Dagblaðið Vísir - DV - 14.10.1982, Blaðsíða 13

DV. FIMMTUDAGUR14. OKTOBER1982.
13
„Þótt verkamenn inokkrum verksmiðjum láti ófriðlega verða það tæplega nema dauðateygjur i hinna svokölluðu
frjáisu verkalýðsfólaga."
fantinum honiun Jarúselskí aö láta
svona.
Ég verð þó að játa hreinskilnislega
aö ég á verst með að skilja viðbrögð
Pólverja sjálfra, mannanna sem
stofnuöu Samstöðu og veittu henni
forystu. Það viröist hreinlega svo
sem þeir hafi trúað að þetta væri
hægt, að þeim myndi takast að
stofna lýðræðisleg, valdamikil félög í
kommúnistaríki. Það sýnir hve vel
kommúnistum tekst blekkinga-
leikurinn, jafnvel þar sem allir hafa
raunveruleikann fýrir augunum. Er
þá ekki að furða þótt margur
nytsamur sakleysinginn ánetjist
þeim á Vesturlöndum, þar sem
f jarlægöin gerir fjöllin blá.
Fram á síðustu stundu tönnluðust
þessir menn á því að þeir vildu ekki
kollvarpa hinni sósíalísku stjóm
landsins, þeir væm trúir og tryggir
ríkisábyrgð á launum við gjaldþrot?
Skyldi það ekki vera hagstæðara
launþegum aö atvinnufyrirtækjum
séu sköpuð slík rekstrarskilyrði, að
full atvinna verði fyrir hendi og
fyrirtækin geti greitt vinnulaun skil-
víslega, þótt atvinnurekendur
neyðist til aö grípa til skammtíma
aögerða, sem valda sumum laun-
þegum óþægindum, ef það getur
tryggt launþegum atvinnuöryggi til
frambúðar.
Ólögleg þvingun
á stjórnvöld?
I grein sinni heldur Arnmundur því
fram, að flotinn hafi verið stöövaður
í því skyni að þvinga stjórnvöld til
þess að framkvæma eitthvað, sem
þeim ber ekki skylda til samkvæmt
lögum. Það er rétt hjá Ammundi að
hvergi í lögum er stjómvöldum gert
að sjá til þess, að atvinnuvegirnir
séu ekki í kalda kolum. Er það skiln-
ingur stjórnvalda eða annarra að
stjórnvöldum beri þá engin skylda til
þess að skipta sér af þessum málum,
ef lög skylda ekki stjórnvöld til þess
berum orðum? Sé svo, þá má spyrja
sig þeirrar spurningar, til hvers eru
ríkisstjórnir kosnar? Hver eru verk-
efni ríkisstjórna? Min skoðun er sú,
að frumskylda ríkisstjórna sé að
hafa afskipti af efnahagsmálum og
þróun þeirra og reyna jafnframt að
tryggja höfuðatvinnuvegunum
rekstrargmndvöll. Ég skil vel alla-
ballana sem hafa þaö aö hugsjón að
koma frjálsum atvinnurekstri á kné,
en það standa fleiri að núverandi
ríkisstjórn en þeir.
Áður en ég vík að þvi sem var
meginmálið í grein Arnmundar, þ.e.
spumingunni um lögmæti stöövunar
flotans, þá vil ég koma með nokkrar
athugasemdir varðandi eftirfarandi
ummæli í grein Arnmundar.
Arnmundur segir á einum stað:
„Ef heil starfsgrein, stéttarfélag eða
samband stéttarfélaga kemst að
þeirri skoðun að árangur kjara-
samninga, þróun efnahagsmála,
dýrtíð og kaupmáttarskerðingar hafi
kippt gjörsamlega grundvellinum
undan rekstri heimilanna, hverjir
eru þá þeirrar skoðunar að starfs-
fólki þessu líðist að bindast samtök-
um um að hætta störfum meö litlum
fyrirvara?”
Vegna þessara orða má minna
Arnmund á þaö, að mörg dæmi eru
þess, að launþegahópar eða sam-
bönd stéttarfélaga t.d. hópar opin-
kommúnistar og vildu ekkert annað
stjórnarfar hafa. Þessu lýstu þeir
yfir á meðan þeir reiddu öxina að
rótum kommúnismans, liklega í
þeirri trú að hann og lýðræði gætu
fariö saman.
Þeir sem skilja eðli kommúnism-
ans eða sósíalismans þurfa hins
vegar ekkert aö vera hissa. Þeir
vissu frá upphafi að tilraun
Samstöðu var dauöadæmd, nema því
aðeins að heimsveldi kommúnism-
ans hryndi. Og til þess þarf meira en
verkalýð Póllands. Hinir gífurlegu
hagsmunir valdhafanna í Kreml eru
meira virði en svo að þeim sé fómað
fyrir lýðræðisleik einhverra verka-
manna í skipasmiöastöðvum.
Spurningin var aldrei hvort, heldur
hvenær og hvernig. Raunar voru
margir orðnir hissa á því hve lengi
það dróst. En þegar það gerðist
berra starfsmanna hafa gripið til
fjöldauppsagna á gildistíma kjara-
samninga vegna óánægju með launa-
kjör, sem jafnframt er gott dæmi um
brot á friðarskyldunni og um leið
brot á vinnulöggjöfinni.
Þá segir Ammundiu- orðrétt í
grein sinni, þar sem hann dregur sjó-
menn inn í myndina: ,,Ef allir
íslenskir sjómenn á fiskiskipum
kæmust nú að þessari sömu niöur-
stööu og teldu kjör sín og ráðstafanir
stjórnvalda þess eðhs að ekki sé
lengur grundvöllur fyrir því að f ram-
fleyta sér af sjómennsku, hver er þá í
nokkrum minnsta vafa um aö þeir
yrðu umsvifalaust lögsóttir, ef þeir
byndust samtökum um að hætta
störfum alUr sem einn með litlum
sem engum fyrirvara? Slíkt yrði
væntanlega taUö af útgerðarmönn-
um vera brot á kjarasamningum,
ráðningarsamningum og ólögmæt
póUtísk vinnustöövun tU þess aö hafa
áhrifástjómvöld”.
Hvort aðgerðir sem þessar yrðu
væntanlega taldar almennt af út-
gerðarmönnum vera brot á kjara-
samnmgum, ráðningarsamningum
og ólögmæt pólitísk vinnustöðvun til
þess að hafa áhrif á stjórnvöld, get
égekkifullyrtum.
Á hinn bóginn væru slikar
aðgerðir, fyrirvaralausar eöa ekki,
ólögmætar, eins og var t.d. þegar
sjómenn tóku sig saman og sigldu
flotanum i land á sUdarárunum um
1964, í október 1975 og enn 1981, er
reknetasjómenn sigldu í land. I
öllum þessum tilvikum var verið að
mótmæla fiskverði, sem ákveðið
haföi verið lögum samkvæmt, en
sjómenn vildu ekki una því. Voru þá,
skUdu menn, að það tók sinn tíma aö
ná undirtökunum í her og stjóm Pól-
lands, svo heimamenn gætu lokið
þessu lítilræði og hetjur Rauöa
hersins gætu áfram dundað sér í
herbúðum sínum.
Frelsi
eða sósíafísmi
En það er eins og sumir geti aldrei
skUið að sósíaUsmi eða kommúnismi
og lýðræði fara ekki saman, hafa
aldrei farið saman og munu aldrei
fara saman. Það getur aldrei orðið
frelsi og sósíaUsmi heldur frelsi eða
sósíaUsmi. SósíaUsminn þoUr ekki
lýöræði af þeirri einföldu ástæðu að
mannskepnan þolir hann ekki, þegar
tU kastanna kemur, þótt margir sjái
hann í rósrauðum bjarma á meöan
hann er nógu langt í burtu. Þess
að því er ég best veit, kjara-
samningar í gUdi í öUum þessum
tUvikum.
Um lögmæti
stöðvunar flotans
Það sem skiptir að sjálfsögðu
Jónas Haraldsson
höfuðmáli við umfjöUun um
stöðvunaraðgerð sem þessa, er það,
hvort sUk aðgerf sé lögmæt eða ekki.
I því sambandi vU ég taka eftirfar-
andifram.
Eins og Arnmundur bendir rétti-
lega á, þá er rauði þráðurinn í vinnu-
rétti hérlendis, sem og víðast annars
staðar, svoköUuð „friöarskylda’.
Friðarskyldan táknar það, að á
gildistíma kjarasamninga, þ.e. fram
vegna eiga valdhafar í sósíalistaríkj-
um engra kosta völ, þegar fólk í
löndum þeirra ætlar að fara að leika
lýðræðisþjóðir og krefjast sjálfs-
ákvörðunarréttarí eiginmálum. Um
leiö og fólki líöst þaö á einum stað
vUja aðrir þaö sama, því aUir vilja
losna undan oki kommúnismans. Þá
risi holskefla, sem erfitt yrði að
stöðva, heimsveldi Kremlverja yrði í
hættu, friðargöngur myndu stoppa á
miðri leið, neðanjarðarstarfsemi á
Vesturlöndum yrði afhjúpuð, spUið
tapaðist. Þess vegna marséruöu
herir rétttrúaðra nauðugir, vUjugir,
inn í Ungverjaland og Tékkó-
slóvakíu, enda þótt það þýddi lang-
varandi álitshnekki á Vesturlöndum
og tefði fyrir moldvörpum kommún-
ista þar í mörg ár. Þess vegna var
lögð áhersla á að Pólverjar leystu sín
mál sjálfir, þaö mun auövelda
kommúnistum að hef ja fyrri iðju af
fullum krafti á Vesturiöndum miklu
fyrr. Enda liggur nú mikið við.
Skipbrot
sósíafísmans
Ýmislegt bendir til þess að
sósíalisminn sé nú að biöa alvarleg-
asta skipbrot sitt. Fregnir frá
Austur-Evrópu benda aUar í sömu
átt, þar er í uppsiglingu raunveru-
legt kreppuástand. Ekki vegna þess
að hagkerfið hafi farið úr böndunum
fyrir tilstuölan kröfugerðarhópa eins
og við Vesturlandabúar þekkjum svo
vel, heldur vegna þess að kerfið ber
. feigðina í sjálfu sér. Miðstýring
kommúnismans getur lyft grettis-
tökum á vissum sviðum. Hún getur
sameinaö vísindamenn í glæsUegum
tækniafrekum, þegar nægilegu fé er
veitt í einangruð verkefni. Hún getur
stóraukið framleiðslu i ákveðnum
iðngreinum á takmörkuðu sviði,
þegar staðið er með svipu yfir verka-
aö þeim tima að kjarasamningar eru
lausir vegna uppsagnar á þeim, þá
skal ríkja friður á vinnumarkaðnum,
þannig að stéttarfélögum og félögum
atvinnurekenda er óheimUt aö grípa
tU vinnustöðvana tU að knýja fram
breytingar á gUdandi kjarasamning-
um. Einnig er óheimUt á sama tíma,
sbr. 17. gr. vinnulöggjafarinnar, að
grípa til vinnustöðvunar vegna
ágreinings um túlkun kjarasamn-
inga eða ef tilgangur vinnu-
stöðvunarinnar er að þvinga stjóm-
völd til að framkvæma athafnir, sem
þeim lögum samkvæmt ber ekki að
framkvæma eða að framkvæma
ekki athafnir, sem þeim lögum sam-
kvæmt er skylt að gera.
I Danmörku er þetta eins, hvað
þetta atriði snertir, en í Noregi er
talið heimUt að beita póUtískum
verkföllum á gildistíma kjara-
samninga, svo framarlega sem
aðgerðin beinist eingöngu gegn
stjórnvöldum, en er ekki dulbúin
kjarabarátta, sem snýr í raun að
hinum samningsaðilanum.
TU skýringar þessu varðandi brot
á friðarskyldunni á gUdistíma kjara-
samninga, þegar vinnustöðvun hefur
beinst gegn stjómvöldum, skal hér
minnst á nýlegan dóm Félagsdóms
fráárinu 1979.
Málavextir voru þeir, að á árinu
1979 boðuðu farmenn verkfaU vegna
kjaradeUu þeirra við farskipaútgerð-
irnar. Er verkfaUið hafði staðiö í um
tvo mánuði voru sett bráðabirgða-
lög, er m.a. bönnuðu verkföU og
verkbönn sem atvinnurekendur
höfðu sett á í kjölfar verkfaUs far-
manna. Strax daginn eftir að lögin
tóku gUdi, boðaöi Farmanna- og
fiskimannasamband Islands yfir-
vinnubann, sem skipafélögin töldu
ólögmætt. Stefndu þau máUnu fyrir
FOagsdóm, sem með dómi þann 8.
ágúst 1979 úrskurðaöi, að yfirvinnu-
bannið væri ólögmætt, þar sem í gUdi
væri kjarasamningur, sbr. bráða-
birgðalögin.
Daginn eftir að dómur þessi var
kveöinn upp, sagði Arnmundur, sem
flutti máliöfyrir F.F.S.I. m.a. þetta í
viðtah við Þ jóðvilj ann:
„Yfirvinnubannið var sett tU þess
aö mótmæla lögunum. Það var ekki
verkfaU í þeim skilningi að það
beindist gegn vinnuveitendum,
heldur gegn stjórnvöldum”. I fram-
haldi af þessum ummælum Am-
mundar má vitna aftur í hann í DV
„rétt eins og vinnulöggjöfin og leik-
mönnum. En hún ræður ekki við hiö
daglega líf hundraða mUljóna
manna í stærsta ríki veraldarinnar.
Sovétríkin, þetta mikla og volduga
herveldi, eru orðin bónbjargarþjóð
að nýju. Matvælaframleiðslan er í
molum, lífskjörin batna ekkert,
óánægjan vex. Á hverjum degi sigla
stór skip hlaðin komi frá erkifjand-
anum, Bandaríkjunum, til Sovétríkj-
anna, svo komið verði í bUi í veg fyrir
hungursneyð. Miðstýringarkerfi
sósíaUsmans getur unnið styrjaldir,
vígbúnaðarkapphlaup, áróðursstríð
og komið stómm geimstöövum á loft.
En þetta kerfi getur ekki sigrað í
baráttunni um mannssáUrnar fyrir
eigin tilverknað og ágæti. TU þess
duga vopnin og kúgunin ein.
SósíaUstaríkin eru nú komin út á
mjög hættulega braut. Þau eru
komin út á ystu nöf í samkeppninni
við hin vondu auðvaldsríki. Lifskjör
þar eru slæm, og það veit fólkið,
þrátt fyrir aUar hindranir í sam-
skiptum. Eftir því sem lengri tími
líður verður ástandið hættulegra, því
því að það versnar stöðugt. Valdhaf-
ar Kremlar eiga aðeins eina leiö út
úr ógöngunum, og hún er sú aö losna
við samkeppnina um mannssáUrnar.
Skipbrot sósiaUsmans kann því að
vera alvarlegasta hættan sem
steðjar að heimsfriðnum í dag, í raun
miklu hættulegra en kjarnorku-
vigbúnaðurinn er í sjálfu sér. Það
kann að vera stutt í það að
valdhafamir í Kreml áUti að
styrjöld sé eina leiðin út úr þeim
ógöngum, sem þeir eru komnir í.
En þangað tU munu þeir leggja
ofurkapp á að veikja varnir Vestur-
landa. Þeim hefur orðið þar vel
ágengt upp á síðkastið, en munu enn
herða róðurinn, því tíminn er dýr-
mætari fyrir þá en margan grunar.
Magnús Bjamfreðsson
reglur á vinnumarkaði giltu aðerns
um verkafólk en ekki atvinnurek-
endur og rétt eins og heimilt væri að
beita stjórnvöld takmarkalausum
þvingunum til að ná vUja sínum
fram”.
Þessi niðurstaöa Félagsdóms
táknar einfaldlega þaö, sem kemur
fram í vinnulöggjöfinni, að á gUdis-
tíma kjarasamninga verður ekki
vinnustöðvun beitt, svo lögmætt sé,
tU þess að þvinga stjómvöld til að
gera eitt eða annað, sem þeim ber
ekki að gera, breytir engu þótt það sé
kallaö að mótmæla settum lögum
eða lögbundnum athöfnum stjóm-
valda, svo semákvörðunfiskverös.
Þessi dómur Félagsdóms áréttar
þá staðreynd, að séu kjarasamning-
ar á hinn bóginn lausir, þá er ekki
um að ræða brot á friðarskyldunni,
þótt vinnustöðvun sé boðuð og fram-
kvæmd svo framarlega sem það sé
gert á lögmætan hátt, þ.e. eftir leik-
reglum vinnuréttar.
Ákvörðun trúnaðarráðs
L.Í.Ú.
Hvað ákvöröun trúnaðarráðs
L.I.U. um stöðvun fiskiskipaflotans
áhrærir, þá skal áhersla á það lögð,
að sjómannasamtökin höfðu sagt
upp kjarasamningum frá og með 1.
september sl. Strax eftir þann tíma
gátu bæði samtök sjómanna og
útvegsmanna boðað vinnustöðvun
með sjö sólarhringa fyrirvara.
L.I.U. hefði veriö í lófa lagið að boða
verkbann á sjómenn og svipta þá þar
með aUa launum eftir að verkbannið
heföi tekið gildi.
L.I.U. hafði ekki áhuga á því, þar
sem útvegsmenn eiga ekki í neinum
kjaradeilum við sjómenn a.m.k. enn
sem komiö er. Á hinn bóginn beindu
útvegsmenn tilmælum sínum tU
stjórnvalda og stöðvuðu flotann að
hluta með viku og að hluta tveggja
vikna fyrirvara, þegar annað hafði
verið reynt tU þrautar.
Niðurstaða mín er því sú, að
ákvörðun trúnaðarráðs L.I.U. þann
2. sept. sl. hafi verið lögmæt
ákvörðun og ekki brotiö í bága við
ákvæði hennar.
Þetta aUt saman veit
lögfræðingurinn Arnmundur, sem er
sérmenntaður í vinnurétti og hefur
gefið út bók um vinnurétt. Hitt er svo
annaö mál, að allabaUinn Am-
mundur viU ekkert af þessu vita.
Jónas Haraldsson
skrifstofustjóri L.I.U.
W „Lögfræðingurinn Ammundur veit að
ákvörðunin var lögmæt, en „allaballinn” Ara-
mundur vill ekki af þessu vita.”