Dagblaðið Vísir - DV - 01.03.1983, Blaðsíða 14

14
DV. ÞRIÐJUDAGUR1. MARS1983.
Ríkisrekin áróðurs- ^
tækni fyrir útlendinga?
I fyrri grein varpaöi ég fram þeirri
spurningu hvort veriö geti að íslenskir
fréttamenn séu undir áhrifum eöa
jafnvel stjórn erlendra áróöursmanna.
Síöan reifaöi ég stuttlega hvernig
KGB, leyniþjónustan sovéska, hefur
starfað aö einni umfangsmestu
áróöursáætlun sem skipulögö hefur
verið. Ég benti einnig á aö athafnir
fréttamanna hljóövarps og sjónvarps
hafa þótt svo vangæfar um alllangt
skeiö að ýmsum hef ur orðiö spum.
I þessari grein bendi ég á fáein
dæmi, máli þessu til skýringar.
Nicaragua —
Honduras
Fyrir nokkru var í þættinum Kast-
ljósi í sjónvarpi sýnd bresk fréttamynd
um væringar á landamærum Nicar-
agua og Honduras. Sagt var frá
innrásarundirbúningi stuöningsmanna
Somosas, fyrrum einræöisherra í
Nicaragua, í landið og væntanlegri
tilraun þeirra til aö bylta hinni nýju
stjórn sandinista. ögmundur Jónasson
fréttamaöur fullyrti í þættinum aö
innrásin væri undirbúin meö velvilja
stjórnarinnar í Honduras og sagöi aö
„rökstuddur grunur” væri fyrir því aö
Bandaríkjastjórn stæöi á bak viö
innrásaraðilana, þótt sá rökstuöningur
kæmi aldrei skýrt fram. Nú er ekki
verið aö vefengja þessar fréttir, þær
hafa sést svipaðar annars staðar,
heldur er þaö furðulegt að ekki skyldi
koma fram, samhliða þessari frétt, aö
um þessar mundir er Nicaragua oröiö
mesta hemaðarveldiö í Miö-Ameríku,
sem ógnar orðið ríkjunum umhverfis.
Nú er liðiö u.þ.b. ár síðan fariö var aö
vekja athygli á þeirri staöreynd aö
hernaðarumsvif Marxistastjórnar-
innar í Nicaragua væru orðin margföld
á viö ríkin umhverfis. Það er mikið
áhyggjuefni stjómvalda nágrannaríkj-
anna aö Kúbumenn hafa sent til lands-
ins tugi hemaöarsérfræðinga, sem
starfa viö aö þjálfa upp 50.000 manna
her á meðan E1 Salvador, Honduras og
Guatemala em með 12—15.000 manna
herlið. Með sovéskum vopnum er hin
marxíska stjórn sandinistanna aö
hefja meiri háttar hervæöingarkapp-
hlaup. Hverju mannsbarni er þaö ljóst
að allar hugmyndir manna um
vígbúnaö grannríkjanna gegn
Nicaragua hljóta aö taka miö af gífur-
legum herstyrk sandinistastjómar-
innar og þær upplýsingar eru því
óaöskiljanlegur hluti af þeirri frétt
sem ögmundur sagöi í umræddum
Kastljóssþætti.
Þaö hlýtur því að þykja dálítið sér-
kennilegt aö sérfræöingur í erlenduin
fréttum hjá sjónvarpinu skuli láta
aöra eins stórviöburöi fara fram hjá
sér og raunar er full ástæöa til aö efa
aðhanngeriþað.
Sjálfsagt er óþarfi aö minnast á aö
fréttastofa hljóövarpsins hefur ekki
séö ástæöu til aö geta þessara atburöa
enda virtist svo vera aö þar hafi menn
skyndilega misst allan áhuga á Mið-
Ameríku þegar úrslitin úr kosningun-
um í E1 Salvador í mars sl. urðu ljós.
Gult regn
Meö tilliti til þess að stór hluti frétta-
manna ríkisfjölmiðlanna er af þeirri
kynslóð sem safnaöi hári og skeggi og
söng baráttusöngva gegn efnahernaöi
og napalmsprengjum í Víetnam þykú-
þaö nokkurri furöu sæta aö þeir skuli
ekki sjá ástæöu til aö nefna ásakanir
Bandaríkjamanna og annarra um aö
Víetnamar stundi efnahernaö í
Kampútseu og Laos og Sovétmenn í
Afganistan. Sovétmenn eiga svæsiö
Kjallarinn
Haraldur Krist jánsson
vopn, sem nefnt hefur veriö „Gula
regniö”, og þeir era sagöú- nota í
Afganistan gegn hinum „sundurleitu
skæruliöum”, eins og fréttamenn
hljóövarps hafa nefnt þá. Þetta er gul-
leitt efni, sem sprautaö er úr flug-
vélum eöa dreift meö litlum sprengj-
um og fellur til jaröar í litlum, slím-
kenndum og banvænum dropum, sem
valda brunablöörum, uppsölum og
óstöövandi blæðingum, uns fómar-
lömbin láta lífiö. Þetta vopn em Sovét-
menn sagðir hafa lánað félögum sínum
úr „þjóðfrelsisher Víetnama”, erns og
hann hét í munni „friðarsinna” hér á
árum áöur.
Þaö er rökstuddur grunur fyrir því
að Sovétmenn úöi „gulu regni” yfir
íbúa Afganistan og Víetnamar geri hið
sama í Kampútseu og Laos. Sá gmn-
ur er studdur ljósmyndum, sem teknar
hafa verið af fórnarlömbum, og öömm
gögnum, sem borist hafa af þessum
ófriöarsvæðum. Eölilega er það krafa
íslenskra fréttaneytenda, þótt frétta-
mönnum þyki kannski vont aö svo
alvarlegra frétta sé getið og þeim gerö
skil í sérstökum fréttaskýringa-
pistlum.
Orð og áherslur
Þaö sem hægt er aö henda reiöur á,
án þess aö helga því allan tíma súin,
era fréttnæmir atburöir, sem getið er
hjá erlendu fréttastofunum en ekki er
getið hjá fréttastofum Ríkisútvarps-
ins. En þaö er erfiöara aö henda reiöur
á sérkennilega oröa- og áherslunotkun
og aörar smávægilegar „lagfæringar”
sem orönar eru mjög áberandi.
Frægt var á sínum tíma þegar
sami sjónvarpsfréttamaöur, Ög-
mundur Jónasson, sagöi meira en
mörg orö gátu meö einu brosi framan í
sjónvarpsáhorfendur þegar hann
fjallaöi um stjómarstefnu ríkisstjóm-
ar Margaret Thatcher í Bretlandi.
Eúis og fyrr segir heita frelsissveitir
Afgana „sundurleitur skæm-
liðahópur” í munni fréttamanna
hljóðvarps. Solidarnosc, pólsku verka-
lýösfélögm, vom fyrir skömmu orörn
„ólöglegu verkalýösfélögúi”. Þótt
Ronald Reagan, forseti Banda-
ríkjanna, sé nefndur „kvikmynda-
kúreki” er Yuri Andropov aldrei
nefndur „blóöugi lögregluforúigúm”
eða „vígamaðurinn” eöa „samsæris-
maðurinn” þótt ferill hans sé líklega
blóöugri og hryllilegri, sem yfirmanns
KGB, en nokkurs annars núverandi
valdamanns í heiminum. Slikir
orðaleikir og áherslubreytmgar
virðast ekki stórmál þegar um einstök
atvik er aö ræöa en þau hafa sín áhrif
þegar til lengdar lætur.
„Disinformation"?
Er hugsanlegt aö fleiri íslenskir
fréttamenn en þeir sem vinna á Þjóö-
viljanum fái „lrnuna” erlendis frá?
Viökvæöiö er jafnan: „Þetta skeður
ekki á Islandi.” Fáú- trúa því aö þaö
geti verið aö útlendingar hafi nokkum
áhuga á Islandi varðandi hemaðar-
starfsemi, njósnú- eöa áróöur. Minni-
máttarkenndúi gagnvart útlendingum
er svo yfirgengileg. Þeir aöilar sem
hagsmuni.hafa af smælingjahugsunar-
hættúium gera eölilega sitt til aö ala á
honum.
Menn geta haft ýmsar skoöanir á
þessum málum, þótt þeir séu kannski
ekki tilbúnir til aö dæma vangæfa
fréttamenn hjá þunglamalegum ein-
okunarstofnunum. Vandamálið er því
alvarlegra fýrir þá sök að RUV hefur
einokunaraðstöðu og því gefast ekki
færi á aö fúina mótvægi við einhliða og
lituðum fréttaflutnúigi annars staöar
en í dagblööum, sem koma fyrir augu
aöeins brots af þeim fjölda sem horfú
á sjónvarp eöa hlustar á útvarp.
I Vestur-Evrópu og Bandaríkjun-
um, þar sem fjölmiölun er þó frjálsari
en hér, hafa menn álitið þetta alvar-
legt vandamál eins og fyrr segir. Því
er veruleg ástæöa fyrir Islendinga aö
gefa því vandlega gaum þótt hér hafi
ekki verið flett ofan af neinum meiri
háttar hney kslismálum ennþá.
Haraldur Kristjánsson.
A „Sovétmenn eiga svæsið vopn, sem nefnt
hefur verið „gula regnið” og þeir eru
sagðir nota í Afganistan gegn hinum sundur-
leitu skæruliðum”, eins og fréttamenn
hljóðvarps hafa nefnt þá.”
J:íÆ
Wm
w xyy* /
Fórnarlamb rógsins: Höskuldur hvítanesgoöi. (Mynd eftir Þorvald Skúlason, Ur Njálssögul.
Þann 27. janúar fyrir sjö árum
síðan var ungur maöur handtekinn á
heimili sinu í Reykjavík klukkan sjö
aö morgni og stungið í steininn í 105
daga samfleytt.
Eftir fimmtán vikur í einangrun
var hann orömn gerbreyttur maður,
niöurbrotinn til sálar og likama,
fjölskyldulíf og fjárhagur í rúst,
mannorð skaöaö til lifstíöar.
Þegar þessari kafkaisku martröð
var lokið kom i ljós að sakargiftir
voru uppspuni, rógur nokkurra af-
vegaleiddra unglinga sem lögreglan
mat meira en rök góðra manna.
Engin skýring, enginn stjóm-
skipaður starfshópur eða opinber
nefnd var skipuð til þess að rannsaka
hvemig svona nokkuð gat gerst í
lýðræðisriki á ofanverðri 20. öld.
En sögu þessa manns þekkja allir.
Þennan sama morgun vora tveir
aðrir saklausir menn handteknir og
settir i sams konar einangrun.
Nokkru síðar bættist sá f jórði við.
Sögueyjan
Ekkert er eúis skemmtilegt og aö
hitta fólk sem lifir og hrærist í
gróusögum. Þessi einbeitni, þessi
sannfæringarkraftur, þessi óstööv-
andi orðaflaumur, áfergja.
I næsta húsi við mig bjó einu sinni
kona sem leit á þaö sem sína æðstu
skyldu aö fræða mig á nýjustu
sögunum í hvert sinn sem við hitt-
umst. Annars varð hún miöur súi.
Hún spýtti þeim út úr sér. Þetta
vom sögur um ólíklegasta fólk. Oft á-
gætar sögur í sjálfu sér. Sumar
hreinar perlur. Ég vissi aldrei hvort
hún trúði þeim s jálf.
Eg man ég velti því oft fyrir mér
hvers vegna hún stóö í þessu. Hún
tók hlutverkið svo alvarlega. Oft
svitnaöi hún á meðan á þessu stóö.
Æöamar uppi á enninu tútnuöu.
Eg held þetta hafi verið eitthvert
úinbyggt öryggisleysi hjá henni.
Kannski var hún aö reyna aö vaxa í
áliti. Eða aö reyna aö beúia at-
hyglinni frá eúihverju í eigin fari.
En rógur er ekkert nýnæmi. Hér
hefur hann tíðkast frá fyrstu tíö.
Menning
ogumhverfi
Jón Óttar Ragnarsson
Njála fjallar t.d. öðnun þræði um
róg. Og vafalaust er rógur landlægur
í öllum samfélögum.
Höskuldur Hvítanessgoði var eitt
af fyrstu fómarlömbum rógsins, ef
hægt er aö telja hann meö. En hvaö
skyldu þau vera oröúi mörg þegar alt
er tínt til?
Og hvers vegna veröur rógur til?
Vegna óánægju með eigin hag og
öfundar í garð hinna sem betur
gengur. Oft á sá rægöi sér óvúii sem
vilja koma honum á kné.
En til þess aö rógur beri árangur
þarf aö vera til dreifingarkerfi: fólk
sem á auðvelt meö aö segja sögur á
sannfærandi hátt án tillits til sann-
leiksgildis þeúra.
1 islensku samfélagi eru báöir
þessú þættú fyrir hendi. Hér er
óánægjan megn og fer vaxandi eftir
því sem skuldú, veröbólga og önnur
óáran færist í aukana.
En um leið býöur íslenskt sam-
félag upp á eitthvert fullkomnasta
dreifúigarkerfi í víðri veröld fyrir
gróusögur, róg og aöra viðlíka
neöanjarðarfjölmiölun.