
lítur allt efni út gerólíkt því, sem við
skynjum þaö daglega."
Þetta er dæmigert viöhorf spiritista
sem er leikmaöur á vísindalega sviö-
inu. Ur því að ný sannindi koma í ljós á
jarðneska sviðinu og samsetning efnis-
ins skýrist i smásjánni, hvers vegna þá
ekki að leita út fyrir hið jarðneska
efni? Þannig gerir spíritisminn engan
greinarmun á agaðri, vísindalegri
rannsókn og sinum rannsóknum sem
gefa öll svö'rin fyrirfram, samþykkja
að minnsta kosti öll.
Trú og vísindi
Eitt er það sem spíritisminn hefur
f engið aö láni frá nútima vísindum og á
aðalþáttinn í að greina hann frá hefð-
bundinnikristinni trú og flestumtrúar-
brögðum öðrum. Það er hvernig látið
er líta svo út sem trúin/fullvissan sé
fengin með sönnunum, byggðum á til-
raunum, og óyggjandi reynslu. Flest
trúarbrögö sem við þekkjum byggja
allt sitt á ævagömlum trúarsetningum,
einhverju sem ekki má rengja. Flestar
þessar trúarsetningar eru byggðar á
eldgömlum frásögnum og ómögulegt
að segja til um sagnfræðilegt gildi
þeirra. Til þess að trúin haldi velli
verður að skipa henni fulltrúa sem eru
færir um að túlka hinn gamla arf svo
að hann samræmist hugmyndaheimi
hverrar kynslóðar (hvað gera
spíritiskir prestar?), eða sveigja hug-
myndir fólksins að hinum gamla arfi.
Eg veit að þetta er allmikil einföldun
en svona er það í stórum dráttum sem
kristin kirkja hefur haldið velli
gegnum aldirnar. Spiritisminn gerir í
raun enga uppreisn gegn kristinni
kirkju. Hann styður kenningar kirkj-
unnar um eilíft líf og gengst undir öll
hennar siðfræðUegu boð og bönn. Það
er aðeins aöferðin og það sem með
henni er uppskorið, hvort tveggja svo
nauðahvunndagslegt og óhátiðlegt,
sem fer fyrir brjóstið á mörgum þeim
sem vilja kenna sig við rétttrúnað.
Muninn á hefðbundinni kristni og
spíritisma má ef til yill setja svona
fram: Því sem kristnir menn trúa
gegnum boðskap bibliunnar og guö-
fræðinga trúa spiritistar af því að þeir
telja sig hafa fengið fyrir því sannanir,
byggðar á persónulegri reynslu,
annaðhvort sinni eigin eða samtima-
manna sinna.
Spíritismi og samfélag
Spiritisminn er sprottinn upp í
borgaralegu samfélagi 19. aldar. Hann
er andsvar bprgarastéttarinnar við
fullyröingum efnishyggjumanna um
að dauðinn sé cndalok mannsins. Hann
gefur jákvæðari svör en kirkjan við
spurningunni um dauðann og hjálp-
ræðið. Þar tekur hann mið af þeirri
bjartsýni sem haföi skapast á að
vísindin gætu gefið svör við öllu og
bættúröllu.
Hér á landi verður ekki til borgara-
legt samfélag fyrr en upp úr alda-
mótunum. Reykviskt samfélag var fá-
mennt og þröngt. Ný viðhorf áttu
greiðan aðgang að f ólki hér í fásinninu,
sérstaklega þegar haft er í huga hvað
það voru í rauninni fáir menn sem
stjórnuöu öllum hræringum í bæjarlíf-
inu. Trúarlíf var mjög sundurleitt og
prestar ósamstæðir. Nýguðfræðin svo-
kallaöa sem hér kom upp rétt um alda-
mótin átti hér nokkurn þátt. Hún var
bæði nokkuð frjálslynd gagnvart öðr-
um truarbrögðum og hafði krítískara
viðhorf til biblíunnar en áður haföí
þekkst.
Á þessum tíma er nýkomin til sög-
unnar innlend stétt sem ekki hefur lif i-
brauð sitt beint af framleiðslugrein-
um. Þetta er fólk sem á sér tómstund-
ir. Og allir vita hversu rík tilhneiging
er til þess í smábæjum aö klíkur mynd-
ist. Allt þetta til viðbótar því að enn
lifði hjátrúin góðu lifi hefur skapað
spíritismanum svo góð skilyrði sem
raunbervitni.
Spíritisminn var i fáum atriðum
byltingarkenndur. Félagslega séð var
hann íhaldssamur. Þar er litið á stétta-
skiptingu sem sjálfsagðan hlut. Þetta
kemur viða fram. Við þurfum ekki
annaö en að lita á hvernig bækur um
miðla og annað fólk á snærum spírit-
ista eru saman settar. Það eru rit-
höfundar og menntamenn sem eru
fengnir til að lýsa hæfileikum miðl-
anna. Alþýðufólk er svo fengið til að
lýsa reynslu sinni af störfum þeirra,
það hefur „fræðin" ekkiá valdi sinu.
Niðurstaða tilraunanna
I kenningunni sjálfri er viða að finna
hálfgerða ótrú á manninum en jafn-
framt að breytnin ráðist fyrst og
fremst af einstaklingnum sjálf um, lítið
eða ekkert af aðstæöum hans. Einar H.
Kvaran dró saman þá vitneskju sem
hann hafði aflað sér um afleiðingar
þessa lífs í hinu á þessa leið: „Við and-
látið flytzt maðurinn á það tilverustig,
sem er við hans hæfi, eftir þeim and-
legum þroska sem hann hefur náð. Of-
ar getur hann ekki verið. Honum væri
ókleift að lifa ofar, á sinn hátt eins og
fiskinum er ókleift að lifa á þurrlendi.
. .. Sé tilverustigið hátt, er lífið yndis-
legt. Ofarsæli maðurinn á þess enn
kost að taka nýja stefnu, láta lifið
verða sér til blessunar, en ekki virðist
það auðveldara þar en í þessu lífi.
Hann á þess líka kost að firrast hið
góða, og þá aukast þrautir hans. Hann
hvað mestum blóma voru þeir Þór-
bergur Þórðarson og Halldór Laxness
upp á sitt besta. Og þeir lögðu silthvað
til málanna, en með býsna ólfkum
hætti. Þórbergur var sannfærður
spíritisti að því leiti aö hann trúði þvi
að líf væri til eftir dauðann og dauðir
menn gætu gert vart við sig. Eins og
áður hefur komið f ram skrásetti hann
sögu Indriöa miðils en í Bréfi til Láru
gagnrýnir hann spiritismann harð-
lega: „Hann er þur fræðistefna. Uppi-
staða hans er draugasögur, flestar
leiðinlega sagðar og svo Ukar hver
annarri, að þegar maður hefir lesið
nokkrar þeirra, hefir maður lesið þær
aUar. Þetta harðmeti reyna svo
spiritistar að mýkja ofuriítið með tU-
raunafundum og sálmasöng. „(1950,
bls. 49 ) Um grundvöU spíritismans
segirhann: „Vísindalegurmáef tUviU
segja að grundvöUurinn sé að því leyti,
fyrir sálvísindin. Einnig er það ein-
kennilegt að sínu leyti, hvernig vanir
raunhyggjumenn, menn, sem hver í
sinni grein fyrirUta kák og flaustur,
geta haft sig tU að „gera rannsóknir" í
þessum efnum, án þess að kynna sér
þær sérstöku starfsaðferðir, sem
notaðar eru til að koma upp um miðla,
en í þeirri grein eru tU slyngir sérfræð-
ingar."(bls.l91)
Dulræna hæfileika skoöar Halldór
sem „bUun" en ekki „gáfu". Og ífram-
haldi af því segir hann: „Það er sann-
færing mín, að það komi yfirleitt ekki
til mála að atvinnumiðlar séu bilaðir,
m.ö.o. ekta. Á þeim andafundum, sem
ég hef setið, bæði hér á landi og ann-
arsstaðar, hefur miðillinn æfinlega
verið eina persónan i hópnum, sem ég
þóttist vera alveg viss um að væri með
réttu ráði, enda þarf ekki aU-litla
nákvæmni og þó töluverða aðgæzlu tU
að f ramkvæma þær hundakúnstir, þótt
h'tilsverðar séu í samanburði við meiri-
háttar loddaraskap, sem miðiUinn
framkvæmir, jafnvel á lélegum
,4íkamninga"fundi. (Bls. 192)
„Bisk-ví"
I skáldsögunni Heimsljós er að finna
frábæra skopstælingu á miðilsfundi. Sá
sem talar þar i gegnum miðUinn er
„Friðrik huldulæknir í öðrum heimi".
Ég er ekki grunlaus um að Halldór haf i
fengið hann að „láni" hjá Margréti frá
öxnafeUi. Hér er ekki rúm tU aö rekja
lýsinguna nákvæmlega. En gripum
niður þar sem Pétur ÞrUiross er oröinn
þreyttur á annarra manna sönnunum
og vUl sannanir sjálfur. A þeim stend-
urekki:
„Það stendur gömul kona við hliðina
á framkvæmdastjóranum, sagði Frið-
rik huldulæknir. Hún er farin að missa
tennurnar.
Það getur ekki verið hún móðir mín,
svaraði framkvæmdastjórinn, því mér
vitanlega var hún ekki f arin að missa
eina einustu tönn þegar hún dó, og
aUrasist framtennurnar." (Heimsljós
1,1967, bls. 229.)
Það kemur upp úr kafinu að þetta er
ekki móðir Péturs, heldur amma hans
dönsk, Sofíe Sörensen, sem segir ekki
Þórbergur var sannfsBrður spiritistiaO þvílayti að hann trúðiþvíað lif vmri
til eftir dauðann og dauðír menn gætu gert vart við sig.
er háöur freistingum þar, ekki síöur en
hér; og lærist honum ekki að vinna bug
á þeim, þá vex ófarsældin stöðugt."
„(Skiptar skoðanir. RitdeUa Sigurðar
Nordals og Einars H. Kvarans.
Reykjavíkl960.)
Samkvæmt þessu ætti aö vera hægt
að halda sínu striki tU eUífðarnóns.
Þarna viröist heldur langt í himna-
ríkissæluna. En við sjáum af þessu að
spíritisminn heldur að mönnum ósköp
svipuðum hugmyndum um lífið eftir
dauðann og kristindómurinn gerir.
Satt að segja eru þessar niðurstöður
Einars miklu svartsýnni en frásagnir
af miðUsfundum gefa tU kynna, ef tU
vUl af því að hann er að svara Sigurði
Nordal. Af lýsingum miðilsfunda er
ekki annað að ráða en flestir hafi það
bærUegt og sé ekki svo, er því mjög
fljótlcga kippt í lag.
Það sem mér finnst ógeðfeUdast í
hugmyndafræði spiritista er að við ein-
beitingu sína að lífinu hinum megin
geta þeir hreinlega misst aUan áhuga á
að gera sér og ööruin jarðvistina bæri-
legri. Þeir fara að líta á jarðUfiö ein-
göngu sem dáUtla prófraun einstakl-
ingsins á leiðinni upp. Spiritisminn get-
ur líka hæglega ruglað dómgreind
manna, þeir hætta að leita eðUlegra or-
saka á ýmsu sem fyrir þá ber, klessa
dulræna stimplinum á aUt.
Hvað sögðu
meistararnir?
Þegar spíritisminn stóð hér með
annað en „ja" og „gúmorin" og
„galimæ". Þá birtist langamma Pét-
urs sem var frönsk. Hér er samtal
þeirra:
„Bisk-ví, sagöi hin franska láng-
amma Péturs Þríhross.
Yes, sagði Pétur Þríhross.
Sakaría malistua, sagði lángamm-
an.
Christ, sagði Pétur Þríhross á ensku.
Bí-bi, sagði franska langamman.
„(Samarit.bls. 230.)
Þegar líður á fundinn biður Pétur
Þríhross um samband við s jálfan f öður
andanna og fær það. En boöskapur föð-
urins reynist svo byltingarkenndur, að
öllum kemur saman um að þetta geti
ekki verið faðirinn heldur „einhver
viUuráfandi andi, líklega úr undir-
heimum". Hann er því sendur burt hið
snarasta og „beðin nokkur faðirvor tU
aðhreinsa loftið."
Mér finnst þessi fundarlýsing í heUd
sýna mjög vel hvernig spíritistar
hliðra sér við að taka afstöðu til alvar-
legra málefna. Á „alvöru-miðUsfund-
um" verður vart alveg sömu vitleysis-
legu spurninganna og „sannananna".
Eini munurinn er aö HaUdór gæðir
þetta sjálfvUjugur leiftrandi kímni, en
spíritistarnir gera sínar lýsingar
hlægilegarán þessaðvitaaf því.
Að lokum
Þá er komið að lokum þessara
greina minna um spíritiskar bók-
menntir. Það er langt í frá að hér hafi
efninu verið gerð fuUkomin skil. Ég
vona samt að mér hafi tekist að sýna
fram á grunnhyggni kenningarinnar
og hvernig henni er sullað saman úr
ólíkustu hugmyndum.
Islendingar eru einhver dultrúað-
asta þjóö í heimi, en virðast samt nú á
dögum komast bærUega af án miðils-
funda og skyggnUýsinga. Skýringuna
er e.t.v. að finha í fjölbreyttara
skemmtanalífi, tilkomu sjónvarps og
annarra f jölmiðla.
Einmitt þessi skýring sýnir betur en
margt annað í hverju gUdi spíritískrar
starfsemi var fólgið; dægrastyttingu,
skemmtun.
sem rannsóknir þeirra eru reistar á
verklegum tilraunum. En heimspeki-
og " siða-kenningar spíritismans (ef
leyfUegt er að komast svo að orði um
þessi fræði) er hins vegar að miklu
leyti eintóm hugmyndasmíði, að
nokkru leyti kannski sjálfstæð, en á
hinn bóginn tekin úr öörum fræði- og
trúar-kerfum. „(Sama rit bls. 50 ) Það
virðist vera lágkúran og mótsetning-
arnar sem fara mest i taugarnar á
Þórbergi. Og hann var aUt of mikUl
stUisti og fagurkeri tU að geta haft
gaman af „draugasögum" spíritista.
„Séra Lára"
I Timariti Máls og menningar, 3.
hefti 1940 er greinarkoni eftir Ilalldór
Laxness, sem ber heitið „Séra Lára,"
skrifað í tilefni af því að upp haf ði kom-
ist um svik Láru miðils. Honum þykir
það kátlegt að lögreglan skuU hafa orð-
ið að skerast í leikinn tU að sanna svik-
in. Síöan segirhann: „Enhvaðsem út-
fryminu og andaröddunum Uður, og
hvað skoðun sem f ógetinn kann að hafa
á því máU, þá er þó eitt sem stendur
stöðugt: hin dularfuUu fyrirbrigði
kringum „séra Láru" voru mörg og
merkUeg. Hið dularfyllsta og merki-
legasta má tvímælalaust telja það að
menn, sem bæði eru álitnir með fullri
skynsemi og hafa jafnvel fengið há-
skólamenntun, sækja samkomur af
þessu tagi, ekki aöeins af forvitni,
heldur sem sanntrúaðir menn.------
Andleg samsetning slíkra manna hlýt-
ur að vera guUvægt rannsðknarefni
Ótrúíega hagstæðir
greiðsluskilmálar
Allt niður í é1£U /O
útborgun
og eftirstöðvar allt að
• FLISAR • HREINLÆTISTÆKI •
• BLÖNDUNARTÆKI • BAÐHENGI •
• BAÐTEPPI • BAÐMOTTUR
• MÁLNINGARVÖRUR • VERKFÆRI •
• HARÐVIÐUR • SPÓNN •
• SPÓNAPLÖTUR • GRINDAREFNI
• VIÐARÞILJUR •
• PARKETT • PANELL • EINANGRUN
• ÞAKJÁRN • ÞAKRENNUR •
• SAUMUR • RÖR • FITTINGS O.FL., O.FL.

mánudaga — fimmtudaga kl. 8—18.
Föstudaga kl. 8—19. Lokað laugardaga.
WTll BYGGINGAVÖRURl
iP ™ Hringbraut 120 — sími 28600
(aðkeyrsla frá Sólvallagötu).
u
i-*\