Dagblaðið Vísir - DV - 11.09.1982, Blaðsíða 14

14
DV. LAUGARDAGUR11. SEPTEMBER1982.
„fslensk menning er
SVOLÍTIB sérstök”
— ræít vlö dr. Jón Hnefil Aðalsteinsson um væntanlega bóharöð um
íslensha þjóðmenningu
„Það er gifurlegt átak að koma svo vlðamlklu riti fri sir og
íslensk þjóðmenning mun verða", segir Jón Hnefill Aðal-
steinsson meðal annars i viðtalinu hir á siðunni.
„Það er ætlunin að hvert efni verði teklð út fri þjóð-
menningariegri hlið. Þannig verður tii dæmis bókin ekki
tekin fyrir sem bókin sem slík, heldur hvernig íslendingar
hafa notað sér hana i aldanna ris".
Bókin hlýtur að standast vísindalegar kröfur, þegar hafður
er i huga sá geysilegi fjö/di fræði- og hæfileikamanna sem
að verkinu munu vinna.
væru fengnir til aö skrifa þaö.
„Þaö veröur eölilegra reynt aö
samræma kaflana eins og frekast
verður unnt, og þaö verður verk rit-
stjómarinnar. Einnig mun hún
reyna aö komast hjá öllum endur-
tekningum í verkinu. Þaö er svo
höfundanna sjálfra, sem skrifa um
skyld efni, r.ð ræða sín á milli
hvemig þeir taki á hverjum þætti
þjóðmenningarinnar fyrir sig. Ef
þessi samvinna gengur vel þá held
ég að unnt verði aö forðast allar
endurtekningar í verkinu sem og
sundurleysiþess.”
— I þessu mikla bókmenntaverki
Þjóösögu veröur vikið aö margvís-
legum þáttum íslenskrar þjóðmenn-
ingar — nánast öllum ef aö er gáö. I
frumdrögum efnisyfirlits að ritinu
em meðal annars eftirtalin kafla-
heiti: Landiö og lífsskilyrðin,
Mannfræöi og upphaf menningar,
Dagleg störf til sjávar og sveita,
Fatnaöur, Handritaskreytingar,
Alþýðulist, Húsagerð, Bændafjöl-
skyldan, Samgöngur og verslun,
Mataræði, Heilsufar, Þjóösögur og
sagnir, Trú og kirkja, Alþýðleg
sérsviöi íslenskrar þjóömenningar. í
þessum hópi sem valinn hefur veriö
til verksins eru bæði ungt fólk sem er
aö ljúka rannsóknum sínum á viss-
um þáttum þjóömenningarinnar og
mun þannig geta nýtt sér þá vitn-
eskju sem það hefur öölast til þessa
svo og koma til eldri fræöingar sem
lengi hafa lifaö og hrærst í rannsókn-
um er lúta aö íslenskri menningu.
Þetta er því vissulega marglitur hóp-
ur en viö vonum aö samstarf hans
gangi vel.
Þess má geta aö viö erum mjög
þakklátir því fólki sem bent hefur
okkur á ýmsa menn sem hafa frá ein-
hverjum fróöleik í þessum efnum aö
segja. Og þó svo aö verkið sé komiö
af staö þá er enn hægt aö komast aö
sem höfundur aö því. Menn veröa
bara aö gefa sig fram eða þá að fólk
bendir okkur á einhverja sem fróöir
eru um menningu okkar.”
— Meöal þeirra sem skrifa
munu í ritiö eru Arni Björnsson safn-
vöröur; dr. Alda Móller; dr. Gísli
Pálsson; Gunnlaugur Haraldsson,
þjóöháttafræðingur; Jón Samssonar-
son, handritafræðingur; Jón
bókin standist vísindalegar kröfur
sem hún hlýtur aö gera þegar haföur
er í huga sá geysilegi f jöldi fræði- og
hæfileikamanna sem að verkinu
munuvinna.”
— Það er ljóst að rannsóknir á
hinum ýmsu þáttum íslenskrar þjóð-
menningar frá upphafi er mjög
mislangt á veg komin. Mun þetta
bitna á efnistökum verksins?
„Eins og þú segir, þá er rannsókn-
um mislangt á veg komið í öllum
söguþáttum Islandsbyggðar. Þaö er
því hætta á aö einhver slagsíöa verði
í heildaruppbyggingu bókarinnar,
þótt vissulega veröi reynt að forðast
hana. Til dæmis ná heimildir mjög
misjafnlega langt aftur í tímann og
misjafnar áherslur hafa verið lagðar
á heimildaöflun. Þannig hefur eitt
þótt merkilegra en annaö og því
verið fært í annála. Það veröur því
erfiöleikum bundið aö teygja alla
þætti íslenskrar þjóömenningar
aftur til landnáms, en þaö verður
reynt eftir öllum tiltækum leiöum.”
— Rannsóknum á íslenskri
þjóðmenningu lýkur ekki þótt mikið
rit um þetta efni líti dagsins ljós. Er
þá er rétt aö það komi fram aö til
þessa hefur verið mjög gaman og
reglulega gefandi aö vinna að þessu
verki. Samvinna ritstjómar og
þeirra sem ætla sér að skrifa í ritið
hefur verið með miklum ágætum
Það er kraftur í mönnum og í þeim
ríkir bjartsýni sem svo sannarlega
léttir mjög þetta annars erfiða
verk.”
— Snúum okkur aö öðru. Otlit
bókar sem þessarar hlýtur að skipta
töluverðu máli. Veröur hún til dæmis
myndskreytt aö einhverju ráöi?
„Þaö er ætlunin aö mjög mikiö
verði um myndskreytingar í ritinu
sem okkur þykir mjög eölileg stefna.
Myndir hjálpa mjög til við lestur
bóka og auka á skilning manna á því
efni sem tekið er til meðferðar
hver ju sinni.
Það veröur leitast við aö hafa í
bókinni myndir sem ekki hafa komið
fyrir almenningssjónir áöur. Þetta
verða einkum teikningar svo og ljós-
myndir og reynt verður að hafa í
bókinni eins mikið af litljósmyndum
ogunntreynist.”
finna ýmislegt svolítiö sérstakt viö
íslenska menningu, þegar litiö er um
öxl, sem ekki hefur annarstaöar
þekkst. Og þau séreinkenni eru
einkum til komin vegna legu
landsins og staöhátta. Þar má til
dæmis nefna byggingahefð okkar.
Bókmenntaarfur okkar fslendinga á
svo náttúrlega miklu lengri sögu en
nágrannaþjóða okkar. Að því leyti er
menning okkar mjög sérstæö og
raunar frábrugðin menningu ann-
arraþjóða.
Annars held ég menning okkar sé
ósköp svipuö því sem þekkist úr sögu
annarra Noröurlandaþjóöa, enda
rekjum viö sögu okkar aftur til
þeirra landa og þjóða. Að minnsta
kosti held ég aö viö Islendingar séum
ekki eins sérstæöir í sögulegu tilliti
og margur vill vera að láta. Það mun
þó allt vonandi skýrast meö tilkomu
þess mikla verks sem við höfum
yerið aö ræða hér,” sagöi Jón
Hnefill Aðalsteinsson.einn ritstjóra
væntanlegrar bókaraöar um
íslenska þjóðmenningu frá upphafi
landnáms til okkar daga.
-SER.
Það hlýtur aö teljast til stórvirkja í
íslenskri bókmenntagerð aö gefa út
yfirlitsrit um íslenska þjóömenningu
frá upphafi landnáms. Þetta hefur
bókaútgáfan Þjóösaga hugsað sér aö
gera á næstu misserum. Verkiö
verður væntanlega alhnikiö aö
vöxtum, eöa fimm til sex bindi.
Það er Hafsteinn Guðmundsson
forstjóri Þjóösögu sem á hug-
myndina aö gerö þessa viöamikla
verks. Hann hefur leitaö til milli
tuttugu og þrjátíu manna til aö rita
verkiö og vera til ráðuneytis um gerö
einstakra kafla. Aukinheldur hefur
hann kvatt til eftirtalda þrjá menn í
ritstjóm þess: Harald Olafsson,
lektor, Þór Magnússon, þjóðminja-
vörð og dr. Jón Hnefil Aöalsteinsson.
Allir þættir íslenskrar þjóð-
menningar
Við ræddum viö þann síðastnefnda
á dögunum. Var Jón fyrst spuröur
hvort ekki væri hætta á aö verkiö
yröi sundurlaust þar eö svo margir
vísindi, Þéttbýlismynd, Kvenna-
menning og er þá raunar aðeins fátt
eitt upp talið. Jón Hnefill var spuröur
hvemig tekið veröi á hverju efni
fyrirsig?
„Það er ætlunin aö hvert efni veröi
tekið út frá þjóömenningarlegri hliö.
Þannig veröur til dæmis bókin ekki
tekin fyrir sem bókin sem slík,
heldur hvernig Islendingar hafa
notaö sér hana í aldanna rás. Þetta á
viö um alla þætti sem teknir veröa
fyrir.”
— Nú munu milli tuttugu og þrjátíu
menn skrifa þetta rit. Hvemig vom
þeir valdir til þess og hvaða skilyröi
þurftu þeir að uppfylla?
Marglitir hópar er vinna að
verkinu
— Viö sem ritstýrum þessu verki
gáfum okkur þá forsendu aö ef þaö
ætti aö ná tilgangi sínum þá væri
nauösyn að ná til sem flestra manna
sem hafa eitthvað fram aö færa og
eða hafa einbeitt sér að einhverju
Þórarinsson, tónlistarmaður;
dr. Kristjan Eldjárn, Lúövík
Kristjánsson, rithöfundur; Oskar
Halldórsson, dósent; Sveinbjöm
Rafnsson, prófessor; Vésteinn Ola-
son, dósent og dr. Þorsteinn
Sæmundsson, stjarnfræöingur. Þaö
er augljóst af þessari þurm upptaln-
ingu, sem þó er ekki tæmandi um
alla þá er koma viö sögu í ritun
verksins, aö hlutur fræðimanna er
verulegur. Jón Hnefill er því spuröur
hvort ekki sé hætta á því aö verkiö
veröi of fræðilegt, og þannig lítt
aðgengilegt almenningi?
Flestir þekktir fyrir lipran
og læsilegan stíl
„Ég held aö þaö sé engin hætta á
aö svo fáriö” segir hann. „Ftestir þess-
ara manna sem þú nefnir em þekktir
fyrir aö skrifa lipran og læsilegan
stíl. Þannig tel ég fullvíst að bókin
verði aðgengileg almenningi, enda er
þaö annað af aöalmarkmiöum rit-
stjómar aö svo verði. Hitt er aö
hugsanlegt aö framhald veröi á
útgáfu slikra verka og þessa? Til
dæmis aö þetta verk veröi endurút-
gefið og aukiö með nokkurra ára
millibili?
„Þaö hefur enn ekki veriö rætt um
framhald útgáfu á þessu verki. Ef
rannsóknir veröa mjög frjóar í
þessum efnum og nýir hlutir koma í
ljós sem kollvarpa fyrri kenningum,
þá er mjög eölilegt aö þetta rit verði
gefið út að nýju eftir tiltekinn
áraf jölda, endurbætt og aukiö. Þetta
hefur þó ekki enn verið rætt, eins og
ég sagöi áöan. Við látum okkur
nægja aö hugsa um að koma þessu
verki út í fyrstu útgáfu enn sem
komið er, og það er ærið verkefni.
Það er gífurlegt átak aö koma slíku
yfirlitsverki frá sér sem Islensk
menning er, og þaö er spurning
hvort menn hætti sér og sínum út í
slikt ævintýri aftur.
Reynt að hafa áður óbirtar
myndir í ritinu
Þrátt fyrir allt erfiði sem ég nefni
— Hvenær er svo áætlað aö fyrsti
hluti þessa verks komist í hendur
landsmanna?
„Þaö var upphaflega gert ráö fyrir
því aö það yröi fyrir jólin að ári.
Þaö er þó hugsanlegt aö það verði
ekki af útkomu fyrsta hluta hennar
fyrr en árið nítján hundruð áttatíu og
fjögur. Þetta fer eftir því hvernig
verkiö vinnst. Þaö er fyrirhugað aö
hraöa vinnu við verkið eftir föngum
og ef sá kraftur og dugur, sem ríkt
hefur viö gerð verksins til þessa,
mun haldast þá á ég von á þvi að allt
ritið verði komið út eigi síöar en eftir
fimmár.”
— Aö lokum Jón. Islensk
þjóömenning, er hún aö einhverju
leyti frábrugðin þjóðmenningu ann-
arra landa?
Menning okkar svipuð því
er þekkist hjá öðrum
Norðurlandaþjóðum
„Mér finnst þaö ekki. Auövitaö má