Dagblaðið Vísir - DV - 20.11.1982, Blaðsíða 6

6
DV. LAUGARDAGUR 20. NOVEMBER1982.
1»Á SAGBIÉG...
1»4 sagði haw
- AF ÍSIMSKRIFRÁSAGNARLIST
Hér á eftir verður fjallaö um sögur
og áhrif sögumanns, áheyranda og um-
hverfis á þróun þeirra. Orðið saga er
hér notaö í mjög víðri merkingu yfir
hvers kyns f rásagnir.
Afbrigði sagna
Mismunandi geröir eða tilbrigöi
sömu sögu er eflaust jafngamalt fyrir-
brigði og sagan sjálf. Allir kannast við
mismunandi afbrigði þjóösagna og
ævintýra. Hér getur verið á ferðinni
mismunur eftir löndum og landshlut-
um. Einnig er mjög algengt að sögu-
maður breyti sömu sögu svo og svo
mikið við hvem flutning.
Það er venja að gera ekki upp á milli
svona afbrigöa eða gerða. Öll verða að
teljast jafngild.
Orsakimar fyrir þessu eru margar.
Þjóðsaga eða ævintýri sem berst milli
landa hlýtur að mótast af þeirri menn-
ingarhefð sem fyrir er í hverju landi.
Tilbrigði eins sögumanns eiga sér
skýringu í þáttum eins og áhrifum frá
áheyrendum. Áheyrendur geta gripið
inn í eöa leiörétt. Mikill áhugi þeirra
getur orkað hvetjandi. Ef þeir eru
áhugalausir hneigist sögumaður til að
stytta söguna. Aðrar sögur semsagna-
maöur kann geta haft áhrif. Þrátt fyrir
þetta er sagnamaöur ætíð fullviss um
þaö aö hann sé að segja sömu söguna,
nákvæmlega eins og hann hafi alltaf
sagthana.
Bændaþjóðfélag
og baðstofulrf
Hér hefur söfnun munnlegra frá-
sagna einkum beinst að þjóðsögum og
ævintýrum og öðru þjóðlegu og gömlu
efni. Síðustu árin hefur þetta verið eins
konar björgunarstarf. Reynt er að
saf na sem mestu efni frá elstu kynslóð-
inni áður en hún er öll og fer með fróð-
leikinn meö sér í gröfina. Stundum er
eins og menn haldi að þetta fólk sé síð-
ustu fulltrúar munnlegrar frásagnar-
listar hér á landi. Því er einnig oft
haldið fram að bækur og f jölmiðlar séu
að útrýma munnlegu frásögninni, eng-
inn kunni að segja frá lengur.
Ég held að hér hafi menn einblínt um
of á aldamótakynslóðina. Sumir virð-
ast halda að bændaþjóðfélag og baö-
stofulíf séu alger skilyrði fyrir munn-
legri frásagnarlist (og jafnvel bóklegri
líka). En má ég minna á að Islendinga-
sögurnar urðu til áður en við komumst
á fjósbaðstofustigið og áður en við
hættum að ferðast til útlanda. Stað-
reyndin er sú að sögur og munnlegur
sagnaflutningur haldast alltaf í hendur
viö mannlegt mál. Og ég held að jafn-
vel svartsýnustu málhreinsunarmenn
geri ráð fyrir að Islendingar haldi
áfram að tala um ókomna framtíð.
Það má líta svo á að saga, munnleg
frásögn, sé í raun máleining, rétt eins
og málhljóð, morfem, orð og setningar.
Breyttir tímar,
breyttar sögur?
Islenskar þjóðsögur og ævintýri eru
mjög lituð af bóklegum áhrifum. Það
er til dæmis vafasamt að Þjóðsögur
Jóns Árnasonar gefi kórrétta mynd af
sögunum eins og þær voru sagðar.
Skrifararnir voru oft prestar eða vel
lesnir menn. Það er auðséö að stíll Is-
lendingasagna hefur sett mark sitt á
mjög margar sögumar.
Hér á landi hefur munnlegum nú-
tímasögum lítið verið sinnt. En einmitt
með því að rannsaka þær ætti að vera
hægt að svara mörgum spurningum í
sambandi við tilurð og þróun sagna.