Dagblaðið Vísir - DV - 07.03.1983, Blaðsíða 18

18
DV. MÁNUDAGUR 7. MARS1983.
ii
Menning
Menning
Menning
Menning
TOSCA:
Frábær konsertuppfærsla
Konsertuppfærsla óperunnar Tosca eftir
Giacomo Puccini á vegum Sinfóníuhljómsveit-
ar (slands.
Stjórnandi: Jean-Pierre Jacquillat.
Einsöngvarar: Sieglinde Kahmann, Kristján Jó-
hannsson, Robert W. Becker, Guðmundur
Jónsson, Kristinn Hallsson, Már Magnússon
og Elín Sigurvinsdóttir.
Kór: Söngsveitin Fflharmónía.
Kórstjóri: Guðmundur Emilsson.
Undirleikari á æfingum: Gary di Pasquasio.
Nú er það orðinn fastur liður á
hverri vertíö að Sinfónían flytji
óperu í konsertformi. Henni til full-
tingis hefur Fílharmóníukórinn verið
undanfarin ár, og svo var einnig að
þessu sinni. Einsöngvararnir voru,
aðsegjamá, fengnir á heimamiðum í
þetta sinn.
Konsertuppfærsla á óperu er
vandaverk, ekki síöur en sviðsupp-
færsla. Á tónleikum eru engir bún-
ingar, engin tjöld, né neitt af því sem
leikhúsið ljær óperunni. Hér verður
músíkin og flutningur hennar að
standa algjöriega fyrir sínu, án
nokkurra hjálparmeðala. Sinfóníu-
hljómsveitin okkar og Söngsveitin
FÚharmónía hafa þegar öölast dýr-
mæta reynslu í slíkum konsertupp-
færslum. Það sem er kannski allra
mest um vert er að allur almenning-
ur kann aö meta þennan flutnings-
máta. Einhver hefði kannski haldið,
að eftir að við eignuðumst okkar ís-
lensku óperu væri grundvöllur fyrir
konsertuppfærslum brostinn. Við vit-
um samt ósköp vel aö húsrými og
fleira er ekki fyrir hendi til að færa
upp hvaða óperu sem er í húsinu við
Ingólfsstræti og því má ætla að enn
um sinn haldi Sinfónían áfram að
færa óperur upp á konsert.
Aðalsöngvarar, Kristján, Sieg-
linde og Robert Becker voru öll skín-
andi góð í sínum hlutverkum.
Kristján hef ég ekki fyrr heyrt
syngja svo hrífandi vel. Skólun hans
og reynsla segja til sín. öryggi hans í
innkomum og tempó er annað og
meira en áður. En skólunin hefur
ekki þurrkað út bamslegan sjarma
náttúruraddarinnar heldur leyfir
honum aö njóta sín. Það voru ekki
nein viðvaningstök sem hann tók
Cavaradossi. Ur þessu má fullvíst
telja að Kristján verði sá stórsöngv-
ari sem menn hafa vænst að hann
yrði, og þess er skammt að bíöa.
Við höfum fyrr heyrt Sieglinde og
Kristján syngja saman — í Boheme.
Nú eins og þá virtust þau magna
hvort annað upp. Og þegar maður
verður vitni aö svo frábærri frammi-
stöðu og hjá Sieglinde og Kristjáni
bölvar maður í hljóöi yfir því að
Tosca skuli ekki vera fastastykki á
íslenskum ópemfjölum. Robert
Becker stóð sig ekki síður vel. Smit-
aður af stórkostlegum söng hinna
fylgdi hann þeim fast eftir.
Tónlist
Eyjólfur Melsted
T æpast tækif æri
á að glansa
Konsertuppfærslur em óþénugar
söngvurum í minni einsöngshlut-
verkum. Þeir fá að sitja á bekknum
— rísa á fætur til að syngja eina setn-
ingu eða svo — setjast aftur og bíða
svo hálfan þátt eftir næstu innkomu
og verða að dúsa í allra augsýn —
engir möguleikar til að slappa af á
milli að tjaldabaki. Elín, Guömund-
ur, Kristinn og Már skiluöu sínu eins
og til stóð. I konsertuppfærslu leyfa
aðstæður söngvumm í þeirra hlut-
verkum tæpast að glansa. Kórinn
var heldur daufur framan af. Þaö er
svo sem að vonum, því að í Toscu fær
hann lítt tækifæri til aö ná sér á strik
— loturnar stuttar og mest til að gefa
lit. En heldur lifnaði yfir honum þeg-
ar á leið þótt hljómurinn yrði allan
tímann heldur mattur.
Sem eitt hljóðfæri
Einn af þeim, sem brilleruöu þetta
kvöldið, var hljómsveitin. Ég segi
einn því að hún var eins og best verð-
ur á kosið — eins og eitt hljóðfæri.
Leikur hennar var í stuttu máli:
skínandi góður. Hljómsveitin okkar
sýndi alia bestu takta óperuhljóm-
sveitar, studdi, ýtti áfram, fyllti upp
og magnaði upp hljóminn, allt án
þess aðyfirgnæfa.
Ég tel óhikað að Tosca sé í heildina
tekið besta konsertuppfærsla óperu
hjá Sinfóníuhljómsveitinni til þessa.
EM
Þjóðleikhúsið:
ÓRESTEIA
Þrfleikur eftir Æskýlos.
Þýðing: Helgi Hálfdánarson.
Leikhljóð: Þorkell Sigurbjörnsson.
Dansar og hreyfingar: Marjo Kuusela.
Lýsing: Árni Baldvinsson.
Búningar: Helga Björnsson.
Leikmynd: Sigurjón Jóhannsson.
Leikstjóri: Sveinn Einarsson.
I formála sínum fyrir Ór-
esteiu, þýðingu Helga Hálfdanar-
sonar, útgáfu Almenna bókafélags-
ins, víkur Sigfús Daöason að því efni
að í leiknum megi greina fornar hug-
myndir um móðurrétt sem ríkari sé
föðurrétti, og þar með um uppruna-
lega skipan þjóðfélags, mæðraveldi
fyrir daga feðraveldis. Þannig má
líta á hinar æfu refsinomir sem mál-
svara „kvennamenningar”, hyggju-
vits og tilfinninga sem í leiknum
verða að vík ja og lúta fyrir rökvísi og
raunréttri skynsemi, málstað
„karlamenningar” sem koma mun
og sigra skal. Allir vita hvernig
henni hefur farist heimsstjórnin síð-
an! Það er ekki að spyrja að gömlu
Grikkjum: ævinlega skulu þeir með
einhverju móti koma heim við
tísku tímanna. Að visu er ekki þar
með sagt að kvennaframboð til al-
þingis í vor hafi beinlínis rök að
sækja til Oresteiu og Æskýlosar í
kosningabaráttunni sem f er í hönd.
Það er a uövitað óþolandi í lögskip-
uöu samfélagi aö kona vegi bónda
sinn og drottin lýðs en setjist sjálf að
ríkjum með friðli sínum. Engin von
til þess að argverskir öldungar láti
sér lynda þvílíkt og annað eins. Gild-
ir einu þótt Agamemnon landsdrott-
inn hafi áður framið versta verk:
fórnað í þágu herfrægöar dóttur
þeirra hjóna, Ifigeníu, á blótstalli í
Ális. Og hefur heim með sér úr rúst-
um Trjóu, þar sem hvorki var þyrmt
hofi né hörgum, frillu sína, spákon-
una Kassöndru í blóra við frú
Klítemnestru.
öll eru þessi atvik runnin undan
rifjum meinfúsra guða. Og Orestes
hefst til föðurhefnda að guðaboði,
Apollons með sjálfan Seif að bak-
hjarli. En hin heiða rökvísi og raun-
hyggja karlaveldis á O'.impstindi
nægir ekki ein saman til að reltlæta
verk Órestesar, aflétta blóðskuldinni
sem móðurbani finnur á sér hrína.
Það þarf meira aö koma til. I það
verk gengst viskugyðjan Aþena í
leikslokin, réttnefnd „karlkona”
enda sprottin beint úr höfði Seifs, og
kveðst sjálf draga taum karla í öllu
„nema hjúskap”. Henni tekst með
lagni að telja refsinornum trú um að
þær eigi nýju, þarflegra og umfram
allt framavænlegra hlutverki að
gegna en áður var, hollvættir og far-
sældargyðjur í komandi samfélagi.
Agamemnon (Róbert Arnfinnsson) ,,hefur heim með sér úr rustum
Trjóu, þar sem hvorki var þyrmt hofi né hörgum, frillu sina, spákon-
una Kassöndru " (Anna Kristin Arngrimsdóttir) ,,i blóra við frú Klitemn-
estru" (Helga Bachmann). DV-mynd: G. V.A.
Margra meina bót
Lýkur við svo búið leiknum í sátt og
spekt undir merkjum nýrra guða.
Af Atreifs niðjum
Þaö er ekki því aö neita að sýning
Þjóðleikhússins, sviðsetning Sveins
Einarssonar á Öresteiu, er þung og
ströng og kröfuhörð við áhorfendur
sína, athygli þeirra og einbeitni að
efninu: Og jafnharöan harla
tilkomumikil fyrir auga, hug og
sinni. Það er eiginlega undravert
hversu mikiö af frásagnarefni hins
foma þríleiks hefur tekist að hneppa
í tiltölulega knappt frásöguform á
sviðinu: þaðer unntaðnemaíleikn-
um allt meginefni sögunnar um
Atreifs-niðja í Argosborg. Og forsag-
an er fyrir vist nauðsynleg til skýr-
ingar og skilnings á framvindu leiks-
ins fyrir augum manns. Hitt er aftur
annar handleggur hvemig þetta
tekst í verki, svo mikiö víst að áhorf-
andi sem fyrir er ókunnugur efninu
má hafa augun og eyrun hjá sér í
leikhúsinu, athyglina glaðvakandi
alla stund á leiknum, hverju hans
orði, ef hann á að nema efnið til
þeirrar hlítar sem vert er. Og mál-
snilld leiksins er til muna auðnumd-
ari af sviðinu ef menn þekkja fyrir til
textans. I þetta skipti er heillaráð að
koma lesinn í leikhúsið, og það er
líka auðgert: leikurinn kemur, sem
fyrr var sagt, út í bók samtímis með
frumsýningunni.
Þetta er nú ekki svo aö skilja, sem
betur fer, að alls ekki tjói að koma
ólesinn til leiks. Án efa má bera
nokkuð úr býtum af einni saman
sjónrænni framvindu frásagnarinn-
ar á sviðinu. Og það virðist vel að
merkja vera kappsmál sýningarinn-
ar að leiða skynræn og tilfinningaleg
Leiklist
ÓlafurJónsson
rök að framgangi atburða í leikn-
um. Textinn er að sjálfsögðu mjög
verulega styttur, einkum kórljóðin,
og vikið frá upprunalegri skipan efn-
is á þann hátt að upphafsatriði
þriðja leiksins, Hollvætta, eru hér
gerð að upphafi leiksins alls. I upp-
hafi leikgerðarinnar hefur Orestes
leitað, hundeltur af retsinomum, í
skjól Apollons í Delfum. Guðinn
beinir honum á leið til systur sinnar,
Aþenu, og í hofi hennar er réttur sett-
ur yfir Orestesi. Fyrir réttinum er
sagan rakin frá upphafi, heimkoma
Agamemnons úr Trójustríði, fall
hans fyrir Kh'temnestru og Ægistosi,
fööurhefndir Orestesar og Elektru,
ofsókn refsinorna uns leikurinn berst
á ný inn í dómsal Aþenu. Og lýkur
með sýknu Orestesar og friðmælum
Aþenu við refsinomir. „Þar ætti ver-
öldmargrameina bót.”
Leiksoppar og
handbendi
Þessi frásögn, nokkur höfuðatriöi
efnisins verða fyrir alla muni ljós og
skýr í sviðsetningu Sveins Einars-
sonar, hvað sem líður hinni d júprætt-
ari merkingu málsins, eða vitneskju
manns um aðdraganda atvika í Delf-
um, Argos, Aþenuborg. En leikurinn
er bæði mikill í sér og mikilúðlegur,
efnið alla tíð flókið og myrkt, hvernig
sem á frásögn er haldiö. Þýðing
Helga Hálfdanarsonar sýnist mér að
sé á bókina með sama snillibrag
máls og stíls og fyrri fornþýðingar
hans og meöal annars merkileg fyrir
það hve textinn verður tiltölulega að-
gengilegur, efnið auðnumiö í hinum
hljómfagra brag, upphafna máli.
I Oresteiu fannst mér samt mun
örðugra fyrir áhorfandann að fylgja
flutningnum, nema hverja setningu,
málsgrein á enda en í fyrri fornleikj-
um, Antígónu og Ödipúsi, og ímynda
mér að það stafi af fomlegu eðli
efnisins og frásagnarinnar frekar en
þýðingunni. Þessu er að sönnu mjög
svo misjafnlega farið í einstökum
hlutverkum og atriðum leiksins:
stundum engu líkara en bragurinn
taki yfirhönd í flutningnum yfir
merkingu málsins sem flutt er, ým-
ist í kórljóðum, einræöum eöa sam-
ræðurn, og er ekki að því að spyrja,
að þá fer eftirtekt áhorfandans jafn-
skjótt á dreif.
Tilkomumest verða þau hlutverk
þar sem málið leikur ljósast á vörum
leikenda. Nefna má í þá veru Guð-
rúnu Stephensen í litlu hlutverki:
fóstru Orestesar, alveg ljóslifandi
mannlýsing innan ramma goðsög-
unnar, eöa hina válegu völvu, Kas-
söndru: Önnu Kristínu Arngríms-
dóttur, og spásögn hennar fyrir hall-
ardyrum í Argos. Og fyrst og fremst
Klítemnestru drottningu sjálfa:
Helgu Bachmann. Einir sér hygg ég.
að atburðirnir í Argos við heimkomu
Agamemnons kóngs: Róberts Arn-
finnssonar verði tilkomumestir í
leiknum, og það stafar umfram allt
af hinni máttugu lýsingu Klítem-
nestru, svo mannlegri á sínu upp-
hafnasviði.
örðugra fannst mér Hjalta Rögn-
valdssyni, Helgu Jónsdóttur veitast
hlutverk Örestesar og Elektru, þó
Hjalti lýsti að vísu skilmerkilega
þeirri nauðung sem knýr Örestes til
móðurvígs, örvinglun hans að verk-
inu unnu. Þau eru aðeins handbendi
guðanna, verkfæri til að koma réttri
skipan á veröldina. Þar sem Klitem-
nestra, Agamemnon, Kassandra eru
leiksoppar hinna grimmu og duttl-
ungafullu guða, viðnámslaust á valdi
þeirra. Og reyna þó hvert eftirsínum
hætti að rísa gegn ofurefli, knýja ör-
lögin undir sinn eigin vilja. En atrið-
in í miöhluta leiks, Fómfærendum,
þar sem kór ambátta brýnir þau
Orestes og Elektru til hefndanna,
Pallas Aþena leggur sjálf úr fjarska
blessun sína yfir áform þeirra, urðu
af einhverri orsök afskipt þeim svip
og þrótti sem bestu atriði leiksins
nutuað sínuleyti.
Órestes á Óðali
Eins og vænta mátti kveður mikið
að kórunum í leiknum, nomakóm-
um, skipuðum tíu leikkonum í gervi
blóðþyrstra rakka og kór argverskra
öldunga, sex leikendum undir svip-
þungum grímum, og mikið undir því
komið að kórljóðin skili sér og nýtist
til hlítar. En ætla má að annmarkar